Στην Ευρώπη Κέινς, στην Ελλάδα μεταρρύθμιση

Του Γιώργου Παγουλάτου, Καθημερινή

Ν​​α μη μαθαίνεις από τα λάθη είναι πρόβλημα. Να τα επαναλαμβάνεις ακόμα χειρότερο. Να το κάνεις όταν έχουν ήδη στοιχίσει πολύ ακριβά, είναι ασυγχώρητο. Ελπίζω ότι κάνω λάθος, αλλά η κυβέρνηση δείχνει να ετοιμάζεται για ένα γύρο χαλάρωσης. Ενδεχομένως να τον βαφτίσει κοινωνική στροφή. Πιθανόν να τον ντύσει και με τα χρώματα της εθνικής ομάδας. Μεταρρυθμιστική κόπωση; Εξοικονόμηση δυνάμεων ενόψει της μεγάλης διαπραγμάτευσης του φθινοπώρου; Ή η τυπική αγωνία κυβέρνησης που βλέπει στον ορίζοντα εκλογές; Ο,τι και να ’ναι, αν είναι, θα έχει κόστος. Δεν είναι μόνο ο φαύλος κύκλος του μπρος-πίσω, που πληρώσαμε ακριβά με ελλείμματα, αναξιοπιστία, υπερχρέωση και κρίση. Είναι ότι είμαστε στη φάση που η κυβέρνηση θα έπρεπε να σκέφτεται στρατηγικά και να δρα γενναία – γιατί ο μπούσουλας των εξωτερικά επιβεβλημένων αλλαγών πλησιάζει στο τέλος του. Να σκέφτεται στρατηγικά, δηλαδή να σχεδιάζει πώς η διάθεση των περιορισμένων δημόσιων πόρων θα έχει τη μέγιστη πολλαπλασιαστική επίδραση σε ανάπτυξη και θέσεις εργασίας. Να δρα γενναία, δηλαδή να αρνείται στα στελέχη της τη δυνατότητα να σπαταλήσουν τους πολύτιμους πόρους σε σπασμένες δαπάνες και πελατειακές διευθετήσεις. Κάποια στιγμή, πέρα από τις δραματικές απώλειες, θα γραφτεί και ο αφανής θετικός απολογισμός της τελευταίας τετραετίας. Το κράτος έμαθε πόσους απασχολεί και πόσα ξοδεύει, διεφθαρμένοι υπάλληλοι απολύθηκαν, η χώρα απέκτησε σύγχρονη φορολογική διοίκηση και βρέθηκε τόσο κοντά στο να αποκτήσει μια ανεξάρτητη Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων.
Οι κρατικές υπηρεσίες διασυνδέθηκαν ηλεκτρονικά, δημιουργήθηκαν δομές ελέγχου προϋπολογισμών νοσοκομείων και ΟΤΑ, κλειστά επαγγέλματα άνοιξαν, πολυτελή περιουσιακά στοιχεία φορολογήθηκαν, άρθηκε το τραπεζικό απόρρητο, η κρατική περιουσία εξορθολογίστηκε. Η αξιολόγηση φορέων και προσωπικού θεσμοθετήθηκε στον δημόσιο τομέα, το ασφαλιστικό σύστημα μπήκε σε παρακολουθούμενη πορεία εξυγίανσης, κυνηγήθηκε η είσπραξη των ασφαλιστικών εισφορών. Αυτά και εκατοντάδες συναφή μέτρα περιλαμβάνονται στις δεσμεύσεις που ανέλαβαν οι κυβερνήσεις μετά το 2010 να υλοποιήσουν. Το θετικό είναι ότι αυτά έγιναν σε μόλις τέσσερα χρόνια και δημιουργούν προϋποθέσεις (αναγκαίες αλλά όχι επαρκείς) επιστροφής σε διατηρήσιμη ανάπτυξη. Το θλιβερό είναι ότι ελάχιστα θα είχαν γίνει χωρίς την εξωτερική πίεση. Το ανησυχητικό είναι ότι μένουν πολλά ακόμη να γίνουν, όταν η ευρωπαϊκή πίεση θα έχει ατονήσει.

Ομως, τα θύματα της κρίσης είναι επίσης παντού ορατά. Η μακροχρόνια ανεργία και η συρρίκνωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού έχουν κάψει ανθρώπινο κεφάλαιο και παραγωγικό δυναμικό. Την τελευταία πενταετία, το ποσοστό συνολικών επενδύσεων στην οικονομία έπεσε από 26% στο 13% του ΑΕΠ. Οι δημόσιες επενδύσεις θυσιάστηκαν για να εξαλειφθεί το έλλειμμα, σε μια περίοδο που και οι ιδιωτικές επενδύσεις κατέρρεαν.
Υστερα από μια τεράστια προσαρμογή, η χώρα θα έπρεπε να βρίσκεται σε θέση επενδυτικής επανεκκίνησης. Οι παραγωγικές δυνάμεις του τόπου θα έπρεπε να καταρτίζουν επενδυτικά σχέδια, κυβέρνηση και περιφέρειες να αναλύουν προτάσεις, κοιτώντας πώς θα μεγιστοποιήσουν την αναπτυξιακή επίδραση. Πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, κοινωνικοί εταίροι και αρμόδιοι φορείς θα έπρεπε να εργάζονται για το εθνικό σχέδιο ανάπτυξης της χώρας. Τα γραφεία θα έπρεπε να βουίζουν από κίνηση, τα κόμματα να αντιπαρατίθενται στη βάση των δικών τους προτάσεων και στρατηγικών για την προσέλκυση επενδύσεων.
Είναι θετικό ότι ο πρωθυπουργός έχει πάρει το θέμα ζεστά. Και ο απελθείς υπουργός Κ. Χατζηδάκης έκανε πολλά για την άρση των κανονιστικών εμποδίων. Ομως το κράτος εξακολουθεί να λειτουργεί σε ληθαργικούς ρυθμούς, η υλοποίηση ενός έργου ΕΣΠΑ απαιτεί 64 βήματα, επενδυτές με σχέδια που θα έφερναν κεφάλαια και θέσεις εργασίας περιμένουν μήνες και χρόνια για την πολυπόθητη νιοστή υπογραφή, παραπέμπονται από υπηρεσία σε υπηρεσία, και αυτό εάν έχουν την τύχη να μην μπλέξουν με ένα από τα βραδύτερα συστήματα απονομής δικαιοσύνης στην Ευρώπη. Στο τέλος, αποθαρρυμένοι συνήθως τα μαζεύουν και τραβάνε για πιο φιλόξενα κλίματα. Γραφειοκρατία, υπηρεσίες, εφορίες, πολεοδομίες, τελωνεία, πολυνομία, συναρμοδιότητες, δικαστήρια, εμποδίζουν την οικονομία να σταθεί στα πόδια της.
Να το πω, λοιπόν, κωδικοποιημένα. Στη στασιμότητα και την ύφεση, η κυβέρνηση έχει συμφέρον σε μια κεντροαριστερή-κεϊνσιανή στροφή στην Ευρώπη, ενώνοντας τη φωνή της με τους σοσιαλδημοκράτες και τον Νότο, που ζητούν μακροοικονομική τόνωση και μια μεγάλη επενδυτική ώθηση στην Ε.Ε. Πρέπει ταυτόχρονα να παραμείνει μεταρρυθμιστική στο κράτος και φιλελεύθερη στην επιχειρηματικότητα, για να είναι σε θέση να μεγιστοποιήσει τις επενδυτικές ευκαιρίες που ανοίγει η διεθνής προσφορά κεφαλαίων για τη χώρα. Μόνο ο παράγοντας ανάπτυξη θα μπορεί να απλώσει αποτελεσματικό δίχτυ κοινωνικής προστασίας και ευκαιριών προς όσους μένουν πίσω. Και όχι μοιράζοντας ξανά αυξήσεις σε επιλεγμένες ομάδες, που απολαμβάνουν ούτως ή άλλως εργασιακή ασφάλεια.
Η κυβέρνηση πλαγιοκοπείται από τους λαϊκιστές «εκτός», που έχουν πειστεί ότι η σωτηρία της χώρας ξεκινά με την αποπομπή της τρόικας και τη διαγραφή του χρέους. Και από τους λαϊκιστές «εντός», που τίποτα δεν έμαθαν και τίποτα δεν ξέχασαν από τα παλιά κόλπα. Οι πρώτοι βαφτίζουν «αριστερό» τον «αναξιόπιστο». Οι δεύτεροι «κοινωνικό» τον «πελατειακό». Η έκβαση της αναμέτρησης αναμένεται με αγωνία.
* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης.