Η φιλελεύθερη δημοκρατία και οι εχθροί της Η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν έχει πρόβλημα με τη φύση σου, τα «πιστεύω» σου ή τις αξίες σου. Πρόβλημα έχει με τη συμπεριφορά σου, όταν αυτή παραβιάζει τους νόμους της δημοκρατίας

Του Νίκου Μαραντζίδη, Εφημερίδα των Συντακτών

---

 Η οικονομική κρίση επανέφερε στη χώρα μας έναν ξεχασμένο φόβο, αυτόν της κατάρρευσης της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αντιληφθήκαμε όλοι πλέον πως η δημοκρατία δεν έχει κάποιο συμβόλαιο με την αθανασία αλλά, αντίθετα, υπό ορισμένες συνθήκες μπορεί να απειληθεί με ανατροπή. Κατά τη διάρκεια της κρίσης οι «αγανακτισμένοι» αντίπαλοι της φιλελεύθερης δημοκρατίας επαγγέλθηκαν το επικείμενο τέλος της. Οι συστημικές πολιτικές δυνάμεις καταποντίζονταν. Το φάντασμα της δημοκρατίας της Βαϊμάρης άρχισε να πλανάται πάνω μας. Ποιοι όμως είναι οι εχθροί της φιλελεύθερης δημοκρατίας; Είναι, απλώς, όσοι αμφισβητούν τις θεμελιώδεις αξίες και τους θεσμούς πάνω στους οποίους συγκροτείται το κοινωνικο-πολιτικό μας οικοδόμημα. Είναι οι κάθε λογής αντισυστημικές ιδεολογίες και οργανώσεις είτε της επαναστατικής Αριστεράς είτε της εξτρεμιστικής Δεξιάς. Παρότι, εκ πρώτης όψεως, τίποτε το κοινό δεν υπάρχει ανάμεσα στην αντισυστημική Αριστερά και την άκρα Δεξιά καθώς, η πρώτη επαγγέλλεται την ισότητα της αταξικής κοινωνίας, ενώ η δεύτερη εκφράζει τον ρατσιστικό εθνικισμό, οι αντιφιλελεύθερες δυνάμεις έχουν αρκετά κοινά στοιχεία πάνω στα οποία θεμελιώνουν την εχθρότητά τους για το «σύστημα». Τέσσερα από αυτά είναι καθοριστικής σημασίας:

1. Η αντιπάθεια έναντι του Κοινοβουλίου

 Τα αντισυστημικά κινήματα τοποθετούνται αρνητικά και συχνά περιφρονητικά απέναντι στο Κοινοβούλιο. Το τελευταίο δεν αντιμετωπίζεται ως ο ναός της δημοκρατίας, αλλά νοείται είτε ως απάτη είτε ως ένα από τα πολλά πεδία του πολιτικού ανταγωνισμού.

Η Αλέκα Παπαρήγα πρόσφατα το είπε πολύ καθαρά: «Αυτό το Κοινοβούλιο δεν το παραδεχόμαστε ούτε ως περιεχόμενο ούτε ως τρόπο ανάδειξης». Ετσι, έστω και αν ψηφίζονται οι νόμοι στη Βουλή, αυτοί επιχειρείται να καταργηθούν στην πράξη με ακτιβιστική δράση.

2. Η λατρεία της μάζας

Ο κομμουνισμός και ο φασισμός λάτρεψαν το μεγάλο ανώνυμο και καθοδηγημένο πλήθος. Για τα αντισυστημικά κινήματα, ο λαός εκφράζεται κυρίως ως κινητοποιημένη μάζα όχι ως άτομο ή ψηφοφόρος. Αν η φιλελεύθερη δημοκρατία αναγνωρίζει πλειοψηφίες και μειοψηφίες και προστατεύει τον πολίτη μέσα από τη θεσμική κατοχύρωση της ελεύθερης έκφρασης, οι εχθροί της αντίθετα έλκονται από την ισχύ και τη δυναμική των ανώνυμων μαζών.

3. Η έλλειψη ανεκτικότητας

Τα αντισυστημικά κινήματα δεν είναι ανεκτικά. Αυτοαναγορεύονται σε γνήσιους και απόλυτους εκφραστές της ηθικής της κοινωνίας και απολυτοποιούν τις διαφορές. Η διαπραγμάτευση και ο συμβιβασμός, βασικές λειτουργίες της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, αντιμετωπίζονται ως αρνητικές καταστάσεις. Ετσι η πολιτική ρητορεία γίνεται υπέρμετρα βίαιη, η πολιτική μετατρέπεται σε έναν ακήρυχτο εμφύλιο πόλεμο και η καταφυγή στη βία συνιστά μια δυνατή επιλογή εφόσον αυτή υπηρετεί τα «λαϊκά συμφέροντα». Οσα είδαμε στον Αγιο Παντελεήμονα, στα πανεπιστήμια ή στις Σκουριές της Χαλκιδικής είναι διαφορετικές εκδοχές αυτής της αντίληψης. Οι προπηλακισμοί και ξυλοδαρμοί δημοσίων προσώπων αποτυπώνουν επίσης αυτήν την κουλτούρα έλλειψης ανοχής.

4. Η εχθρότητα έναντι της αγοράς

Οπαδοί του κράτους, της κολεκτίβας ή των συντεχνιακών επιβολών και ρυθμίσεων, όλοι οι εχθροί της φιλελεύθερης δημοκρατίας αντιπαθούν την ελεύθερη αγορά. Την κατηγορούν πάνω απ’ όλα για ανηθικότητα και αδικίες και επιδιώκουν είτε να την εξαφανίσουν είτε να την υποτάξουν σε μια κεντρική αρχή, που προφανώς θα διευθύνουν οι ίδιοι. Ο κρατισμός και η προγραμματισμένη οικονομία αποτελούν τον κοινό παρονομαστή της οικονομικής πολιτικής κάθε εχθρού της ανοιχτής κοινωνίας.

Τα παραπάνω χαρακτηριστικά συναντιούνται σε διαφορετική ένταση σε όλους τους εχθρούς της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Βέβαια, καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα πολλά αντισυστημικά κινήματα και κόμματα ενσωματώθηκαν από τους δημοκρατικούς θεσμούς και συνέβαλαν στον εμπλουτισμό τους. Πρέπει, πράγματι, να θαυμάσει κανείς την αφομοιωτική ικανότητα του κοινοβουλευτισμού που εξημέρωσε πολλές από τις «τίγρεις» της επανάστασης.

Η ενσωμάτωση όμως στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του κοινοβουλευτισμού απαιτεί χρόνο και κατάλληλες συνθήκες, διεθνείς και εσωτερικές. Στην Ευρώπη, κανείς δεν φοβάται σήμερα τα εναπομείναντα κομμουνιστικά κόμματα ούτε και πολλά λαϊκιστικά κόμματα. Μπορεί οι ιδέες τους να απωθούν, αλλά εντέλει συμβιβάστηκαν, ενσωματώθηκαν και λειτουργούν στα πλαίσια των νόμων της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Για να εξημερωθούν όμως οι «τίγρεις» χρειάζεται να το θέλουν και οι ίδιες.

Στην περίπτωση της Χρυσής Αυγής, για παράδειγμα, η τίγρη είναι τώρα μέσα στο κλουβί επειδή δεν θέλησε να καταλάβει ότι η δημοκρατία έχει νόμους. Αυτό είναι ένα χρήσιμο μάθημα και για τους ασυμβίβαστους ιδεολόγους του άλλου άκρου. Για να το πούμε με απλά λόγια, η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν έχει πρόβλημα με τη φύση σου, τα «πιστεύω» σου ή τις αξίες σου. Πρόβλημα έχει με τη συμπεριφορά σου, όταν αυτή παραβιάζει τους νόμους της δημοκρατίας.

………………………………………………………………………………….

* Αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας