Περιμένοντας το θαύμα;

 Του Λουκά Τσούκαλη, Καθημερινή

Ενας κόσμος του οποίου το κέντρο βάρους μετακινείται σταθερά προς Ανατολάς, που αλλάζει με εξαιρετικά γρήγορους ρυθμούς, με πολλά σημεία ανάφλεξης που απειλούν να πάρουν επικίνδυνες διαστάσεις, μια δημοκρατική αυτοκρατορία στην Ευρώπη, που αναμετριέται με την Ιστορία προσπαθώντας με ειρηνικό τρόπο να ξεπεράσει την εθνική κυριαρχία αλλά εδώ και μερικά χρόνια βρίσκεται σε βαθιά κρίση, και μια Ελλάδα στα σύνορα αυτής της αυτοκρατορίας, σαν ένα ευάλωτο φυλάκιο που κινδυνεύει να καταρρεύσει. Ο κίνδυνος για την Ελλάδα προέρχεται κυρίως από μέσα, όχι απέξω. Η χώρα μας χρεοκόπησε. Δεν είναι η πρώτα φορά, ούτε ίσως και η τελευταία. Και ήρθαν οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι για να μας σώσουν, επιβάλλοντας τους δικούς τους όρους. Το χειρότερο όμως δεν είναι οι όροι που επέβαλαν, αλλά ότι εμείς δεν μπορέσαμε ποτέ να συμφωνήσουμε μεταξύ μας, έστω και στα στοιχειώδη. Και περιμέναμε από αυτούς να μας πουν τι πρέπει να κάνουμε για να σωθούμε, με πολλές διαμαρτυρίες και ατέλειωτες διαπραγματεύσεις. Η Ελλάδα διαπραγματεύεται συνεχώς και παντού, στα καφενεία της επικράτειας, στα δελτία ειδήσεων και τα ευρωπαϊκά συμβούλια, αλλά δεν ξέρει η ίδια τι θέλει - μάλλον, αρνείται την πραγματικότητα. Και ο ακραίος εξευτελισμός είναι ότι περιμένουμε από τους άλλους να μας αναγκάσουν να μετρήσουμε πόσους δημοσίους υπαλλήλους έχουμε και σε τι χρησιμεύουν, να αποκτήσουμε ένα σύγχρονο σύστημα συλλογής φόρων, να εξορθολογήσουμε ένα εθνικό σύστημα υγείας έπειτα από ένα όργιο διαφθοράς και κακοδιαχείρισης, να αποκτήσουμε κάποτε κτηματολόγιο, και τόσα άλλα.

Στην πορεία, οι Ευρωπαίοι εταίροι μας εμπέδωσαν μια πολύ σκληρή για μας πραγματικότητα, ότι η Ελλάδα έχει μεν το βιοτικό επίπεδο μιας ανεπτυγμένης χώρας, ακόμη και μετά τη ραγδαία πτώση των τελευταίων χρόνων, αλλά με θεσμούς που θυμίζουν χώρες του Τρίτου Κόσμου. Και άρχισαν να μας συμπεριφέρονται αναλόγως.

Ολα παίζονται πάνω σε μια εξαιρετικά εύθραυστη εσωτερική ισορροπία τα τελευταία χρόνια. Η απονομιμοποίηση των δύο (πρώην) μεγάλων κομμάτων υπήρξε ραγδαία και σε μεγάλο βαθμό δικαιολογημένη. Φέρουν τεράστια ευθύνη για ένα ολόκληρο σύστημα εξουσίας που οδήγησε τη χώρα στη χρεοκοπία. Βεβαίως, θα πρέπει να τους αναγνωρίσουμε ότι, όταν έφτασε η Ελλάδα στο χείλος του γκρεμού, λειτούργησε στις ηγεσίες τουλάχιστον το ένστικτο επιβίωσης. Πάρθηκαν επώδυνα μέτρα και έτσι γλιτώσαμε τα χειρότερα. Δεν μπορούν όμως και δεν θέλουν να αλλάξουν ουσιαστικά, ούτε τα ίδια ούτε και τη χώρα. Το σύστημα αντιστέκεται, κωλυσιεργεί, βάζει εμπόδια παντού - και η διαπλοκή καλά κρατεί. Η μετριότητα και η φαυλότητα είναι σαν επιδημία που μεταδίδεται παντού. Οι εξαιρέσεις βεβαίως υπάρχουν, αλλά είναι εκεί για να επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Ενα μεγάλο μέρος της κοινωνίας φοβάται (και δικαίως) ότι μπορεί να υπάρξουν και χειρότερα. Και δεν εμπιστεύεται εκείνους που ευαγγελίζονται την αλλαγή στο σημερινό πολιτικό σύστημα. Γιατί ο λόγος τους δεν είναι πειστικός, τα επιχειρήματα μουχλιασμένα και αρκετοί απ’ όσους τα χρησιμοποιούν είναι οι ίδιοι από τα χειρότερα προϊόντα αυτού του συστήματος. Αναμφισβήτητα, υπάρχουν σήμερα πολλοί στη χώρα μας στα όρια, ή και πέρα από τα όρια, της απόγνωσης ύστερα από έξι χρόνια συνεχούς συρρίκνωσης της οικονομίας. Οι περισσότεροι όμως έχουν ακόμη πιο πολλά να χάσουν από τις αλυσίδες τους, όπως θα έλεγαν κάποιοι. Η οικονομία φαίνεται να έχει πιάσει πάτο. Αλλά πόσο γρήγορη μπορεί να είναι η ανάκαμψη με τις συνθήκες που επικρατούν σήμερα σε Ελλάδα και Ευρώπη, και την ανεργία στα ύψη; Είναι πολύ μίζερη η επιλογή ανάμεσα στην απογοήτευση για το σήμερα και τον φόβο ότι μπορεί να έρθουν και χειρότερα αύριο. Πώς να λειτουργήσει η δημοκρατία με τέτοιους όρους; Ετσι μας προέκυψαν χρυσαυγίτες και ψεκασμένοι.

Ευτυχώς, η ιστορία δεν τελειώνει εδώ. Είναι πολλά τα φωτεινά παραδείγματα εκείνων που πρωτοπορούν, δημιουργούν, καινοτομούν. Αυξήθηκαν σημαντικά στη διάρκεια της κρίσης, τόσο στον χώρο της οικονομίας όσο και στη λεγόμενη κοινωνία των πολιτών. Στις επιστήμες και τις τέχνες, παραμένει δυσανάλογα μεγάλος ο αριθμός των Ελλήνων που διαπρέπουν διεθνώς. Και υπάρχουν τόσοι άλλοι που δουλεύουν τίμια και σκληρά και κρατάνε ακόμα τη χώρα όρθια. Αυτή είναι η άλλη Ελλάδα που αντιστέκεται. Σε αυτήν περιλαμβάνεται ένα σημαντικό κομμάτι της νεότερης γενιάς. Δυστυχώς όμως, όλο και πιο πολλοί επιλέγουν, όπως παλιά, τον δρόμο της μετανάστευσης, γιατί οι δρόμοι εδώ είναι μπλοκαρισμένοι από μια καφκική γραφειοκρατία, ένα πολιτικό σύστημα αναξιοκρατικό και φαύλο, από μικρές και μεγάλες συντεχνίες και μια οικονομική ολιγαρχία που βρίσκεται πάντα στο απυρόβλητο.

Η χώρα χρειάζεται μια ειρηνική επανάσταση, τίποτα λιγότερο. Και χρειάζεται ηγέτες που θα εμπνεύσουν και θα κινητοποιήσουν τις υγιείς δυνάμεις αυτού του τόπου. Ωρίμασαν οι συνθήκες, ή μήπως περιμένουμε το θαύμα;

* Ο κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.