Ο Αγκάμπεν, η Ακροδεξιά και η «τραπεζοκρατία» Η εναντίωση στην κυριαρχία των τραπεζών δεν συνιστά, από μόνη της μια αριστερή θέση

Έργο Κώστα Ντιού

Του Νικόλα Σεβαστάκη*, Εφημερίδα των Συντακτών, 28.11.13

---

 Υπάρχει, δυστυχώς, ένα έδαφος όπου και οι πιο σύνθετοι συλλογισμοί υποκύπτουν στην ιδεολογική ευκολία. Πόσο μάλλον αν οι συλλογισμοί είναι προβληματικοί από μόνοι τους. Να τι εννοώ: Κάποιος ας πούμε που ακούει ότι «δεν είναι ο εχθρός η Ακροδεξιά αλλά το τραπεζικό σύστημα» αισθάνεται ότι δεν χρειάζεται να πάει μακρύτερα στη σκέψη του από την τελετουργική καταγγελία του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού και των κυβερνήσεών του. Και από εκεί, δεν θέλει πολύ για να υποτιμήσει το ιδιαίτερο πρόβλημα αξιών και πολιτισμού το οποίο θέτουν οι νέες δεξιές ταυτότητες στην Ευρώπη. Με τη συνοπτική καταγγελία της τραπεζοκρατίας ή, επί το θεωρητικότερον, του «βιοπολιτικού νεοφιλελευθερισμού», τα λύνεις όλα. Και με αυτόν τον τρόπο, αρνείσαι να δώσεις την πρέπουσα σημασία στα βαθύτερα ρεύματα που ορίζουν τα συλλογικά πάθη και τις κοινωνικές στάσεις στη σύγχρονη Ευρώπη. Αποσιωπώντας, επίσης, ότι και για μεγάλο κομμάτι των δεξιών ριζοσπαστισμών της Ευρώπης, πάλι η «τραπεζοκρατία» και η διάλυση των παραδοσιακών πολιτισμικών πλαισίων είναι ο εχθρός. Με άλλα λόγια, η εναντίωση στην κυριαρχία των τραπεζών ή στη δημοκρατία του θεάματος και των τεχνικών χειραγώγησης της κοινής γνώμης δεν συνιστά, από μόνη της, μια αριστερή θέση

Tις προηγούμενες μέρες επισκέφτηκε την Αθήνα ο διάσημος Ιταλός φιλόσοφος Τζόρτζιο Αγκάμπεν για μια διάλεξη σε εκδήλωση που συνδιοργανώθηκε από το Iνστιτούτο Πουλαντζά και τη Νεολαία του ΣΥΡΙΖΑ. Στο πλαίσιο της επίσκεψης, σε συνέντευξή του ο Αγκάμπεν δήλωσε, μεταξύ άλλων, ότι η Αριστερά δεν πρέπει να ασχολείται με την Ακροδεξιά διότι δεν είναι «αυτός ο εχθρός». Ο εχθρός, συμπλήρωσε, είναι το «τραπεζικό σύστημα». Κι αν καταλαβαίνω καλά το πνεύμα των απαντήσεών του στη συνέντευξη, η Ακροδεξιά συνιστά απλώς κάτι το οποίο χρησιμοποιούν οι κυβερνήσεις της ψευδούς δημοκρατίας για να υπονομεύσουν τις εναλλακτικές στο υπάρχον σύστημα διακυβέρνησης. Με άλλα λόγια, την Ακροδεξιά την κατασκευάζουν οι κυβερνήσεις για την ακύρωση κάθε πολιτικής που θα ήθελε να πάει μακρύτερα από το φιλελεύθερο κέντρο.

Μοιάζει, ωστόσο, λίγο παράδοξο που μια τέτοια θέση προβάλλεται στη συγκεκριμένη συγκυρία. Παράδοξο και εντυπωσιακό (με την κακή έννοια). Ποια είναι η συγκυρία; Είναι η στιγμή όπου οι δυνάμεις της «αντι-κατεστημένης» Δεξιάς δίνουν τον τόνο σε πολλές ευρωπαϊκές κοινωνίες. Ο καιρός όπου στη Γαλλία, την Ολλανδία, τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και τον Σκανδιναβικό Βορρά σχηματισμοί της νέας Δεξιάς ή της ανανεωμένης Ακροδεξιάς κερδίζουν σημαντική επιρροή στις λαϊκές και μεσαίες τάξεις. Κι όπου στην Ελλάδα, παρά τα όσα συνέβησαν μετά τη δολοφονία Φύσσα και τις ποινικές διώξεις πολλών ηγετικών της στελεχών, η Χρυσή Αυγή φαίνεται να σταθεροποιεί μια δυναμική τρίτη θέση.

Ο Αγκάμπεν είπε βεβαίως και άλλα πολλά. Για την ιδέα του περί Λατινικής Αυτοκρατορίας και για τη διφορούμενη έννοια της δημοκρατίας. Σχετικά με τη δημοκρατία, μάλιστα, επισημαίνει ότι η σύγχρονη μορφή της, η δημοκρατία των εκλογών και του πολιτικο-επικοινωνιακού μάρκετινγκ, «δεν τον ενδιαφέρει». Επανέρχεται, αντίθετα, στην αντίληψη του «πολιτικού σώματος» καταδικάζοντας ρητά τις σύγχρονες κοινωνίες ως κοινωνίες που δεν είναι πια πολιτικές, σε αντίθεση με την αρχαία Αθήνα.

Ολα αυτά είναι βέβαιο πως βρίσκουν απήχηση στους ριζοσπαστικούς μας χώρους. Το πρόβλημα, ωστόσο, βρίσκεται στη μετάφραση των λόγων του Αγκάμπεν ή του όποιου άλλου έρχεται εδώ και εκτίθεται στο ελληνικό πεδίο της κρίσης. Υπάρχει, δυστυχώς, ένα έδαφος όπου και οι πιο σύνθετοι συλλογισμοί υποκύπτουν στην ιδεολογική ευκολία. Πόσο μάλλον αν οι συλλογισμοί είναι προβληματικοί από μόνοι τους. Να τι εννοώ: Κάποιος ας πούμε που ακούει ότι «δεν είναι ο εχθρός η Ακροδεξιά αλλά το τραπεζικό σύστημα» αισθάνεται ότι δεν χρειάζεται να πάει μακρύτερα στη σκέψη του από την τελετουργική καταγγελία του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού και των κυβερνήσεών του. Και από εκεί, δεν θέλει πολύ για να υποτιμήσει το ιδιαίτερο πρόβλημα αξιών και πολιτισμού το οποίο θέτουν οι νέες δεξιές ταυτότητες στην Ευρώπη. Με τη συνοπτική καταγγελία της τραπεζοκρατίας ή, επί το θεωρητικότερον, του «βιοπολιτικού νεοφιλελευθερισμού», τα λύνεις όλα. Και με αυτόν τον τρόπο, αρνείσαι να δώσεις την πρέπουσα σημασία στα βαθύτερα ρεύματα που ορίζουν τα συλλογικά πάθη και τις κοινωνικές στάσεις στη σύγχρονη Ευρώπη. Αποσιωπώντας, επίσης, ότι και για μεγάλο κομμάτι των δεξιών ριζοσπαστισμών της Ευρώπης, πάλι η «τραπεζοκρατία» και η διάλυση των παραδοσιακών πολιτισμικών πλαισίων είναι ο εχθρός. Με άλλα λόγια, η εναντίωση στην κυριαρχία των τραπεζών ή στη δημοκρατία του θεάματος και των τεχνικών χειραγώγησης της κοινής γνώμης δεν συνιστά, από μόνη της, μια αριστερή θέση. Ποιος αγνοεί άλλωστε ότι οι μύδροι εναντίον της επικυριαρχίας των τραπεζών αποτελούν, επίσης, θεμελιώδη στοιχείο των νέων κινηματικών ταυτοτήτων της δεξιάς Ευρώπης; Αυτές οι ταυτότητες δεν χτίζονται μόνο πάνω στην καταγγελία του Ισλάμ και της μετανάστευσης αλλά και πάνω στο νέο κοινωνικό ζήτημα. Και τούτη η σύζευξη πολιτισμικής ατζέντας και αντιπλουτοκρατικής δημαγωγίας δεν είναι σε καμιά περίπτωση δευτερεύον μέτωπο, πόσο μάλλον κάτι για το οποίο δεν αξίζει να ασχολείσαι μαζί του ως Αριστερά: αντίθετα, η σύζευξη εθνικισμού και κοινωνικού σοβινισμού παρουσιάζει μια δυναμική με καταλυτικές συνέπειες για την Ευρώπη και την πολιτική της κατάσταση.

Ενα πράγμα είναι βέβαια να έχουμε συνείδηση ότι τα καθεστώτα της λιτότητας και της μαζικής ανεργίας έχουν ευθύνες για τη διεύρυνση των ακροατηρίων της Ακροδεξιάς ή της Δεξιάς τής διαμαρτυρίας. Τελείως διαφορετικό πράγμα είναι να λέμε ότι η Ακροδεξιά δεν είναι ο εχθρός, υποστηρίζοντας μάλιστα την άποψη ότι οι πολιτικοί συμβιβασμοί για την απόκρουση αυτού του κύματος είναι καταστροφικοί. Ενα πράγμα είναι το να μελετάμε τις ποικίλες εκτροπές από τη φιλελεύθερη και κοινωνική δημοκρατία και τελείως άλλο το να υιοθετούμε την αντίληψη ότι αντιμετωπίζουμε έναν νέο ολοκληρωτισμό της απογυμνωμένης ζωής. Αυτές οι θέσεις, μέσα στον μύλο της κρίσης, μάλλον επιτείνουν τη σύγχυση παρά διευκολύνουν την κριτική διαύγεια για τους κινδύνους της συγκεκριμένης εποχής.

Είναι πιθανόν ότι οι ευρωεκλογές της άνοιξης θα αναδείξουν την «Ευρώπη των εθνικιστών» και τους διάφορους αστέρες της. Αυτό μαρτυρούν οι ανησυχητικές τάσεις που καταγράφονται τους τελευταίους μήνες. Η παρούσα ευρωπαϊκή κατάσταση και η πολιτικο-οικονομική της διαχείριση ωθούν μεγάλα τμήματα των λαών προς αυτή την κατεύθυνση. Οσο όμως στη ριζοσπαστική Αριστερά θα ασκούν ξεχωριστή γοητεία αντιλήψεις που θεωρούν την Ακροδεξιά ένα αποπροσανατολιστικό προπέτασμα καπνού ή ένα συμπλήρωμα της καπιταλιστικής εξουσίας, τόσο το πρόβλημα θα μένει αναπάντητο.

* Καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ