Εθνικισμός, μήτρα του φασισμού και της απαλλοτρίωσης του ατόμου

 

Του Γιώργου Σιακαντάρη, ΝΕΑ 

Ο δεύτερος τόμος της περίφημης τριλογίας του Ρίτσαρντ Εβανς για τον ναζισμό περιγράφει την εγκαθίδρυση της χιτλερικής εξουσίας από το 1933 μέχρι την έναρξη του πολέμου

O Βρετανός Sir Richard John Evans είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Είναι γνωστός για τις έρευνές του σχετικά με την ιστορία της Γερμανίας. «Το Γ' Ράιχ στην εξουσία» (2005) αποτελεί τον δεύτερο τόμο μιας τριλογίας για την έλευση, την κυριαρχία και την πτώση του ναζισμού. Ο πρώτος τόμος έχει τίτλο «Η έλευση του Γ' Ράιχ στην εξουσία» (2003) και εκδόθηκε στα ελληνικά το 2013 από την Αλεξάνδρεια. Ο τρίτος τόμος «Το Γ' Ράιχ στον πόλεμο» (2008) αναμένεται να εκδοθεί και αυτός από τον ίδιο εκδοτικό. Συνοπτικά, δύο θέσεις διατρέχουν το συνολικό επιστημονικό έργο του, αλλά και τις πολιτικοκοινωνικές δραστηριότητές του (σφοδρός επικριτής της σχολής του αναθεωρητισμού, έφτασε μέχρι να καταθέσει ως μάρτυρας στη δίκη του David Irving, γνωστού αρνητή του Ολοκαυτώματος). Η πρώτη αφορά την άποψή του ότι οι ρίζες του χιτλερισμού βρίσκονται στην αποτυχημένη αστικοδημοκρατική ολοκλήρωση της Γερμανίας και η δεύτερη ότι δεν μπορεί κανείς να γράφει την πραγματική ιστορία αν δεν χρησιμοποιεί πηγές όπως γράμματα, απομνημονεύματα, επιστολές, συνομιλίες απλών πολιτών. Ο Εβανς ασχολείται με μια πλευρά του ναζιστικού φαινομένου που έχει απασχολήσει τους ιστορικούς πολύ λιγότερο απ' όσο οι αιτίες ανόδου και πτώσης του φασισμού. Το Γ' Ράιχ στην εξουσία εξιστορεί, περιγράφει, αναλύει και αποκαλύπτει τους κρυφούς και φανερούς μηχανισμούς της φασιστικής εξουσίας, αλλά και τους τρόπους ενσωμάτωσης - αντίστασης των γερμανών πολιτών σ' αυτούς τους θεσμούς.

Για να το επιτύχει αυτό δεν περιορίζεται μόνο να παρακολουθεί τη ροή των μεγάλων γεγονότων - Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών (1934), ρατσιστικοί νόμοι της Νυρεμβέργης (1935), Νύχτα των Σπασμένων Κρυστάλλων (1938). Με τη συμβολή των σημειώσεων απλών πολιτών είτε οπαδών του ναζισμού είτε αντιναζιστών οδηγείται σε πολύτιμα για το σήμερα συμπεράσματα που αφορούν το πώς λειτουργούν οι μηχανισμοί φυσικής και πνευματικής ενσωμάτωσης σε μια ολοκληρωτική κοινωνία, όπως είναι ο φασισμός. Ο Χίτλερ τον Ιούλιο του 1933 κηρύσσει το τέλος της επανάστασης. Στόχος από εδώ και πέρα ήταν η σταθεροποίηση του καθεστώτος. Σταθεροποίηση που άρχισε με τη συγκρότηση ενός αστυνομικού κράτους. Αυτή η εξέλιξη δυσαρέστησε τα Τάγματα Εφόδου, που έβλεπαν η εξουσία να κυλά προς τον στρατό και την αστυνομία. Οι αντιθέσεις αυτές λύθηκαν τη Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών. Βεβαίως η ναζιστικοποίηση της αστυνομίας και πολύ περισσότερο του στρατού ήταν κάτι που δεν έγινε τόσο εύκολα ούτε ήταν και πλήρης. Το μείζον εδώ ήταν να γίνει εμφανές πως όλη η εξουσία του κράτους εκπορεύεται από τον ηγέτη.

Με την παγίωση του καθεστώτος στην εξουσία όλες οι εξωτερικές εκφράσεις συμμόρφωσης εντάθηκαν. Εξοντώθηκαν ένας ένας οι συντηρητικοί που είχαν μείνει στην εξουσία, καταργήθηκαν τα ομόσπονδα κρατίδια, το κόμμα κατέλαβε τις κρατικές θέσεις, τα Ες-Ες ανέλαβαν δράση, δημιουργήθηκαν αμέσως στρατόπεδα συγκέντρωσης αρχικά για τους πολιτικούς κρατουμένους στη συνέχεια και για τους μη άρειους Γερμανούς και μη γερμανούς πολίτες. Η αντίσταση, αν και δεν ήταν πολύ μεγάλη, πατάχθηκε με κύριο θύμα αλλά και πιο ηρωικούς τους κομμουνιστές.

Παράλληλα ξεκίνησε η καταστολή κάθε ανεξάρτητης φωνής στις τέχνες και τις επιστήμες. Ο Γκέμπελς υποστήριζε ότι «η επανάσταση που κάναμε ήταν ολοκληρωτική… καλύπτει όλα τα πεδία της δημόσιας ζωής». Και αυτό έγινε, αλλού μεθοδικά, αλλού σπασμωδικά, μα παντού με φανατισμό και δολοφονικό ζήλο κατά  των εχθρών της «ενότητας του πνεύματος ολόκληρου του λαού».

Ναι, ναι μιλάμε εδώ για τον εθνικισμό, μήτρα του φασισμού και της απαλλοτρίωσης του ατόμου. Γι' αυτό και το μείζον για το αστυνομικό κράτος του Χίτλερ ήταν όχι μόνο η εξουσία του ηγέτη αλλά, και με τα λόγια του υπουργού Διαφωτισμού και Προπαγάνδας, «ο θάνατος του ατομικισμού». Ο,τι εμπόδιζε αυτόν τον «διαφωτισμό» του λαού και τον θάνατο του ατόμου, είτε ήταν τα πανεπιστήμια, είτε η προτεσταντική και καθολική Εκκλησία, είτε οι οργανώσεις νεολαίας, τα αυτόνομα σωματεία, τα σχολεία, έπρεπε να καταργηθεί ή να ναζιστικοποιηθεί. Ολα αυτά έπρεπε να προσαρμοστούν και να λειτουργούν βάσει της πιο ισχυρής αρχής του ναζισμού: της βούλησης για πόλεμο.

 

Ο εξαριανισμός της οικονομίας και ο πόλεμος

 

Η οικονομία προσαρμόστηκε και αυτή στη βούληση για πόλεμο. Πρώτο βήμα η απαλλοτρίωση των εβραϊκών περιουσιών. Η όποια ευημερία δεν θα μπορούσε παρά να στηθεί στα θεμέλια της λεηλασίας. Ακολούθησε η στρατιωτικοποίηση της βιομηχανικής παραγωγής. Στο ναζιστικό κράτος επιχειρήσεις, πολιτική και πόλεμος διαπλέκονται, αλλά κυρίαρχος είναι ο σκοπός του πολέμου.

Αυτός ο σκοπός υπερκαθορίζει και την πολιτική εξόντωσης των Εβραίων, των ομοφυλόφιλων, των ψυχικά πασχόντων, των Αθίγγανων και γενικώς όλων όσων δεν ανταποκρίνονταν στο άριο «ιδεώδες». Προλεταριάτο, μεσαίες τάξεις, διανόηση, όλα υποτάσσονται στη βούληση για ομογενοποίηση. «Πάνω απ' όλα ο Χίτλερ και οι ναζιστές ήθελαν να αλλάξουν το πνεύμα του λαού, τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του» (σελ. 503). Η ανάλυση των γεγονότων, αλλά και η ανάγνωση των επιστολών απλών Γερμανών δείχνει τους τρόπους με τους οποίους υποτάχθηκε στη φυλετική ουτοπία το πνεύμα της επιστήμης. Επειτα από όλα αυτά ο δρόμος ήταν ανοικτός για την εξόντωση των φυλετικών μιασμάτων. Σε αυτά ο συγγραφέας προσθέτει και την αδράνεια των Δυτικών να αντισταθούν άμεσα στις χιτλερικές προσαρτήσεις της Αυστρίας και της Τσεχοσλοβακίας. Δυστυχώς, αυτά συμβαίνουν, όταν ξεχνούμε ότι η αυτονομία και ο αυτοκαθορισμός των ατόμων, από τη μια, και η λαϊκή κυριαρχία, από την άλλη, είναι παγκόσμιες και όχι μόνο δυτικές αξίες.