Πρέπει να σταματήσει ο λαϊκισμός του "νταντέματος" των πολιτών από τους επαγγελματίες πολιτικούς

Του Γιάννη Μπουτάρη, www.thestival.gr

Εισήγηση στο συμπόσιο που διοργάνωσε το ΑΠΘ με τίτλο "Ποια Ελλάδα;"

Οι πολίτες, παρότι, σε μεγάλο βαθμό, καλά καταρτισμένοι και μορφωμένοι, λόγω της απουσίας αξιόπιστων ελεγκτικών μηχανισμών, έχουν εθιστεί στην ασυδοσία. Πρέπει, λοιπόν, να σταματήσει ο λαϊκισμός του «νταντέματος» των πολιτών από τους επαγγελματίες πολιτικούς, και να τους υπενθυμίζουν και εκείνοι από την πλευρά τους ότι εκτός από δικαιώματα έχουν και υποχρεώσεις.

Όπως πολύ σωστά σκέφτηκαν οι διοργανωτές του συνεδρίου, για να διατυπώσει κανείς προτάσεις για μια καλύτερη Ελλάδα, πρέπει να προσεγγίσει πρώτα τα αίτια της κατάστασης που βιώνουμε. Η ανάλυση αυτή εμπεριέχει τόσο απλές όσο και σύνθετες μεταβλητές. Οι αιτίες της ελληνικής κρίσης δεν είναι τόσο απλές. Ίσως γιατί η κρίση δεν είναι μόνο ελληνική, αλλά ενός μοντέλου ανάπτυξης που εφαρμόστηκε σε αρκετές ανεπτυγμένες χώρες. Οι ρίζες της παρακμής του ακουμπούν στο σύστημα ασύδοτου δανεισμού που τροφοδοτήθηκε κατά τη μετάβαση από τα έθνη-κράτη σε μία ατελώς διεθνοποιημένη πραγματικότητα. Και μπορεί προσωπικά το «διεθνοποιημένη» να μην με ενοχλεί, έχει όμως αποδειχθεί πως η έλλειψη οποιωνδήποτε ρυθμιστικών μηχανισμών στην οικονομία οδηγεί σε ακραίες κοινωνικές ανισότητες. Αν στην αχαλίνωτη χρηματοδότηση της παραγωγής με δανεικά προσθέσουμε και την πρόχειρη οικοδόμηση της Ευρωζώνης, ακουμπάμε το σύνθετο υπόβαθρο της οικονομικής κρίσης πολλών ευρωπαϊκών χωρών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.

Οι αιτίες της ελληνικής «ιδιομορφίας» από την άλλη, είναι μάλλον απλές. Παρότι το «ανήκομεν εις την Δύσιν» ειπώθηκε εδώ και χρόνια, η οργάνωση του ελληνικού κράτους δεν στηρίχθηκε σε ορθολογικές αρχές κατά τα πρότυπα της Δύσης, αλλά προσαρμόστηκε σε πελατειακές ανάγκες κατά τα πρότυπα της «καθ'ημάς ανατολής». Μπορεί η ανάμειξη πολιτισμικών καταβολών και αξιών να είναι κάτι θετικό, αλλά η οικοδόμηση του κράτους πρέπει να ακολουθήσει συγκεκριμένες αρχές και πρότυπα. Σε τελική ανάλυση, αυτό θα διευκολύνει την ίδια μας τη ζωή. Παρότι τη δεκαετία του '90, με την ίδρυση του ΑΣΕΠ, ξεκίνησε η στελέχωση του κρατικού μηχανισμού με αξιοκρατικά κριτήρια, η ορθολογική διαδικασία δεν άγγιξε τις υφιστάμενες δομές του κράτους. Ούτε περιγραφή θέσης εργασίας, ούτε στοχοθέτηση, ούτε σωστή αξιολόγηση υπάρχει για το προσωπικό και τις υπηρεσίες του δημόσιου τομέα... Άλλες ευρωπαϊκές χώρες, εδώ και πολλές δεκαετίες, εφαρμόζουν αυτονόητες διαδικασίες εύρυθμης διοίκησης, ενώ εμείς ανάγουμε την ανικανότητά του κράτους μας σε χαριτωμένη ελληνική ιδιορρυθμία. Έχουμε καταφέρει να μην ανήκουμε στις χώρες με την κλασσική αλλά αξιόπιστη «Βεμπεριανού τύπου» κεντρική γραφειοκρατία ούτε, όμως, και σε αυτές με την αγγλοσαξονικής έμπνευσης «Νέα Δημόσια Διοίκηση».

Όσο δεν ήμασταν μέλη μιας ανταγωνιστικής ομάδας χωρών που προσπαθεί να λειτουργήσει με κοινούς κανόνες και νόμισμα, φαίνεται πως είχαμε το περιθώριο να ανεχόμαστε το φαύλο κύκλο ρουσφετιού-κακών υπηρεσιών. Τώρα, όμως, είναι θέμα επιβίωσης να καταφέρουμε να φτιάξουμε έναν αξιόπιστο μηχανισμό διοίκησης που να λειτουργεί ανεξάρτητα από πολιτικές διεργασίες και σκοπιμότητες. Αυτό, εξάλλου, προσπαθήσαμε να κάνουμε και σε μια μικρογραφία του κράτους που είναι ο Δήμος Θεσσαλονίκης. Με τον καινούργιο Οργανισμό Λειτουργίας θεσπίσαμε θέσεις Γενικών Διευθυντών που, σε συνεργασία με τον Γενικό Γραμματέα, ανέλαβαν τον συντονισμό και τη διοίκηση των υπηρεσιών του Δήμου. Απάλλαξαν, δηλαδή, τα αιρετά στελέχη του Δήμου από το καθημερινό μικρο-μάνατζμεντ των υπηρεσιών, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να αφοσιωθούν στον πολιτικό σχεδιασμό. Ταυτόχρονα, διασφαλίστηκε έτσι η διοικητική συνέχεια, αλλά και ο διαρκής και συνεχής εμπλουτισμός των υπηρεσιακών στελεχών με νέες δεξιότητες και ικανότητες, ώστε να εξυπηρετούν τις νέες ανάγκες που διαρκώς ανακύπτουν.

Την πορεία αυτονόμησης διαδικασιών από το πολιτικό «καπέλωμα» πρέπει να την ακολουθήσουμε επειγόντως σε όλο το φάσμα του κρίσιμου τομέα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί οι Δήμαρχοι είναι στοιχημένοι πίσω από κόμματα, όταν προσπαθούν να προασπίσουν τα συμφέροντα των τοπικών κοινωνιών. Δηλαδή τα σκουπίδια πρέπει να τα μαζεύει αλλιώς ένας δεξιός και αλλιώς ένας αριστερός δήμαρχος, ή πρέπει να κάνει αλλιώς τις αναπλάσεις και τις παιδικές χαρές; Έχουμε επανειλημμένα προτείνει να ομαδοποιούνται για τη διεκδίκηση των αιτημάτων τους οι πόλεις με βάση τα τοπικά χαρακτηριστικά τους και όχι την κομματική προτίμηση των Δημάρχων τους. Σ' αυτή τη λογική της ριζικής μεταρρύθμισης του κράτους θέλω να τονίσω ότι δεν είμαστε μόνοι μας. Υπάρχει ελπίδα. Στο χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης η «Πρωτοβουλία των 5 Δημάρχων» που δημιουργήσαμε έχει βαθιά μεταρρυθμιστικά χαρακτηριστικά. Ευελπιστούμε ότι με αυτά θα «μπολιαστούν» κάποια στιγμή όλοι οι ελληνικοί Δήμοι και θα καταφεύγουν στο σύνολό τους στην επίκληση ορθολογικών και όχι κομματικών επιχειρημάτων για να κάνουν τη δουλειά τους καλύτερα.

Κάτι ανάλογο, όμως, χρειάζεται να συμβεί και στην κεντρική διοίκηση. Και εκεί δεν είμαι τόσο αισιόδοξος. Οι πολιτικοί, είτε επειδή δεν ξέρουν ή δεν μπορούν είτε για δικούς τους κοντόφθαλμους λόγους, καθυστερούν τη διαδικασία εκσυγχρονισμού και εκλογίκευσης της ελληνικής δημόσιας διοίκησης. Στρέφουν έτσι την προσοχή του κόσμου σε επουσιώδη ζητήματα, υποθηκεύοντας το μέλλον της χώρας. Τα όρια ανοχής, όμως, των πολιτών εξαντλούνται και τα περιθώρια για τη χώρα στενεύουν. Πολλοί συνάνθρωποί μας ζουν σε συνθήκες ένδειας και πάρα πολλοί κινδυνεύουν να χάσουν και τα λίγα που έχουν. Όμως, για να επιτευχθεί η πολυπόθητη ανάπτυξη, χρειάζεται μια στοιχειωδώς οργανωμένη δημόσια διοίκηση που θα διευκολύνει εγχώριες και διεθνείς, μεγάλες και μικρές επενδύσεις. Ποιος μικρός ή μεγάλος επιχειρηματίας θα επενδύσει στην Ελλάδα, όταν το ασύντακτο και ανοργάνωτο κράτος τού ζητάει κάθε μέρα να αποδείξει ότι δεν είναι ελέφαντας;

Η οικονομική ανάπτυξη κάποια στιγμή θα έρθει. Αν και οι εξελίξεις μας κάνουν να το ξεχνούμε, δεν υπήρξε ποτέ καμία χώρα που να έχει μόνο ύφεση. Για να υπάρξει, όμως, διατηρήσιμη και υγιής ανάπτυξη, χρειάζεται και ένας λειτουργικός κρατικός μηχανισμός που θα κάνει πιο πρόσφορες τις συνθήκες παραγωγής και επένδυσης. Ότι απομένουν συγκεκριμένες δράσεις, αλλά και πολλά αλλά να γίνουν για να οργανωθεί καλύτερα ο δημόσιος τομέας είναι γνωστό. Το ότι δεν έχουμε στοιχειωδώς οργανωμένο κράτος το γνωρίζουν στην Ελλάδα και τα μικρά παιδάκια. Προς έκπληξή μας, τελευταία μάθαμε ότι δεν το γνώριζαν οι χώρες τις ΕΕ όταν μας δάνειζαν αφειδώς. Ας πρόσεχαν, ήταν δουλειά τους να γνωρίζουν καλύτερα. Χωρίς να θέλω να υποβαθμίσω τις δικές μας ευθύνες, το συνεχές μαστίγωμα της Ελλάδας, που προς έκπληξή μου δεν προέρχεται μόνο από τον Ευρωπαϊκό κίτρινο τύπο, επιχειρεί να παρουσιάσει τους Έλληνες ως άξιους της μοίρας τους και ως εκ γενετής τεμπέληδες.
Εκτός από διαστροφή της βασικής γνώσης των κοινωνικών επιστημών, εκτός από ηθικό ατόπημα που τσουβαλιάζει τόσους και τόσους ανθρώπους που υποφέρουν, αλλά δεν φταίνε σε τίποτα, η συλλογιστική αυτή αγνοεί και τα πραγματικά στοιχεία. Οι Έλληνες έχουν καλύτερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο μόρφωση, έχουν δουλέψει και έχουν πετύχει κάτω από αντίξοες συνθήκες στο παρελθόν τεράστια επιτεύγματα. Να θυμίσω εδώ ότι για δεκαετίες η χώρα είχε τον υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης στη Δύση (μαζί με την Ιαπωνία), χωρίς ταυτόχρονα να καταφεύγει σε υπέρογκο δανεισμό. Επίσης, το στερεότυπο του επιτυχημένου στο εξωτερικό Έλληνα δεν είναι χωρίς βάση. Εάν σταδιακά η οργάνωση του κράτους στην Ελλάδα βοηθήσει στη δημιουργία ενός στοιχειωδώς σταθερού και προβλέψιμου περιβάλλοντος, οι Έλληνες θα προκόψουν και η Ελλάδα θα ανθίσει και πάλι.

Στην κατεύθυνση αυτή, βέβαια, πρέπει να συνδράμουν λίγο περισσότερο και οι πολιτικοί μας. Οι πολίτες, παρότι, σε μεγάλο βαθμό, καλά καταρτισμένοι και μορφωμένοι, λόγω της απουσίας αξιόπιστων ελεγκτικών μηχανισμών, έχουν εθιστεί στην ασυδοσία. Πρέπει, λοιπόν, να σταματήσει ο λαϊκισμός του «νταντέματος» των πολιτών από τους επαγγελματίες πολιτικούς, και να τους υπενθυμίζουν και εκείνοι από την πλευρά τους ότι εκτός από δικαιώματα έχουν και υποχρεώσεις.
Δεν αναφέρομαι, βέβαια, στα φορολογικά υποζύγια, τα οποία, δυστυχώς στην Ελλάδα, παραμένουν λίγο-πολύ τα ίδια στο πλαίσιο του γενικού πληθυσμού. Η κατάρτιση μιας χάρτας υποχρεώσεων είναι απαραίτητη για ανθρώπους που έχουν συνηθίσει να τα περιμένουν όλα από το κράτος. Εκτός από τα δικαιώματά τους, οι πολίτες είναι απαραίτητο να γνωρίζουν τις βασικές υποχρεώσεις τους προς τη χώρα, το περιβάλλον και τους συμπολίτες. Τη χάρτα αυτή εμείς την καταρτίζουμε στο επίπεδο του Δήμου και σύντομα θα είμαστε σε θέση να την παρουσιάσουμε, αλλά πρέπει το ίδιο να γίνει και σε επίπεδο χώρας.

Αν οι βασικές αυτές υποχρεώσεις όλων μας προς την ίδια την ελληνική κοινωνία γίνουν γνωστές και επικοινωνηθούν σωστά, ίσως τα πράγματα να βελτιωθούν με γρηγορότερο ρυθμό από ότι συμβαίνει σήμερα με τις μεταρρυθμίσεις του κράτους. Ίσως έτσι να αποκτήσει διαφορετικό νόημα και η έννοια του καλού Έλληνα. Να μην νοείται, δηλαδή, ως καλός Έλληνας μόνο αυτός που βγάζει τη σημαία στο μπαλκόνι του, αλλά και αυτός που βοηθάει τον διπλανό του, που καθαρίζει το χώρο μπροστά από το μαγαζί του, που οδηγεί σωστά και δε βάζει σε κίνδυνο το συμπολίτη του... Η αυθόρμητη ταύτισή μας με το έθνος είναι καλή, αλλά δεν αρκεί. Πρέπει να αποκτήσει θεσμικό και συμπεριφορικό υπόβαθρο. Για μια καλύτερη χώρα με καλύτερους πολίτες.
Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.