Μαρσέλ Γκοσέ: Η εξέγερση ως νέος κομφορμισμός

Επιμέλεια Θανάση Γιαλκέτση, Εφημερίδα των Συντακτών

Ο Γάλλος φιλόσοφος Μαρσέλ Γκοσέ έγινε πρόσφατα ο στόχος μιας δημόσιας πολεμικής. Δύο νεότεροι διανοούμενοι της ριζοσπαστικής Αριστεράς, ο συγγραφέας Edouard Louis και ο φιλόσοφος Geoffroy de Lagasnerie, επέκριναν ορισμένες δημόσιες τοποθετήσεις του και τον χαρακτήρισαν «αντιδραστικό» και «νεοσυντηρητικό». Αμφισβήτησαν μάλιστα την επιλογή των οργανωτών ενός συνεδρίου ιστορικών να αναθέσουν στον Γκοσέ την εναρκτήρια ομιλία με θέμα τους «εξεγερμένους». Η ακόλουθη συνέντευξη του Μαρσέλ Γκοσέ δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Le Monde».

• Για ποιους λόγους η πολεμική εναντίον σας εστιάζεται στη λέξη «εξεγερμένος»;

Η μεγάλη αφέλεια των εξεγερμένων, που νομίζουν ότι κατέχουν αυτόν τον τίτλο σαν τίτλο ευγενείας, είναι ότι δεν παίρνουν υπόψη τους ότι η εξέγερση έχει γίνει ο κανόνας. Νομίζουν ότι η εξέγερση είναι η πεμπτουσία του στιλ. Η εξέγερση όμως έχει γίνει το έμβλημα της διαδικασίας διαμόρφωσης του σύγχρονου ατόμου. Η ατομικότητα σήμερα διαμορφώνεται ερχόμενη σε ρήξη με όλα όσα παρουσιάζονται ως εξουσία. Αυτό που προκαλεί τρόμο στο σύγχρονο άτομο είναι ο κομφορμισμός. Τα αφεντικά παριστάνουν τους ανυπότακτους, οι σταρ εμφανίζονται σαν περιθωριακοί, οι διανοούμενοι θέλουν να είναι ανατρεπτικοί. Βρισκόμαστε σε έναν κόσμο γεμάτο εξεγερμένους. Αλλά όταν όλος ο κόσμος είναι αντικομφορμιστής, ο αντικομφορμισμός είναι ο νέος κομφορμισμός.

• Η εξέγερση δεν υπήρξε συχνότερα της Δεξιάς παρά της Αριστεράς;

Υπήρξε πράγματι και παραμένει για δομικούς λόγους. Ποιοι είναι οι αληθινά ανυπότακτοι στην κατεστημένη τάξη στον σύγχρονο κόσμο; Εκείνοι που αντιτίθενται σε αυτό που αποτελεί τη μεγαλύτερη καμπή των κοινωνιών μας τουλάχιστον μετά την Επανάσταση του 1789. Οι κατεξοχήν εξεγερμένοι είναι εκείνοι που αρνούνται αυτήν την πορεία προς περισσότερα δικαιώματα, που θρηνολογούν για την υποχώρηση της αρχής της αυθεντίας, που μετανιώνουν για την ισότητα μεταξύ των φύλων ισχυριζόμενοι ότι «πριν ήταν καλύτερα».

Αυτό είναι το πιο χαρακτηριστικό ρεύμα της εξέγερσης στον σύγχρονο κόσμο. Ανάγεται στον 19ο αιώνα. Είναι η αντεπαναστατική εξέγερση από τη μια μεριά και η καλλιτεχνική εξέγερση εναντίον της χυδαιότητας της εμπορευματικής κοινωνίας από την άλλη. Αυτό που παρακολουθούμε την τελευταία περίοδο είναι μια μετάβαση της εξέγερσης από τη Δεξιά στην Αριστερά, που συναρτάται με το μεγάλο και αληθινά νέο δεδομένο του καιρού μας: την υποχώρηση και έπειτα την έκλειψη της ιδέας της επανάστασης. Γιατί η πιο ισχυρή κριτική εναντίον της εξέγερσης προερχόταν από το επαναστατικό σχέδιο. Και αυτό επίσης ξεκινούσε από μια άρνηση: την άρνηση της προλεταριακής συνθήκης. Χρειαζόταν να πειθαρχηθεί αυτή η εργατική εξέγερση προκειμένου να μετατραπεί από αρνητική δύναμη σε θετική δύναμη. Αν η εξέγερση δεν επιμορφωθεί, αν δεν υψώσει το επίπεδο συνείδησής της ώς την αναγκαιότητα μετασχηματισμού της κοινωνίας με την επανάσταση, είναι προορισμένη να αποτύχει. Με την παρακμή της επαναστατικής προοπτικής, άλλες μορφές πήραν τη θέση της. Είδαμε διαδοχικά τον «αμφισβητία» που προέκυψε από τον Μάη του 1968, έπειτα τον «διαφωνούντα» που στρεφόταν κατά του ολοκληρωτισμού κι έπειτα τον «αντιστασιακό» που στρεφόταν κατά της παγκοσμιοποίησης. Η μορφή του εξεγερμένου είναι χρονολογικά η τελευταία αυτής της ακολουθίας.

James Ensor the fall of the rebelious angels |

• Ορισμένοι σας κατηγορούν ακριβώς ότι έχετε απαρνηθεί αυτήν την ιδέα της επανάστασης ή της «ριζοσπαστικής δημοκρατίας»…

Προσωπικά δεν έχω απαρνηθεί τίποτα. Απλώς έχω ανταλλάξει τον απλοϊκό ριζοσπαστισμό των 20 χρόνων μου προς όφελος ενός πολύ πιο αυθεντικού ριζοσπαστισμού, εκείνου ενός ριζικού στοχασμού για τη δημοκρατία, που φτάνει δηλαδή ώς το βάθος αυτού που είναι και μπορεί να είναι η δημοκρατία. Ο αληθινός ριζοσπαστισμός είναι εκείνος που αποκτά τα μέσα για να υλοποιήσει τους στόχους του. Μόνο που η επανάσταση του γυρνάει την πλάτη. Αν η Αριστερά στην οποία εγώ πιστεύω έχει ένα μέλλον, είναι εκείνο μιας τέτοιας εμβάθυνσης της δημοκρατίας, αφού πάψει βέβαια να αρκείται στα λόγια.

• Η εξέγερση δεν είναι μια από τις ιδρυτικές αρχές της δημοκρατίας;

Είναι μόνο μία από τις όψεις της και όχι η πιο σημαντική. Είναι πράγματι αναγκαίο να αφήνουμε να εκφράζονται όλες οι αντιπολιτεύσεις και όλες οι διαμαρτυρίες, ακόμη και εκείνες που δεν μας αρέσουν. Αλλά το έργο της δημοκρατίας κατά κύριο λόγο είναι, κατά τη γνώμη μου, η επινόηση απαντήσεων σε αυτές τις διαμαρτυρίες οι οποίες αποτελούν ζωτικό στοιχείο της. Αυτή ακριβώς η φαντασία, που χρειάζεται για την επινόηση τέτοιων απαντήσεων, είναι εκείνο που δεν λειτουργεί στη δημοκρατία σήμερα. Εχουμε τη διαμαρτυρία, αλλά δεν έχουμε πλέον κανένα πρόγραμμα. Αυτό είναι το ζητούμενο που πρέπει να προτάξουμε.

• Πώς μπορεί να αναπτυχθεί στο μέλλον αυτός ο κόσμος του εξεγερμένου ατομικισμού;

Η κυριότερη υπόθεση μου φαίνεται να έγκειται στη λιγότερο ή περισσότερο γρήγορη συλλογική συνειδητοποίηση του αδιεξόδου στο οποίο μας οδηγεί αυτή η γενικευμένη στάση, η οποία βοηθάει τον καθένα να έχει ήσυχη τη συνείδησή του, ενώ ταυτόχρονα μειώνει την ικανότητά μας για σφαιρική και συλλογική δράση. Πιστεύω βαθιά στην επιστροφή σε έναν αρκετά κλασικό πολιτικό κύκλο, που θα αναγνωρίζει τελικά την ανάγκη συλλογικής δράσης. Αυτή η δράση δεν θα πάρει φυσικά τις μορφές που είχε στο παρελθόν. Πρέπει να επινοήσουμε τις νέες μορφές της. Δεν θα αναφέρεται στο λενινιστικό κόμμα ή στο μαζικό συνδικάτο, αλλά δεν πρέπει πάνω απ’ όλα να πιστέψουμε στον γραμμικό χαρακτήρα των εξελίξεων που είναι μπροστά μας. Το μέλλον δεν θα είναι η προέκταση του παρελθόντος. Και νομίζω ότι μπορούμε να διακρίνουμε ήδη την απαρχή του. Μου προξενεί εντύπωση η επιθυμία του συλλογικού που παρατηρούμε σε όλα τα επίπεδα και που είναι μια αληθινή πρόκληση σήμερα, επειδή προϋποθέτει ένα είδος εσωτερικής επανάστασης σε όλα τα άτομα, που δεν είναι πολύ συνηθισμένα να είναι διαλλακτικά στις απόψεις τους. Είμαστε σε έναν κόσμο στον οποίο καθένας μπορεί να οδηγεί στα άκρα τη στενά προσωπική λογική του. Αλλά αυτό που ανακαλύπτουμε στο τέρμα αυτής της εμπειρίας είναι ότι χρειαζόμαστε και κάτι άλλο. Χρειαζόμαστε να μπορούμε να εξασκούμαστε από κοινού και αυτό είναι που αναζητούμε σε όλους αυτούς τους στοχασμούς και τις πρακτικές γύρω από τη δημοκρατική απόφαση.

• Υπάρχει αντιδραστικό ρεύμα σήμερα στη Δύση;

Υπάρχουν αντιπολιτευτικά κινήματα, τα οποία όμως δεν μπορούν να χαρακτηριστούν «αντιδραστικά» με την αυστηρή έννοια του όρου. Ποιος είναι αντιδραστικός; Είναι κάποιος που νομίζει ότι μπορούμε να επιστρέψουμε σε μια κοινωνία όπως εκείνη του παλαιού προεπαναστατικού καθεστώτος, σε μια κοινωνία συντεχνιακή, οργανική, ιεραρχική, θρησκευτική. Ενα είδος πολύ σπάνιο σήμερα. Το δημοκρατικό κίνημα έχει νικήσει στη Δύση. Εκείνοι που τους χαρακτηρίζουμε «αντιδραστικούς» δεν πιστεύουν ότι είναι εφικτή μια επιστροφή στο παρελθόν. Αρκούνται στο να διαμαρτύρονται εναντίον των πιο αχαλίνωτων εκφράσεων της νεωτερικότητας και των τάσεών της προς την υπερβολή. Ζούμε σε αυτό το θέμα μέσα σε μια μεγάλη σύγχυση, που είναι και το δράμα της δημόσιας συζήτησης σε αυτή τη χώρα. Η σύγχυση οφείλεται στο γεγονός ότι η επανάσταση και η αντίδραση, οι δύο πόλοι που διαμόρφωναν τον δημόσιο χώρο εδώ και δύο αιώνες, έχουν χαθεί.