ΠΑΣΟΚ: το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου

Του Νίκου Μαραντζίδη, Καθημερινή, 16.3.14

To ΠΑΣΟΚ πέθανε λοιπόν, σύμφωνα και με δηλώσεις κορυφαίων στελεχών του. Πράγματι, η ελληνική κοινωνία παρακολουθεί τον αργό θάνατο του πολιτικού υποκειμένου που η παρουσία του επηρέασε καθοριστικά τις βασικές πολιτικές τάσεις και κοινωνικές συμπεριφορές για σχεδόν σαράντα χρόνια. Βέβαια, το κόμμα που ταυτίστηκε με τη διακυβέρνηση δεν θέλει να τα παρατήσει τόσο εύκολα. Η προσπάθεια του μελλοθανάτου να γαντζωθεί από την εξουσία έστω και ως μικρός εταίρος, προκειμένου να επιβιώσει, είναι αξιοπρόσεκτη. Το ΠΑΣΟΚ τώρα επιχειρεί ως πραγματικός survivor της πολιτικής αρένας να κρατηθεί στη ζωή μέσα από έναν πολιτικό εκβιασμό προς τους ψηφοφόρους: ή με διατηρείτε στο παιχνίδι, μας λέει, ή ρίχνω την κυβέρνηση. Αξιοσημείωτη προσπάθεια, αλλά μάταιη. Το ΠΑΣΟΚ είναι τόσο φθαρμένο και τόσο αποκρουστικό στα μάτια της μεγάλης πλειοψηφίας της κοινωνίας, που μια ανάκαμψή του μοιάζει με νεκρανάσταση. Οι έρευνες κοινής γνώμης το επιβεβαιώνουν. Πάνω από το 80% των πολιτών έχουν αρνητική εικόνα για τον πρώην πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου και λίγο λιγότεροι για τον νυν αρχηγό του ΠΑΣΟΚ. Πρόκειται μάλλον για παγκόσμιο ρεκόρ αντιδημοτικότητας. Ο θάνατος του ΠΑΣΟΚ, του πλέον ριζοσπαστικού σοσιαλιστικού κόμματος στην Ευρώπη, τη δεκαετία του ’70 και στις αρχές του ’80, είναι λοιπόν μπροστά μας. Το ΠΑΣΟΚ είναι το δεύτερο από τα ιστορικά σοσιαλιστικά κόμματα που ξεψυχά.

Το πρώτο ήταν το ιταλικό κόμμα. Ο ηγέτης του, Μπετίνο Κράξι, πέθανε φυγόδικος στην Τυνησία, για να γλιτώσει τη φυλακή λόγω σκανδάλων. Αν εντοπίζετε ομοιότητες με τους δικούς μας σοσιαλιστές, καλώς τις εντοπίζετε. Μην απατάστε, θα ακολουθήσουν και άλλοι τέτοιοι θάνατοι στο μέλλον. Μετά τον κομμουνισμό σειρά έχει η σοσιαλδημοκρατία.

Πέρα όμως από τις διεθνείς αιτίες, η κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ έχει έντονα ελληνικά χρώματα. Το ΠΑΣΟΚ είχε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της μεταπολιτευτικής ύβρεως, της υπερβολής σε βαθμό χυδαιότητας που χαρακτήρισε το πολιτικό σύστημα και τις σχέσεις του με την κοινωνία. Το ΠΑΣΟΚ είναι ταυτισμένο με τουλάχιστον τέσσερις θεμελιώδεις ύβρεις: της αναντιστοιχίας λόγων και έργων, της αχαλίνωτης αντιπολίτευσης, της γελοιοποίησης των θεσμών και της διαφθοράς.

Είναι αλήθεια, πως η ελληνική πολιτική ζωή πάντοτε χαρακτηριζόταν από την απόσταση ανάμεσα στις υποσχέσεις και τις πράξεις, με το ΠΑΣΟΚ όμως η κατάσταση ξεπέρασε κάθε όριο. Τίποτε δεν εμπόδιζε το ΠΑΣΟΚ τη μία να λέει άσπρο και την άλλη μαύρο. Από την εξαγγελία εξόδου από το ΝΑΤΟ μέχρι το «λεφτά υπάρχουν», οι ανεκπλήρωτες υποσχέσεις του ΠΑΣΟΚ κατάντησαν να αντιμετωπίζονται ως αστείο. Το κόμμα αυτό έγινε στα χείλη των πολιτών συνώνυμο του ψεύτη. Οι μεταμορφώσεις του μάλιστα σε ζητήματα μεγάλης σημασίας (Ευρώπη, ιδιωτικοποιήσεις, Μακεδονικό, οικονομική κρίση) υπήρξαν οβιδιακές.

Η ύβρις της αχαλίνωτης αντιπολίτευσης είχε επίσης τη σφραγίδα του ΠΑΣΟΚ. Βεβαίως, τα κόμματα της αντιπολίτευσης στη χώρα μας δείχνουν ανελέητα έναντι της κυβέρνησης. Προκειμένου να κερδίσουν λίγες ψήφους παραπάνω επικρίνουν κάθε κυβερνητική επιλογή και αρνούνται να συναινέσουν ακόμη και στα αυτονόητα. Η αντιπολίτευση του ΠΑΣΟΚ, όμως, ήταν πραγματικά εξωφρενική. Κινητοποιώντας τους μηχανισμούς του στα συνδικάτα, στους φοιτητές, ακόμη και στους μαθητές, εξόντωνε την κυβέρνηση, που αδύναμη είτε υποχωρούσε είτε αντιμετώπιζε σκληρές κοινωνικές συγκρούσεις με τεράστιο πολιτικό κόστος.

Δεν υπάρχουν θεσμοί, παρά μόνο ο λαός, είχε πει ο Ανδρ. Παπανδρέου πριν από μερικές δεκαετίες. Πράγματι, κανένα πολιτικό κόμμα έως τότε δεν είχε αντιμετωπίσει τους θεσμούς με τόσο απαξιωτικό τρόπο. Ιδίως κατά τη διάρκεια της πρώτης οκταετίας του ΠΑΣΟΚ, οι θεσμικές κανονικότητες και ιεραρχίες ξεφτιλίζονταν όποτε οι επιθυμίες των κατά τόπους πρασινοφρουρών ή της ηγεσίας του κόμματος ήταν διαφορετικές.

Στο μυαλό των περισσοτέρων, πάντως, το ΠΑΣΟΚ ταυτίστηκε πρώτα απ’ όλα με τον νεοπλουτισμό, την απληστία και τη διαφθορά. Ο πελατειασμός και τα σκάνδαλα χαρακτήρισαν την ελληνική πολιτική ζωή από τον 19ο αιώνα. Ομως το μέγεθος της διαφθοράς στα χρόνια του ΠΑΣΟΚ ήταν εξωφρενικό. Χάρη στο ΠΑΣΟΚ, η ελληνική κοινωνία εθίστηκε στη μίζα και οι συνδικαλιστές μετέτρεψαν το Δημόσιο σε χώρο άνομων συναλλαγών.

Δυστυχώς, οι παραπάνω πρακτικές δεν περιορίστηκαν στο ΠΑΣΟΚ. Μεταφέρθηκαν και επηρέασαν όλο το πολιτικό σύστημα, μεγάλα και μικρά κόμματα. Μερικές φορές οι αντιγραφείς ήταν πιο επιτήδειοι σε αυτά τα κόλπα από τους πρωταρχικούς εμπνευστές. Αρκεί να δει κανείς πώς έκανε αντιπολίτευση ο Αντώνης Σαμαράς ή σήμερα κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ, για να αντιληφθεί το μέγεθος του προβλήματος. Ολοι εκπαιδεύτηκαν στην ιδέα πως αν ζητάς να σπαταλιούνται τα λεφτά των φορολογουμένων ή αν ωρύεσαι και γεμίζεις με παλαβές υποσχέσεις τα μυαλά των πολιτών, αργά ή γρήγορα αυτό θα σε οδηγήσει στην επιτυχία. Προσωρινά μπορεί και να είναι έτσι. Αργά ή γρήγορα, όμως, θα πέσεις στον λάκκο που άνοιξες εσύ ο ίδιος· άσε που στη συνέχεια μπορεί να σε παρασύρει κανένα ορμητικό ποτάμι. * Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα και στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας