Προτάσεις διαλόγου για διαμόρφωση συγκεκριμένων και εφαρμόσιμων διαρθρωτικών αλλαγών*

Του Αντώνη Μανιτάκη 
Γραπτή, εκτενής, απόδοση της προφορικής  παρέμβασης στο 2^o συνέδριο της Δημάρ, 14.12.13

Η σύντομη εμπειρία μου στη διακυβέρνηση του τόπου, ως Υπουργού της Διοικητικής Μεταρρύθμισης, με υποχρεώνει τιμώντας την εντολή εκείνη του Προέδρου της Δημαρ και τη στήριξη της κοινοβουλευτικής ομάδας της και αξιοποιώντας την κυβερνητική εμπειρία, που απέκτησα το διάστημα αυτό, να καταθέσω στους συνέδρους και να θέσω, παράλληλα, σε δημόσια διαβούλευση μερικές σκέψεις, με βάση αυτά που έζησα και γνώρισα, γι΄αυτά που έχει ανάγκη ο τόπος, άμεσα,  ειδικά για το Κράτος και τη Διοίκηση. 

Η Διοίκηση έχει ανάγκη επειγόντως από ριζική αναδιοργάνωση

Το Κράτος μας έχει ανάγκη, σήμερα, από ριζική αναδιοργάνωση  και η Διοίκηση από επαναθεμελίωση. Σήμερα, όμως όχι αύριο ή μεθαύριο, διότι αύριο  θα είναι αργά και η πρόταση μας άχρηστη. Χρειαζόμαστε ένα Κράτος ισχυρό, επιτελικό, δίκαιο και υπερκομματικό. Και μία διοίκηση, ευέλικτη, μικρότερη, επιχειρησιακή, ικανή να επεξεργάζεται δημόσιες πολιτικές, αποδοτική και αποτελεσματική. Το δράμα  όμως είναι ότι όλα αυτά, τα πολλά και δύσκολα, πρέπει  να γίνουν επειγόντως και ταυτοχρόνως. Και το χειρότερο, εξαναγκαζόμαστε να τα κάνουμε, υπό την αφόρητη και εκβιαστική  πίεση των ελεγκτών μας,  βιαστικά και βίαια, χωρίς συναίνεση χωρίς συζήτηση και οικειοποίηση από τους ενδιαφερομένους, χωρίς επαρκή προετοιμασία και ενδελεχή μελέτη, μέσα σε ένα κλίμα κυβερνητικού πανικού και εμφύλιου σπαραγμού.  

Επείγουσες δράσεις μεταρρυθμιστικής πολιτικής

Μέσα σε αυτή την διοικητική παραζάλη και πολιτική αλλοφροσύνη, διέκρινα -όσο μπόρεσα να κρατήσω το μυαλό μου καθαρό-  δύο στρατηγικής σημασίας στόχους για τη Διοικητική Μεταρρύθμιση: έναν διαρκή και μακροπρόθεσμο, την πάταξη της γραφειοκρατίας, και έναν  επιτακτικό και καίριο, την εξάσκηση της δημόσιας διοίκησης και ειδικά των Διευθυντών στην επεξεργασία και εφαρμογή δημόσιων πολιτικών.  Οι γενικοί διευθυντές πρέπει να γίνουν μάνατζερ της δημόσιας διοίκησης.

Ο πρώτος στόχος, εξαιρετικά δύσκολος και μακροπρόθεσμος, μπορεί να επιτευχθεί  με τον σχεδιασμό και την εφαρμογή τριών δράσεων: α) με την άρση των διοικητικών βαρών. (Ένα πρόγραμμα που βασίζεται σε μια διεθνή συμφωνία με τον ΟΟΣΑ, που είχαμε  υπογράψει τους πρώτους μήνες της θητείας μας  παρακάμπτοντας απίθανα γραφειοκρατικά και πολιτικά εμπόδια και το οποίο άρχισε να εφαρμόζεται και να αποδίδει ήδη καρπούς στο Υπουργείο Ανάπτυξης) β) με την απλοποίηση των διαδικασιών, (πρόγραμμα πολύ σημαντικό που εκκρεμεί, και γι΄αυτό μια διεθνής συμφωνία αξιοποίησης τεχνικής βοήθειας) και γ) με τους κανόνες της καλής νομοθέτησης, (Μία  διαδικασία που έχει εξαγγελθεί και νομοθετηθεί από καιρό και περιμένει χρόνια να κινηθεί).   

 Αυτές όμως οι στρατηγικής σημασίας δράσεις τέθηκαν σε δεύτερη μοίρα εξαιτίας δύο άλλων μεταρρυθμιστικών αλλαγών, που είχαν ξεκινήσει επειγόντως από τους πρώτους μήνες ανάληψης των καθηκόντων μας: α) από την αξιολόγηση των διοικητικών δομών όλων των Υπουργείων με κατάληξη το σχεδιασμό νέων οργανογραμμάτων και Οργανισμών λειτουργίας,  μεταρρυθμιστική δράση που είχε σχεδόν ολοκληρωθεί και β) από την κινητικότητα 12500 δημοσίων υπαλλήλων, δράση που κατακρεουργήθηκε εν τη γενέσει της εξαιτίας της βίαιης και παράλογης  απαίτησης της Τρόϊκας να υλοποιηθεί ως προαπαιτούμενη της δόσης σε χρόνο μηδέν.

Η πρώτη μεταρρυθμιστική εμπειρία μας γέμισε, αρχικά, με μεταρρυθμιστική αισιοδοξία. Μέσα σε έξη μήνες συντάχθηκαν από επιτροπές δημοσίων υπαλλήλων εκθέσεις αξιολόγησης των δομών για όλα τα υπουργεία, μαζί με τα νέα οργανογράμματά τους,  ετοιμάστηκαν σχέδια στελέχωσης των υπηρεσιών, καθορίστηκαν οροφές απασχόλησης προσωπικού, ετοιμάστηκαν περιγράμματα αποστολών και θέσεων εργασίας ως προϋπόθεση απαραίτητη των νέων Οργανισμών, που θα έπαιρναν τη μορφή Προεδρικών Διαταγμάτων.

Μας δίδαξε ακόμη ότι η αναδιάρθρωση, που χρειάζεται το Κράτος, μπορεί να ξεκινήσει και να προχωρήσει, αρκεί να γίνει με σχέδιο, σύστημα και μέθοδο, με κανόνες και διαδικασίες,  με σεβασμό στο Σύνταγμα και στο νόμο, με αξιολογήσεις δομών, αποτίμηση προσόντων και αξιολογήσεις απόδοσης του προσωπικού.

Η δεύτερη δράση, η κινητικότητα, έτσι όπως εξελίχθηκε μετά την αποχώρησή μας, μας γέμισε απογοήτευση. Συντελέστηκε, μόλις αποχωρήσαμε, με τρόπο βίαιο, ανορθολογικό, χωρίς προηγούμενη αξιολόγηση του φορέα και αποτίμηση της πραγματικής εργασιακής φυσιογνωμίας των υπαλλήλων του, με τρόπο ισοπεδωτικό, πρόχειρο και βιαστικό. Ένα διαρθρωτικό μέτρο ορθολογικής ανακατανομής  προσωπικού, που ήταν ανορθολογικά κατανεμημένου, προκάλεσε με τον τρόπο που συντελέστηκε αντιδράσεις δυσανάλογες της σημασίας του και δημιούργησε ένα γενικό διοικητικό μπάχαλο. Τα μπάχαλο αυτό ακύρωσε τελικά το πρόγραμμα της κινητικότητας, που ετοιμαζόταν έξη μήνες και έθαψε πολιτικά όλη τη διαδικασία της διοικητικής μεταρρύθμισης, που είχε αρχίσει πριν ένα χρόνο με την τεχνική βοήθεια της Τασκ Φορς και της Γαλλίας.

Το πρώτο πικρό δίδαγμα της  μεταρρυθμιστικής προσπάθειας

Καμία μεταρρυθμιστική δράση δεν μπορεί, σε συνθήκες κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, να ολοκληρωθεί αν δεν εξασφαλίσει την ευρύτερη δυνατή πολιτική και κοινωνική συναίνεση και την οικειοποίησή της από τους ενδιαφερόμενους. Με τη βία και με αυταρχισμό ούτε μεταρρύθμιση ούτε μεταρρυθμιστικό κίνημα μπορεί να δημιουργηθεί. Η φαυλότητα και η πελατοκρατία καθώς και η πολιτική ανευθυνότητα κυβερνήσεων και υπουργών δεν καταπολεμούνται ούτε  ξεριζώνονται, σίγουρα, με  βίαια και αυταρχικά μέτρα. Ο αυταρχισμός τις συγκαλύπτει, απλώς, και το χειρότερο, πυροδοτεί και νομιμοποιεί κλίμα πολιτικής βίας και κοινωνικής αντίστασης. Εκτρέφει  πολιτικές πρακτικές αντισυστημικές  και έναν ολοκληρωτικό πολιτικό λόγο, που τον συναντάμε τόσο στα δεξιά  όσο και στα αριστερά μας.

Δεύτερη διδακτική εμπειρία

Χρειαζόμαστε συγκεκριμένες και εφαρμόσιμες προτάσεις δημόσιας πολιτικής και όχι γενικόλογες και αόριστες πολιτικές εξαγγελίες και θέσεις ιδεολογικές. Δημόσιες πολιτικές καλά και άρτια, τεχνοκρατικά επεξεργασμένες.

Έχουμε χορτάσει χρόνια τώρα από εξαγγελίες, ωραίες ιδέες και προγράμματα που μένουν στα χαρτιά και δεν πραγματοποιούνται. Από ωραίους και πολλούς νόμους ανεφάρμοστους. Επιβάλλεται, επιτέλους, η μεταρρυθμιστική εξαγγελία  και η πολιτική ρητορική της μεταρρύθμισης να συνδυάζεται, από την στιγμή της εκφοράς της, με την εφαρμοσιμότητά τους, με την οργανωμένη διαχείριση της πραγματοποίησής τους. Η τελευταία συναρτάται ευθέως από τον σωστό υπολογισμό των  ενδεχόμενων εμποδίων και αντιστάσεων που θα προκύψουν.

Η πολιτική εμπειρία από την συμμετοχή στην τρικομματική κυβέρνηση.

Ως πολιτική παράταξη δείξαμε ότι ξέρουμε και αναλαμβάνουμε κυβερνητικές ευθύνες, σε εξαιρετικά κρίσιμες στιγμές για τον τόπο χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες και προκαταλήψεις, αρκεί η κυβέρνηση συνεργασίας να υπηρετεί το κοινό καλό. Και είμαστε περήφανοι γιατί αναλάβαμε τις ευθύνες μας και δώσαμε ένα δείγμα κυβερνητικής γραφής συνετό, υπεύθυνο και αποφασιστικό. 

Σχεδιάσαμε και εφαρμόσιμα, πρώτοι, την κινητικότητα και μετακινήσαμε δύο χιλιάδες υπαλλήλους μετά από ταχύτατη αξιολόγηση βασισμένη σε γενικά και αντικειμενικά  κριτήρια. Αποδείξαμε ότι μπορούμε και ξέρουμε να κάνουμε διαπραγματεύσεις και πετύχαμε να ξεχωρίσει η κινητικότητα από τις απολύσεις. Αντισταθήκαμε με επιτυχία και αποκρούσαμε τελικά την ρατσιστική πολιτική και τηλεοπτική υστερία κατά των δημοσίων υπαλλήλων με επίκεντρο τους αποκαλούμενους επίορκους. Και επιβάλλαμε την άμεση και ταχεία κρίση των πειθαρχικά υπόλογων και απολυτέων από τα αρμόδια πειθαρχικά συμβούλια. Επιβάλλαμε τον κανόνα ότι η απομάκρυνση των ακατάλληλων  και ανίκανων  δημόσιων  υπάλληλων,  όσοι και αν είναι αυτοί, δεν μπορεί να γίνει παρά μετά από  αξιολόγηση και σύμφωνα με τον δημοσιοϋπαλληλικό κώδικα και το Σύνταγμα.

Ως παράταξη δώσαμε ένα συγκεκριμένο και απτό δείγμα γραφής κυβερνητικής πολιτικής. Δείξαμε ότι έχουμε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για τη διοικητική μεταρρύθμιση  και ήμασταν έτοιμοι να το εφαρμόσουμε και τώρα να το υποστηρίξουμε και να το συζητήσουμε ανοικτά με άλλες πολιτικές δυνάμεις για κατάστρωση κυβερνητικού προγράμματος συνεργασίας.      

Αποδείξαμε τι σημαίνει συλλογική κυβερνητική πολιτική ευθύνη και πόσο αναγκαίος είναι ο συντονισμός του κυβερνητικού έργου με την ίδρυση Γ. Γραμματείας συντονισμού του κυβερνητικού έργου.

Καταστρώσαμε, τέλος, ένα ολοκληρωμένο σχέδιο μεταρρυθμιστικής πολιτικής, όπως ενδεικτικά ανέφερα πιο πάνω και εκθέσαμε αναλυτικά στον απολογισμό.

 Το πολιτικό διακύβευμα: κυβερνήσεις συνεργασίας και ο εθνικολαϊκισμός

Το μείζον, πάντως πολιτικό και θεσμικό διακύβευμα της κοινοβουλευτικής μας δημοκρατίας έγκειται στο αν θα περάσουμε, με το τέλος της μεταπολίτευσης,  από τον αλαζονικό μονοκομματικό κυβερνητισμό, που όλα αυτά τα χρόνια τρέφεται από τον δικομματισμό, στην πολιτική εποχή των πολυκομματικών κυβερνήσεων, που στηρίζονται στην πολιτική συναίνεση και στο διαρκή πολιτικό διάλογο.

Αν δεν καταφέρουμε να περάσουμε σε κυβερνήσεις συνεργασίας, εγχείρημα εξαιρετικό δύσκολο -είναι αλήθεια-  τότε ο τόπος θα ζήσει σε όλο τους  το τραγικό μεγαλείο τις συνέπειες μιας εμφυλιο-πολεμικής, μνημονιακής/αντιμνημονιακής σύρραξης σε ένα κλίμα εθνικολαϊκιστικής/αυταρχικής  πόλωσης.   

Ένας και μοναδικός δρόμος υπάρχει για να αποφύγουμε μια παρατεινόμενη περίοδο ενός νέου διχασμού και ακυβερνησίας, που εκτρέφεται από τον   διάχυτο σε ολόκληρο τον πολιτικό φάσμα εθνικο-λαϊκιστικό λόγο: η εθνική συνεννόηση και ο  ανοικτός και συγκροτημένος πολιτικός διάλογος με σκοπό την διαμόρφωση της ευρύτερης δυνατής κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, που να στηρίζεται στην ευρύτερη δυνατή πολιτική και κοινωνική συναίνεση. Μόνο τότε είναι  δυνατόν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά με βάση τον ορθό λόγο και την κοινή λογική τα τεράστια προβλήματα του τόπου και να ριζώσουν οι μεταρρυθμίσεις   

Προτάσεις μεταρρύθμισης του πολιτικού συστήματος: μείωση βουλευτών, ασυμβίβαστο υπουργου-βουλευτή, σμίκρυνση περιφερειών

Στον πολιτικό διάλογο για την συγκρότηση της ευρύτερης  δυνατής πολιτικής συνεννόησης και συμμαχίας πάνω σε ένα πακέτο δημόσιων πολιτικών διακυβέρνησης καταθέτουμε:

Α) επεξεργασμένες προτάσεις δημόσιας πολιτικής  για τη διοικητική μεταρρύθμιση. Τις έχουμε εκθέσει δημόσια και υπάρχουν συνοπτικά στις θέσεις μας και στο σχέδιο νόμου που θέσαμε σε δημόσια διαβούλευση. 

 Β) Παράλληλα θέτουμε σε δημόσιο διάλογο για την κυβερνητική συμπαράταξη τις ακόλουθες προτάσεις για το πολιτικό σύστημα.

ü Πρώτον, σημαντική μείωση με νόμο χωρίς αναθεώρηση του Συντάγματος του αριθμού των βουλευτών μέχρι και εκατό τον αριθμό (200). Για να αναβαθμιστεί η θέρη του βουλευτή, για να αποσυνδεθεί από τις προσωπικές πελατειακές εξαρτήσεις για να μετράει διπλάσια η προσωπική του ψήφο και γνώμη του στο κόμμα, στην κοινοβουλευτική ομάδα.

ü Η μείωση χρειάζεται απαραιτήτως να συνδυαστεί με την απαγκίστρωση του βουλευτή από τον σταυρό προτίμησης με την δραστική σμίκρυνση των εκλογικών περιφερειών και με τη δημιουργία πολλών μονοεδρικών και διεδρικών η τριεδρικών περιφερειών. Για να εγκατασταθεί μια άλλη σχέση βουλευτή και κόμματος.

ü Και τέλος θεωρώ απαραίτητη και άμεση την καθιέρωση του κατά αρχήν ασυμβίβαστου της ιδιότητας του βουλευτή με εκείνη του υπουργού και την καθιέρωση κωλύματος  εκλογής του στην  περιφέρεια που είχε εκλεγεί.  Για να αφιερωθούν οι βουλευτές στη νομοθετική τους και ελεγκτική τους αποστολή όπως συμβαίνει στα προεδρικά συστήματα και να ενισχυθεί η θέση του κοινοβουλίου απέναντι στην Κυβέρνηση. Τέλος, περιορισμός των αριθμών των υπουργείων.

Οι αλλαγές αυτές μπορούν να αρχίσουν να μελετούνται από τώρα και καλούμε, μαζί με τις άλλες προτάσεις κυβερνητικής πολιτικής, σε διάλογο συγκεκριμένο τις πολιτικές δυνάμεις, που απορρίπτουν τον εθνικολαϊκισμό και τον αυταρχισμό   να τις συζητήσουμε και να ετοιμάσουμε με την βοήθεια ειδικών, έναν οδικό χάρτη πραγματοποίησής τους.

******************

Δύο λόγια, τελειώνοντας, για τους θεσμούς, την πολιτική αρετή και  την  βουβή πλειοψηφία

Τελειώνοντας θα ήθελα να πώ δύο λόγια  ακόμη: φαίνεται ότι το παλιό, φαύλο, πελατειακό και σαθρό πολιτικό και διοικητικό σύστημα δεν γκρεμίστηκε ακόμη, αντιστέκεται και το καινούργιο αργεί να φανεί και να επιβληθεί. Ίσως διότι το νέο δεν μοιάζει με το καινούργιο. Η μεταπολίτευση του 1974 οικοδομήθηκε με τον σχεδιασμό νέων θεσμών. Βασίστηκε στη θεσμολαγνεία και  νομολογνία και στη φετιχοποίηση του Συντάγματος. Πιστέψαμε ότι με νόμους και συνταγματικές αναθεωρήσεις θα οικοδομούσαμε μια σταθερή και ανθηρή δημοκρατία. Απατηθήκαμε. Η δημοκρατία δεν έχει ανάγκη μόνο από θεσμούς αλλά και από αρετή, σωφροσύνη και μετριοφροσύνη, από φορείς ικανούς και ενάρετους, που  να ενσαρκώνουν τους θεσμούς  και να ταυτίζονται με τον ρόλο και την αποστολή τους. Δεν μας έλειψαν οι θεσμοί αλλά οι άξιοι και φωτισμένοι φορείς τους. Χρειαζόμαστε ένα νέο πολιτικό ήθος από άρχοντες και πολίτες που να σέβονται και να τιμούν το αξίωμα και την ιδιότητα του πολίτη.  Και αυτή τη νέα πολιτική συνείδηση μάταια την αναζητούμε στους παλιούς, φθαρμένους και χρεοκοπημένους. Υπάρχει και είναι εγκλωβισμένη, αμήχανη, σιωπηλή και απορημένη στα βλέμματα και στις καρδιές των νέων γενεών, στα παιδιά και στα εγγόνια μας. Σε όλους αυτούς του πολίτες και τις πολίτισσες που δεν καταγράφονται στις δημοσκοπήσεις, που δεν φωνασκούν ούτε κραυγάζουν, δεν εμπιστεύονται κανένα και  απεχθάνονται την πολιτική, δεν παρακολουθούν τα τηλεοπτικά σχόλια και τις τηλεμαχίες. Μόνο σιωπούν και σκέφτονται Την βουβή φωνή τους χρειάζεται να αφουγκραστούμε  και να εκφράσουμε ανοίγοντάς τους δρόμους.

Φώτη, σε σένα έλαχε ο κλήρος να ηγηθείς και να πρωτοστατήσεις σε αυτήν την  ιστορικής σημασίας προσπάθεια της νέας αριστεράς. Οι ευθύνες και τα βάρη ξεπερνούν τις δυνατότητές σου όπως και εκείνες της παράταξης και της αριστεράς γενικότερα. Μόνοι μας σίγουρα δεν μπορούμε. Έχεις την εμπιστοσύνη μας. Πιστεύουμε ότι με την πείρα σου, την μετριοπάθεια, την πολιτική σου σοφία θα ανταποκριθείς στα αιτήματα των καιρών. Προχώρα με τόλμη, φαντασία, με ανοικτό μυαλό, με ενωμένη και συντεταγμένη την παράταξη, με όλους όσους ξεκίνησες το εγχείρημα δίπλα σου, με στόχο την εθνική συνεννόηση και την κυβερνητική συνεργασία. Προχώρα σε διάλογο ανοικτό πάνω σε συγκεκριμένες και εφαρμόσιμες κυβερνητικές πολιτικές, χωρίς αποκλεισμούς και χωρίς διακρίσεις.