Η ανανέωση της σοσιαλδημοκρατίας

 Από τον Θανάση Γιαλκέτση, Εφημερίδα των Συντακτών

Ο Αγγλος κοινωνιολόγος Κόλιν Κράουτς, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γουόρικ, είναι γνωστός στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό από το σημαντικό έργο του «Μεταδημοκρατία» (Εκκρεμές, 2006). Στο τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Making capitalism fit for society» (Polity Press, 2013), ο Κράουτς υπογραμμίζει την ανάγκη η σοσιαλδημοκρατία να γίνει πιο τολμηρή, να βγει από την αμυντική θέση στην οποία καθηλώθηκε τα τελευταία χρόνια, επειδή το καθήκον της να εκπροσωπεί όσους στο καπιταλιστικό σύστημα έχουν λιγότερη ισχύ είναι ένα «καθήκον διαρκές, που σήμερα είναι περισσότερο επίκαιρο από κάθε άλλη φορά». Η ακόλουθη συνέντευξη του Κόλιν Κράουτς δημοσιεύτηκε στην ιταλική εφημερίδα «L’Unità».

• Καθηγητή Κράουτς, ας ξεκινήσουμε από τα πιο δύσκολα: ποια θα πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά του νέου σοσιαλδημοκρατικού προγράμματος;

- Τρεις είναι οι δρόμοι που πρέπει να ακολουθήσουμε. Πρώτα απ’ όλα, χρειάζεται να αναγνωρίσουμε τόσο τα πλεονεκτήματα της αγοράς όσο και τα όριά της. Το να αποδεχτούμε ανοιχτά τα πλεονεκτήματα καθιστά πιο πειστική την επιμονή μας να τονίζουμε τα σοβαρά προβλήματα που προκαλεί. Ο ορισμός αυτών των προβλημάτων είναι το δεύτερο χαρακτηριστικό. Η εισβολή της αγοράς σε κάθε πεδίο της ζωής μας προκαλεί θύματα, βλάπτει συμφέροντα, που δεν μπορούν ούτε να προστατευτούν ούτε να αποζημιωθούν από την ίδια την αγορά.

Γι’ αυτό χρειάζονται παρεμβάσεις τόσο του κράτους όσο και άλλων υποκειμένων. Το ειδικό καθήκον της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας είναι να διακρίνει μεταξύ αυτών των συμφερόντων, εντοπίζοντας εκείνα που πρέπει να υποστηριχθούν και ενοποιώντας εκείνα που μπορούν να κάνουν την κοινωνία πιο δίκαιη (όπως τα προβλήματα του περιβάλλοντος και εκείνα της ανασφάλειας στην αγορά της εργασίας).

Τέλος, οφείλουμε να κατανοήσουμε τον χαρακτήρα των νέων κοινωνικών στρωμάτων της μεταβιομηχανικής οικονομίας, που ακόμα δεν έχουν βρει μιαν αυτόνομη πολιτική έκφραση. Ο μπλερισμός του λεγόμενου «Τρίτου Δρόμου» είχε δίκιο να θεωρεί ότι η Κεντροαριστερά δεν μπορούσε να είναι πλέον έκφραση της βιομηχανικής εργατικής τάξης, αλλά είχε άδικο να λησμονεί τις ρίζες που είχε το Εργατικό Κόμμα σε αυτά τα κοινωνικά στρώματα, χαρακτηριστικό των οποίων είναι το ότι αποτελούνται κυρίως από γυναίκες. Αυτό σημαίνει ότι, έτσι όπως στη βιομηχανική κοινωνία τα συμφέροντα όλων ορίζονταν με βάση μιαν ανδρική οπτική γωνία, στο νέο πρόγραμμα της μεταβιομηχανικής σοσιαλδημοκρατίας αυτά τα συμφέροντα θα πρέπει να ορίζονται με βάση μια γυναικεία οπτική γωνία.

• Ενα από τα προβλήματα της σοσιαλδημοκρατίας παραμένει ωστόσο η δυσκολία να κατανοήσει ποιους εκπροσωπεί και πώς πρέπει να τους εκπροσωπεί. Για να αποφύγουν την περιθωριοποίηση ή την περαιτέρω βαθμιαία συρρίκνωση της κοινωνικής τους βάσης, εσείς υποδεικνύετε στα κόμματα της Αριστεράς και στα συνδικάτα μιαν ανανέωση στην οργανωτική μορφή (να γίνει λιγότερο συγκεντρωτική) και στην πολιτική ταυτότητα (να είναι λιγότερο μονολιθική και ορθόδοξη). Πώς μπορεί να ανανεωθεί η Αριστερά χωρίς να χάσει την ταυτότητά της;

- Πρόκειται για μια δύσκολη πρόκληση. Οι νέες γενεές δεν αποδέχονται πλέον τα παλαιά οργανωτικά μοντέλα (ένα πρόβλημα που αφορά και τις επιχειρήσεις). Αναζητούν και επινοούν νέα μοντέλα, λιγότερο τυπικά. Το σοσιαλδημοκρατικό κίνημα αναπτύχθηκε στην περίοδο του καπιταλισμού και της πολιτικής των μεγάλων γραφειοκρατιών, αλλά μπροστά στις αλλαγές της κοινωνίας θα ήταν λάθος αν διατηρούσε εκείνα τα χαρακτηριστικά.

Εξάλλου, στις απαρχές του το εργατικό κίνημα αναπτύχθηκε σε μια κοινωνία κυριαρχούμενη από ανταγωνιστικές προς αυτό δυνάμεις αριστοκρατικού, αστικού και εκκλησιαστικού χαρακτήρα. Και σε πολλές χώρες προσπάθησε να οικοδομήσει έναν δικό του ξεχωριστό κόσμο, μια διαφορετική κουλτούρα. Επρόκειτο για μιαν αμυντική απάντηση, για μιαν αντίδραση σε μιαν εχθρική κατάσταση. Σήμερα μια στρατηγική απομόνωσης θα ήταν σχεδόν αδύνατη, εκτός του ότι θα ήταν και ανώφελη. Οι ιδέες του κράτους πρόνοιας, των καθολικών δικαιωμάτων, ενός ορισμένου επιπέδου ισότητας των πολιτών, είναι πολύ διαδεδομένες στους θεσμούς, στα δικαστήρια, στα σχολεία, στα πανεπιστήμια. Με μιαν ορισμένη έννοια, οι νεοφιλελεύθεροι είναι εκείνοι που πρέπει να αντιταχθούν σε αυτές τις κυρίαρχες ιδέες σήμερα. Είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να τη χάσουμε. Θα τη χάναμε αν το σοσιαλδημοκρατικό κίνημα κλεινόταν στον εαυτό του.

• Στα βιβλία σας εσείς ο ίδιος αναγνωρίζετε το μεγάλο παράδοξο του καιρού μας: ο νεοφιλελευθερισμός είναι η αιτία της κρίσης, της οικονομικής και κοινωνικής ανασφάλειας πολλών εργαζομένων, αλλά παραμένει η κυρίαρχη πολιτική ιδεολογία, ενώ οι σοσιαλδημοκράτες αμύνονται. Γιατί;

- Το κύριο πρόβλημα είναι η εξουσία. Το τωρινό παγκόσμιο κεφάλαιο διαθέτει και μπορεί να ασκεί μια τρομερή ισχύ, τόσο οικονομική όσο και πολιτική. Πώς μπορεί να αμφισβητηθεί μια παρόμοια συγκέντρωση ισχύος από μια πολιτική δύναμη, η οποία εκπροσωπεί τους απλούς ανθρώπους, χωρίς να διαθέτει μεγάλους πόρους και χωρίς μια σαφή ιδέα της ιδιαίτερης πολιτικής ταυτότητάς της; Σε κάθε περίπτωση, και μολονότι είναι οικονομικά και πολιτικά ισχυρός, ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι εξίσου ισχυρός από την άποψη της λαϊκής συναίνεσης. Τα λιγότερο ή περισσότερο «καθαρά» νεοφιλελεύθερα κόμματα είναι μειοψηφικά, όπως είναι στη Γερμανία οι Φιλελεύθεροι, οι οποίοι μετά τις τελευταίες εκλογές έχασαν τις έδρες τους στο γερμανικό κοινοβούλιο. Γι’ αυτό ο νεοφιλελευθερισμός χρειάζεται πάντοτε συμμαχίες τόσο με τα χριστιανοδημοκρατικά κόμματα όσο και με ιδιαίτερες δυνάμεις, όπως είναι το Tea Party στις Ηνωμένες Πολιτείες.

• Παρά τις ισχυρές κριτικές που διατυπώνετε εναντίον της πολιτικής της λιτότητας, εσείς συνεχίζετε να αποδίδετε στην Ευρωπαϊκή Ενωση «το κύριο καθήκον να θεμελιώσει εφαρμόσιμες εναλλακτικές λύσεις στο νεοφιλελευθερισμό μέσα σε ένα καπιταλιστικό πλαίσιο». Τι μπορούμε ρεαλιστικά να περιμένουμε από την Ευρωπαϊκή Ενωση; Και πώς απαντάτε σε όσους, και από την Αριστερά, αισθάνονται τον πειρασμό της επιστροφής στον οικονομικό εθνικισμό και στον προστατευτισμό ως απάντηση στην κρίση;

- Το να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που έχουν παγκόσμιο χαρακτήρα με μιαν επιστροφή στις εθνικές πολιτικές θα ήταν ένα δονκιχωτικό πρόγραμμα, εκτός του ότι θα ήταν και μια επιστροφή σε ένα παρελθόν που δεν μπορεί να ανακτηθεί. Ενα από τα προβλήματα των ημερών μας είναι και το ότι έχουμε παγκόσμιες οικονομικές δυνάμεις και εθνικές δημοκρατίες. Πρόκειται για έναν αγώνα ατελέσφορο.

Σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο, τα μεμονωμένα ευρωπαϊκά κράτη, ακόμα και η Γερμανία, είναι υποκείμενα πιο μικρά και πιο αδύναμα από τους μεγάλους πρωταγωνιστές του μέλλοντος: τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα, τη Ρωσία, τις άλλες χώρες των Brics. Καμία από αυτές τις χώρες δεν μπορεί να υπερηφανεύεται για κοινωνικές πολιτικές όπως οι ευρωπαϊκές, οι οποίες, μολονότι απειλούνται, συνεχίζουν να προσφέρουν αναπτυγμένα συστήματα κράτους πρόνοιας και συνδικάτα που πρωταγωνιστούν στη δημόσια ζωή. Χωρίς ισχυρούς και δημοκρατικούς ευρωπαϊκούς θεσμούς όλα αυτά θα χαθούν. Γνωρίζω καλά ότι η τωρινή Ευρωπαϊκή Ενωση είναι εχθρική προς τις δικές μου πολιτικές και κοινωνικές αξίες, αλλά οφείλουμε να προσπαθήσουμε να την αλλάξουμε. Δεν βλέπω εναλλακτικές λύσεις.

Σίγουρα δεν είναι εναλλακτική λύση ούτε ο οικονομικός εθνικισμός ούτε ο προστατευτισμός, που παραμένει μια δεξιά, ή και φασιστική, πολιτική, η οποία προστατεύει μόνον τους μεγαλοεπιχειρηματίες. Αυτοί που την πληρώνουν είναι η πλειονότητα του λαού και οι μικρές επιχειρήσεις.