Το πάθος της ισότητας Στον 19ο αιώνα, το κράτος-έθνος εγγυόταν ένα χώρο πολιτικής αμφισβήτησης και η σοσιαλδημοκρατία ήταν μια ενεργός πολιτική δύναμη σε πολλές χώρες. Πού είναι ένας τέτοιος χώρος στην παγκόσμια κοινωνία;

Από τον Θανάση Γιαλκέτση, Εφημερίδα των Συντακτών

---

 Γεννημένος το 1935 στη Νέα Υόρκη, ο Μάικλ Γουόλτσερ είναι ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της αμερικανικής πολιτικής φιλοσοφίας. Στη γλώσσα μας κυκλοφορούν τα βιβλία του «Δίκαιοι και άδικοι πόλεμοι» (Ιωλκός, 2008), «Η ηθική εντός και εκτός των συνόρων» (Πόλις, 2003) και «Περί ανεκτικότητας» (Καστανιώτης, 1998). Η ακόλουθη συνομιλία του με τον Ιρανό φιλόσοφο Ramin Jahanbegloo είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο «Conversazioni con Michael Walzer» (Marsilio, 2012).

• Ενας ριζοσπάστης διανοούμενος, όπως εσείς, ο οποίος έχει πίσω του πάνω από πενήντα χρόνια αδιάκοπης ακαδημαϊκής και συγγραφικής δραστηριότητας και πολιτικής στράτευσης, θα πρέπει να εμπνέεται όχι μόνον από ένα ηθικό πάθος για την κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά και από ένα είδος έλλειψης ανοχής απέναντι στον αποκλεισμό.

–Αν η ζωή μου και το έργο μου σημαδεύτηκαν από ένα πολιτικό πάθος, αυτό είναι η επιδίωξη της ισότητας· μια βαθιά αποστροφή για οποιαδήποτε μορφή ιεραρχίας, για την αλαζονεία που η ιεραρχία τροφοδοτεί σε όποιον βρίσκεται στην εξουσία και για τη δουλικότητα και την ταπείνωση που προκαλεί σε όσους κατέχουν τις τελευταίες θέσεις. Δεν είμαι ανεκτικός απέναντι στις ελιτίστικες αξιώσεις, όπου και αν εκδηλώνονται, στις οργανώσεις της Αριστεράς καθώς και στον ακαδημαϊκό κόσμο. Είναι δύσκολο να διατηρεί κανείς το ίδιο πάθος για πάνω από πενήντα χρόνια, ιδίως αν είναι ένα πάθος μονογαμικό (στην περίπτωσή μου, η αφοσίωση στην Αριστερά). Η ανισότητα είναι ένα θεμελιώδες γνώρισμα των καπιταλιστικών κοινωνιών. Αλλά έχει παραχθεί και από πολλά και διαφορετικά πολιτικά και οικονομικά συστήματα και όχι μόνον από τον καπιταλισμό. Η φεουδαλική κοινωνία ήταν ιεραρχική, όπως ιεραρχικές ήταν η ρωμαϊκή κοινωνία, εκείνη της αρχαίας Ελλάδας και η κινεζική.

Πρόκειται για ένα επαναλαμβανόμενο μοντέλο που παίρνει διάφορες μορφές σε διαφορετικούς τόπους και χρόνους· ένα είδος βασικής ιεραρχικής δομής, ωστόσο, παράχθηκε πολλές φορές στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Τόσο συχνά, ώστε πολλοί οδηγήθηκαν να σκέφτονται ότι η επιθυμία να διαφοροποιούμαστε, να επιτυγχάνουμε ένα ορισμένο κοινωνικό στάτους, να είμαστε καλύτεροι, πιο πλούσιοι και με μεγαλύτερη πολιτική επιρροή από τους γείτονές μας, είναι βαθιά ριζωμένη στην ανθρώπινη φύση. Ο Ρόμπερτ Μίχελς ανέπτυξε μια θεωρία αυτού του τύπου, υποστηρίζοντας –με βάση τις μελέτες του για τις σοσιαλιστικές οργανώσεις– ότι υπάρχει μια διαρκής τάση να δημιουργούνται μορφές εξουσίας και ιεραρχίας ακόμη και στο εσωτερικό ενός συνδικάτου ή ενός σοσιαλιστικού κόμματος. Δεν διαθέτω μια πλήρη θεωρία για την ανθρώπινη φύση, αλλά είμαι πεισμένος ότι υπάρχει σε αυτήν ένα είδος επαναλαμβανόμενης επιθυμίας διαφοροποίησης. Γι’ αυτό η υπεράσπιση της ισότητας είναι η αιώνια αποστολή της Αριστεράς. Δεν είναι μια μάχη. Είναι ένας ατέλειωτος πόλεμος εναντίον της ανισότητας, της ιεραρχίας, της αλαζονείας και των ελιτίστικων αξιώσεων.

Οι οργανώσεις μας δεν είναι αμόλυντες από όλα αυτά, γι’ αυτό και η πάλη είναι ταυτόχρονα τοπική και παγκόσμια. Οφείλουμε να πολεμάμε μέσα στο ίδιο μας το στρατόπεδο, αλλά και εναντίον άλλων πολιτικών δυνάμεων. Είναι σημαντικό να στοχαστούμε για τον χαρακτήρα αυτού του πολέμου. Με μιαν ορισμένη έννοια, είναι εκείνο που ο Ερβινγκ Χάου όρισε ως μια «σταθερή εργασία», αναφερόμενος σε ένα εβραϊκό ανέκδοτο: η εβραϊκή κοινότητα μιας πολωνικής κωμόπολης ανέθεσε σε ένα μέλος της να στέκεται στην είσοδο του οικισμού περιμένοντας τον Μεσσία, έτσι ώστε, όταν τον δει να έρχεται, να μπορέσει να πει σε όλους τους Εβραίους να προετοιμαστούν. Κάποιος τον ρώτησε: «Είναι δουλειά αυτή; Να στέκεσαι περιμένοντας την έλευση του Μεσσία;». Κι αυτός απάντησε: «Ναι, είναι μια εργασία. Η αμοιβή δεν είναι σπουδαία, αλλά είναι μια σταθερή εργασία». Και η πάλη για την ισότητα είναι μια «σταθερή εργασία» και με μικρή αμοιβή. Ταυτόχρονα, αυτό που εγγυάται κάθε τόσο την επιτυχία της είναι μια ορισμένη μορφή αστάθειας. Η πάλη εναντίον της ανισότητας, των ιεραρχιών και του αυταρχισμού απαιτεί περιόδους εξέγερσης και λαϊκής κινητοποίησης. Αρκεί να σκεφτούμε το αμερικανικό συνδικαλιστικό κίνημα της δεκαετίας του 1930, τις εκστρατείες για τα πολιτικά δικαιώματα στη δεκαετία του 1960 ή τις φεμινιστικές μάχες στη δεκαετία του 1970. Περίοδοι κατά τις οποίες ιδιαίτερες μορφές ιεραρχίας αμφισβητήθηκαν από ένα είδος έκρηξης οργής και αγανάκτησης. Δεν αναφέρομαι υποχρεωτικά σε ένα επαναστατικό γεγονός, αλλά σε μια περίοδο έντονης πολιτικής δραστηριότητας. Κατά τη γνώμη μου, η πάλη για την ισότητα είναι μια «σταθερή εργασία» κατά την οποία παρεμβάλλονται περίοδοι εξέγερσης, και δεν νομίζω ότι αυτό θα αλλάξει. Δεν υπάρχει ένα ουτοπικό τέρμα, που όταν φτάσουμε σε αυτό η ισότητα θα μπορεί να βασιλεύει αδιατάρακτη για το υπόλοιπο της ανθρώπινης ιστορίας […].

• Νομίζω ότι η γρήγορη παρακμή του συνδικαλισμού στην Αμερική και στην Ευρώπη και η ανάπτυξη της παγκόσμιας αγοράς και του ανταγωνισμού δεν ευνόησαν το σοσιαλδημοκρατικό πολιτικό μοντέλο.

–Αυτό είναι ένας ευφημισμός. Το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι ότι οι βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης μας έχουν αποδυναμώσει πολύ. Στην παγκόσμια κοινωνία δεν έχουμε βρει τον πολιτικό χώρο για μια μαζική κινητοποίηση. Στον 19ο αιώνα, το κράτος-έθνος εγγυόταν ένα χώρο πολιτικής αμφισβήτησης και η σοσιαλδημοκρατία ήταν μια ενεργός πολιτική δύναμη σε πολλές χώρες. Πού είναι ένας τέτοιος χώρος στην παγκόσμια κοινωνία; Θα πρέπει να υπάρξει, όπως θα πρέπει να υπάρξει και ένας τρόπος για να αναπτυχθεί μια διεθνής σοσιαλδημοκρατία ικανή να αντιταχθεί στον παγκόσμιο καπιταλισμό, ακριβώς όπως η σοσιαλδημοκρατία του 19ου και του 20ού αιώνα αμφισβήτησε τον εθνικό καπιταλισμό. Αλλά δεν τον έχουμε ακόμη βρει.

• Τι σκέφτεστε για τις τάσεις εναντίον της παγκοσμιοποίησης στον σύγχρονο κόσμο;

–Η αντίθεση στην παγκοσμιοποίηση μοιάζει πολύ με την αντίθεση στην εκβιομηχάνιση του 19ου αιώνα. Δεν νομίζω ότι είναι η σωστή λύση. Η παγκοσμιοποίηση περικλείει μια μεγάλη υπόσχεση, αλλά συνεπάγεται και πολλούς κινδύνους. Προς το παρόν θα λέγαμε ότι η βραχυπρόθεσμη επίπτωσή της ήταν μια αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων σε διεθνές επίπεδο. Η παγκοσμιοποίηση, όμως, θα μπορούσε να ευνοήσει μια μεγαλύτερη ισότητα αν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υιοθετούσαν σοσιαλδημοκρατικές και όχι νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Δεν μπορούμε επομένως να είμαστε αντίθετοι στην ανάπτυξη μιας παγκόσμιας οικονομίας. Αυτό θα σήμαινε ότι ενεργούμε όπως ενεργούσαν οι λουδίτες στην Αγγλία του 19ου αιώνα.

• Οι περισσότεροι ακτιβιστές εναντίον της παγκοσμιοποίησης διεκδικούν ένα προστατευμένο πεδίο, στο οποίο να μπορούν να ασκούν την ελευθερία επιλογής τους, εναρμονιζόμενοι με εκείνες που προσδιορίζουν ως θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες.

–Ναι, και το κράτος-έθνος εγγυάται ακόμη, τουλάχιστον εν μέρει, τη δυνατότητα να υιοθετούμε μέτρα για να προστατέψουμε την κοινότητά μας. Ενα δίκαιο και αποτελεσματικό κράτος είναι πολύ χρήσιμο […]. Ποια μορφή θα έπρεπε να πάρει μια παγκόσμια σοσιαλδημοκρατία; Δεν υπάρχει τίποτα παρόμοιο με ένα παγκόσμιο κράτος ή με μια παγκόσμια πολιτική κυβέρνηση. Το Συμβούλιο Ασφαλείας και η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών είναι απολύτως αναποτελεσματικά. Αλλά ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα εγγυώνται ένα είδος ρύθμισης της παγκόσμιας οικονομίας. Γι’ αυτό χρειάζεται να στοχαστούμε για το πώς πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τον ρόλο τέτοιων οργανισμών.