Ευρωπαίοι εναντίον της Ευρώπης. Τι σημαίνει η άνοδος του ευρωσκεπτικισμού

 

Του Γιώργου Σιακαντάρη, ΝΕΑ

Το κακό πάνω από την Ευρώπη δεν είναι απλώς το φάντασμα του ευρωσκεπτικισμού. Είναι κάτι χειρότερο, η επιστροφή του πνεύματος του αντιδιαφωτισμού και του εθνικισμού. Οι πρωτιές της Ακροδεξιάς σε χώρες όπως η Γαλλία, η Δανία, η Μεγάλη Βρετανία, η ισχύς ακόμη και νεοφασιστικών μορφωμάτων σε Ελλάδα και Ουγγαρία, η παρά 0,3% πρωτιά του κόμματος των πολωνών ψεκασμένων του λαϊκιστή και εθνικιστή Γιάροσλαβ Κατσίνσκι δείχνουν ότι στην Ευρώπη δεν φυσάει απλώς ήπιος άνεμος ευρωσκεπτικισμού, αλλά ο τυφώνας του ξεχασμένου, μετά τον Βʼ Παγκόσμιο Πόλεμο, αντιδιαφωτισμού. Οταν το καλοκαίρι του 2010 το κύμα των αγανακτισμένων καλούσε το φίδι του ναζισμού να γεννήσει τα αυγά του στην Πλατεία Συντάγματος, ελάχιστοι μιλούσαν για το πνεύμα του αντιδιαφωτισμού στην Ελλάδα. Εξάλλου ακόμη και σήμερα αποφεύγουμε να παραδεχθούμε ότι η Χρυσή Αυγή γεννήθηκε εκεί και τότε, μέσα στο κλίμα του διάχυτου αντικοινοβουλευτισμού. Ακόμα λιγότεροι όμως θα μπορούσαν να φανταστούν ότι, μετά τέσσερα χρόνια, αυτό το πνεύμα θα έκανε την εμφάνισή του και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ο αντιδιαφωτισμός εκφράζεται από το μίσος προς τον κοινοβουλευτισμό, την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, την ατομική ιδιαιτερότητα, τη διαφορετικότητα στις θρησκευτικές πεποιθήσεις ή το δικαίωμα στην αθεΐα. Ο φιλόσοφος Ζέεβ Στέρνχελ υποστηρίζει ότι «ο ανορθολογισμός, ο σχετικισμός και ο εθνικιστικός κοινοτισμός είναι οι τρεις σταθεροί πυλώνες του πολέμου κατά του Διαφωτισμού [...] οι οποίοι μάχονται ενάντια στον ουμανισμό, στις οικουμενικές αξίες που τόσο διακωμωδήθηκαν και εντέλει στη δημοκρατία» («Ο αντι-Διαφωτισμός», εκδόσεις Πόλις). Αυτές είναι και οι αξίες που αντιμάχεται ο σημερινός ευρωσκεπτικισμός.
Σίγουρα το χεράκι τους για την άνοδο της Ακροδεξιάς και του νεοναζισμού έχουν βάλει οι πολιτικές λιτότητας, η πίεση για αποπνικτική δημοσιονομική πειθαρχία σε περίοδο κρίσης, η μετανάστευση που οφείλεται στην αδυναμία της ίδιας της Ευρώπης να προωθήσει πολιτικές οικονομικής ανάπτυξης στον Τρίτο Κόσμο. Το μεγάλο πρόβλημα όμως ενυπάρχει στο γεγονός ότι η Ευρώπη φοβάται να κάνει το μεγάλο βήμα από το διακυβερνητικό στο ομοσπονδιακό μοντέλο.

Το μεγάλο πλεονέκτημα της Ευρώπης που σήμερα αμφισβητούν ακροδεξιοί και νεοναζιστές είναι η έννοια της διαφορετικότητας που διαμορφώνει συλλογικές ταυτότητες. Αυτό που σήμερα αμφισβητείται στην Ευρώπη δεν είναι απλώς η ευρωπαϊκή ενοποίηση, αλλά αυτό που έγραφε ο Βολταίρος στις «Φιλοσοφικές Επιστολές» του, όταν αναφερόμενος στους Αγγλους, τους Γάλλους και τους Ιταλούς τόνιζε: «Δεν ξέρω ποιο από τα τρία έθνη θα έπρεπε να προτιμήσω, πάντως είναι ευτυχής όποιος γνωρίζει τα διαφορετικά τους προτερήματα». Στη διαχωριζόμενη Ευρώπη των «τεμπέληδων Νοτίων» και των «εργατικών Βορείων» ή των «παμφάγων Βορείων» και των «αδικημένων Νοτίων» δεν υπάρχει χώρος για τα προτερήματα των Νοτίων και των Βορείων.

Μήπως είναι καιρός να δημιουργηθεί ένας νέος ευρωπαϊκός Διαφωτισμός, πριν ακόμη και από την Ενωμένη Ευρώπη ή πάλι μήπως αυτός είναι η προϋπόθεση για τη δημιουργία της;

Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι κοινωνιολόγος, συγγραφέας, μέλος της συντακτικής επιτροπής της Μεταρρύθμισης