«Ο Δημοσθένης και το Μνημόνιο»

Του  Κώστα Κουτσουρέλη, www.topontiki.gr 

Παρόμοια με τον Δημοσθένη σήμερα, οι πολιτικοί που αποτολμούν να πουν στον λαό ότι το κόστος του κοινωνικού κράτους μάς οδηγεί στο μοιραίο, φλερτάρουν στις κάλπες με τη λαιμητόμο. Αντιθέτως, αγαπητοί είναι όσοι του υπόσχονται τα αδύνατα και τα εξωφρενικά. Όσοι του εισηγούνται φέρ’ ειπείν ότι για να γλιτώσουμε απ’ τις συνέπειες της φούσκας των προηγούμενων δεκαετιών χρειάζεται μόνο να ρίξουμε και… άλλο χρήμα στην αγορά. Ή που, αντιστρέφοντας κάθε σχέση αιτίου-αιτιατού, τον διαβεβαιώνουν ότι η «λιτότητα» και τα μνημόνια γεννοβολούν την κρίση και όχι το αντίστροφο. Ή που τον καθησυχάζουν ότι τα πάντα μπορούν να διορθωθούν μέσα σε μια θητεία κυβερνητική ή μετά από μια ψυχωμένη και υπερήφανη «διαπραγμάτευση» – χωρίς εκείνος να χάσει διόλου τη βολή του ή να θυσιάσει τις ακριβές του συνήθειες.

Γύρω στα 1300 η καρδιά του κόσμου χτυπάει στην Ιταλία. Γενουάτες και Βενετοί είναι θαλασσοκράτορες, στην Τοσκάνη γεννιούνται οι τράπεζες και η σύγχρονη λογιστική, μηχανικοί, οπλοποιοί, ναυπηγοί δοκιμάζουν επαναστατικές εφευρέσεις, ο Μάρκο Πόλο φτάνει ώς την Κίνα. Στις τέχνες και στα γράμματα συμβαίνουν τα ίδια: ο Τζιόττο περνάει από το modo greco στο modo moderno, ο Ακυινάτης βάζει στη θεωρητική σκέψη τους μηχανισμούς της απόδειξης, στη Σικελία ο νοτάριος Γιάκοπο ντα Λεντίνο επινοεί το σονέτο, ο Δάντης από τη Φλωρεντία ξεκινάει να συνθέτει την Commedia. Διακόσια χρόνια αργότερα, ουσιαστικά όλα έχουν τελειώσει. Οι Μέδικοι, πλουσιότερη οικογένεια της Ευρώπης, χρεοκοπούν πρώτοι γύρω στα 1490. Τον 16ο αιώνα καταρρέουν οι τράπεζες, ο τελευταίος ισχυρός κλάδος της οικονομίας.

Γεωργία, βιοτεχνία και εμπόριο έχουν προηγηθεί. Τέχνες και επιστήμες εξακολουθούν να ακμάζουν για ένα διάστημα, όμως μετά τον Καίσαρα Βοργία, μετά τον Μακιαβέλλι, η Ιταλία παύει να παίζει τον όποιο ρόλο στις εξελίξεις. Από υποκείμενο γίνεται αντικείμενο, κάποτε και παίγνιο της ιστορίας – για αιώνες. Στην πορεία της ανθρωπότητας, η ακμή και η παρακμή των λαών είναι η πιο συνηθισμένη υπόθεση. Και λίγο πολύ τα γνωρίσματά της είναι παντού τα ίδια. Η πρώτη άνθηση βασίζεται στην εργασία, τη σκληρή πειθαρχία, την ατομική αυταπάρνηση. Κίνητρό της έχει τη συλλογική έξοδο από την ανάγκη και την ένδεια. Στο δεύτερο στάδιο, οι συσσωρευμένοι πόροι μετατρέπονται σε πλούτο, σε περίσσεια δηλαδή που αίρει την εξάρτηση από την εργασία και χαλαρώνει τους κοινωνικούς δεσμούς. Τα άτομα σιγά σιγά μαθαίνουν να τρώνε από τα έτοιμα, παύουν να ρισκάρουν και να επινοούν. Στο τρίτο στάδιο, ο κορεσμός της ατομικής επιθυμίας γίνεται προτεραιότητα, ο ευδαιμονισμός επικρατεί. Όταν και οι τελευταίοι αυτοματισμοί της αυτοσυντήρησης ατονήσουν, η πτώση είναι θέμα χρόνου. Όπως το συνόψισε ο Μπίσμαρκ: «Η πρώτη γενιά είναι αυτοδημιούργητη, η δεύτερη διαχειρίζεται τα κληρονομημένα, η τρίτη σπουδάζει ιστορία της τέχνης».

Όντας μια ακόμη πράξη σ’ ένα πολυπαιγμένο δράμα, η τωρινή δυτική κρίση δεν αποτελεί εξαίρεση. Ακόμη και τα κωμικά της επεισόδια δεν είναι ιδιαίτερα πρωτότυπα. Ο Δημοσθένης στον καιρό του, λ.χ., όταν προσπαθούσε να πείσει τους Αθηναίους του 4ου αιώνα να εξοπλιστούν για να αντιμετωπίσουν τον Φίλιππο και την ανερχόμενη Μακεδονία, ήξερε ότι διακινδύνευε το κεφάλι του. Για να γίνει πράξη η πρότασή του έπρεπε να καταργηθούν πρώτα τα θεωρικά, οι δαπάνες για τις θεατρικές παραστάσεις δηλαδή, και οι πόροι τους να διατεθούν στον στρατό. Όμως ο φιλοθεάμων Δήμος είχε εγκρίνει νόμο που τιμωρούσε με θάνατο ακόμα και την υποβολή της πρότασης να καταργηθούν τα θεωρικά!...

Παρόμοια με τον Δημοσθένη σήμερα, οι πολιτικοί που αποτολμούν να πουν στον λαό ότι το κόστος του κοινωνικού κράτους μάς οδηγεί στο μοιραίο, φλερτάρουν στις κάλπες με τη λαιμητόμο. Αντιθέτως, αγαπητοί είναι όσοι του υπόσχονται τα αδύνατα και τα εξωφρενικά. Όσοι του εισηγούνται φέρ’ ειπείν ότι για να γλιτώσουμε απ’ τις συνέπειες της φούσκας των προηγούμενων δεκαετιών χρειάζεται μόνο να ρίξουμε και… άλλο χρήμα στην αγορά. Ή που, αντιστρέφοντας κάθε σχέση αιτίου-αιτιατού, τον διαβεβαιώνουν ότι η «λιτότητα» και τα μνημόνια γεννοβολούν την κρίση και όχι το αντίστροφο. Ή που τον καθησυχάζουν ότι τα πάντα μπορούν να διορθωθούν μέσα σε μια θητεία κυβερνητική ή μετά από μια ψυχωμένη και υπερήφανη «διαπραγμάτευση» – χωρίς εκείνος να χάσει διόλου τη βολή του ή να θυσιάσει τις ακριβές του συνήθειες.

* Ο Κώστας Κουτσουρέλης είναι συγγραφέας. Διευθύνει το περιοδικό Νέο Πλανόδιον (www.neoplanodion.gr).