Και μετά τις αγορές, τι; Η ύφεση σταματά αλλά η (κοινωνική) κρίση συνεχίζεται: τι να κάνουμε

 Του Πάνου Καζάκου, ΝΕΑ

Ολα δείχνουν ότι ανακόπτεται η συνεχής εδώ και έξι χρόνια κατολίσθηση του εθνικού εισοδήματος. Μπορεί μάλιστα προς το δεύτερο μισό του 2014 να καταγράψουμε μια μικρή αύξηση του ΑΕΠ. Τη βελτίωση αυτή συμπληρώνει και τροφοδοτεί σειρά ολόκληρη μέτρων εξυγίανσης των κρατικών δαπανών - αδιαφανών επιχορηγήσεων σε ΜΚΟ, συντάξεων-μαϊμού, ελέγχων για διαφθορά για πρώτη φορά σε ευρεία κλίμακα κ.λπ. Γεγονός είναι ότι συμμαζεύτηκαν τα δημόσια οικονομικά, έστω με αρκετές κακοτεχνίες πολιτικής, καθυστερήσεις, αδικαιολόγητο κόστος και προφανείς αδικίες. Η υπόθεση Μπαλτάκου, η οποία παραλίγο να επισκιάσει προόδους στο μέτωπο της οικονομίας, μας υπενθύμισε ότι υπάρχουν ακόμη θεμελιώδη προβλήματα λειτουργίας των πολιτικών θεσμών και πολιτικές νάρκες στον δρόμο για την ανάπτυξη. Ομως, η απειλή ενός πολιτικού εκτροχιασμού και μιας άναρχης χρεοκοπίας φαίνεται ότι πάλι ξεπεράσθηκε. Επίσης, η Βουλή υπερψήφισε το πολυνομοσχέδιο που επιφέρει αλλαγές ευρείας κλίμακας στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. Οι αλλαγές αυτές βεβαίως είναι προϊόν συμβιβασμών με τις συντεχνίες. Επομένως, μπορεί να τροποποιήσουν μόνο εν μέρει τις οικονομικές δομές και προσοδοθηρικές συμπεριφορές που συνέβαλαν στην κρίση. Με όλα αυτά πάντως άλλαξε το κλίμα στο ευρωπαϊκό περιβάλλον μας, όπως επιβεβαίωσε και η επίσκεψη της γερμανίδας καγκελαρίου και άνοιξε ο δρόμος για αναδιάρθρωση του χρέους.   Αλλά, όπως θα έλεγε και ο Αντόνιο Γκράμσι, πρέπει να κρατάμε τα μάτια μας ανοιχτά. Παρά τη διαφαινόμενη υπέρβαση της οικονομικής κρίσης η κοινωνία  παραμένει σε κρίση. Αυτό αποτυπώνεται πολύ καθαρά στην ανεργία που, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, πλησίασε το 28% του εργατικού δυναμικού και είναι η υψηλότερη στην Ευρώπη. Παραλείπω άλλες πτυχές, όπως π.χ. τη χειροτέρευση του εργασιακού κλίματος και την ανασφάλεια των εργαζομένων όταν απέξω περιμένουν στρατιές ανέργων. Καμιά οικονομία δεν μπορεί να σταθεροποιηθεί αν η ανεργία παραμείνει σε αυτά τα επίπεδα και αν κοινωνία και πολιτική αποσταθεροποιηθούν. Τέλος, οι αλλαγές με βάση την «εργαλειοθήκη» του ΟΟΣΑ ανατρέπουν εν μέρει μεν, αλλά απότομα προγράμματα ζωής τμημάτων της «μεσαίας τάξης». Η απειλή μιας κοινωνικής έκρηξης δεν πρέπει να υποτιμάται.

Η διανομή του «κοινωνικού μερίσματος» σε ανασφάλιστους, αστέγους και ενστόλους θα ανακουφίσει μεν τις συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες αλλά δεν αποτελεί μονιμότερη λύση. Πολλές ελπίδες είχαν εναποτεθεί στο άνοιγμα των αγορών εργασίας, και πιο απτά στη μείωση των μισθών και κατάργηση εργασιακών θεσμών. Προφανώς δεν απέδωσαν, ούτε ήταν δυνατό να αποδώσουν τα αναμενόμενα. Διότι εξουδετερώθηκαν από τις διαρθρωτικές υστερήσεις (κακή ειδίκευση της χώρας κ.ά.) και τη γενικότερη κατάρρευση της ζήτησης εξαιτίας της περιοριστικής εισοδηματικής και δημοσιονομικής πολιτικής.

Είναι ορατό το ενδεχόμενο μιας ανάκαμψης που θα είναι προσωρινή και δεν θα δημιουργεί θέσεις εργασίας! Οι δομές του παρελθόντος ρίχνουν βαριά σκιά στο μέλλον. Δεν είναι εύκολο να αλλάξεις τον γενικό προσανατολισμό της ελληνικής οικονομίας, δηλαδή να την κάνεις εξωστρεφή όταν για δεκαετίες είχε εθισθεί στις συναλλαγές με το κράτος και στην εσωτερική ζήτηση με δανεικά! Τα συμπτώματα της εσωστρέφειας είναι εμφανή παντού. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα (της Endeavor Greece) το 90% των επιχειρήσεων που ιδρύθηκαν το 2012 ανήκαν σε κλάδους που σημάδεψαν το παλαιό «παραγωγικό» μοντέλο της χώρας (καταστήματα εστίασης, λιανικής τροφίμων κ.λπ.). Εν τούτοις δεν λείπουν ενδιαφέρουσες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες σε πληροφορική, υψηλή τεχνολογία, τουρισμό και επεξεργασία τροφίμων. Θα δούμε αν θα κάνουν την πραγματική διαφορά σε οικονομία και απασχόληση.

Στις συνθήκες αυτές είναι φυσικό να αναζητούνται εναλλακτικές λύσεις στην τρέχουσα γενική οικονομική πολιτική. Μερικές ιδέες που ήδη εφαρμόζονται είναι χρήσιμες, όπως το πρόγραμμα προσωρινής απασχόλησης μέσω κονδυλίων της ΕΕ, η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών, η χρηματοδότηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων μέσω του υπό εκκόλαψη Ταμείου Ανάπτυξης (και μάλιστα με γερμανική συμμετοχή) κ.λπ. Αλλες ιδέες όμως π.χ. για εκτεταμένη απασχόληση στο Δημόσιο απλώς δεν μετρούν καλά τα πράγματα. Δεν έχει γίνει κατανοητό σε πολλούς ότι η επιστροφή στο παρελθόν είναι αδύνατη.

Από την άλλη μεριά οι περιβόητες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις αποδίδουν μεν σε αρκετό βάθος χρόνου αλλά βραχυπρόθεσμα τα οικονομικά κέρδη σε όρους απασχόλησης και παραγωγής είναι μικρά. Η κοινωνία δεν μπορεί να περιμένει. Στο κάτω κάτω, όπως έλεγε ο Τζ. M. Κέινς, «μακροχρόνια όλοι θα πεθάνουμε». Με αυτά τα δεδομένα, η μεγάλη πρόκληση για κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση παραμένει: Πώς διαμορφώνεται μια πολιτική απασχόλησης που αποδίδει ταχύτερα σε όρους απασχόλησης;  

Ο Πάνος Καζάκος είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών