Τι είναι αυτό που κάνει μία πόλη ουσιαστικά έξυπνη;

@Λάζαρος Αγαπίδης , ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

Η «έξυπνη πόλη» είναι ένας θεσμός ο οποίος ακούγεται σε παγκόσμιο επίπεδο την τελευταία δεκαετία.  Ωστόσο, η ιδέα των έξυπνων πόλεων έχει αγγίξει περισσότερο την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, καθώς τα Τρίκαλα, με την καινοτόμα πρωτοβουλία e-Trikala κατάφερε και εντάχθηκε στις 21 εξυπνότερες πόλεις του κόσμου το 2011 σύμφωνα με το Intelligent Community Forum.  Το Ηράκλειο της Κρήτης διατήρησε την ελληνική παρουσία στις 21 αυτές πόλεις για το 2012 και το 2013 και συνεχίζει την προσπάθεια για το 2014.  Το ερώτημα όμως που συνήθως σχηματίζεται στο μυαλό αυτών που ακούνε τέτοια νέα είναι: τι είναι η έξυπνη πόλη;  

Τι είναι αυτό που κάνει μία πόλη ουσιαστικά έξυπνη;

Τι είναι η έξυπνη πόλη; 

Σύμφωνα με τον Andrea Caragliu, επίκουρο καθηγητή περιφερειακής και αστικής οικονομικής στο Politecnico di Milano, «μια πόλη μπορεί να θεωρηθεί «έξυπνη» όταν οι επενδύσεις σε ανθρώπινο και κοινωνικό κεφάλαιο και οι παραδοσιακές (μεταφορές) και σύγχρονες (Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών) υποδομές επικοινωνίας υποστηρίζουν τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και την υψηλή ποιότητα ζωής, με μια συνετή διαχείριση των φυσικών πόρων, μέσω της συμμετοχικής δράσης και της ενεργής συμμετοχής.»

Πολλές έννοιες σε μία πρόταση.  Ίσως μπορώ να το κάνω πιο σαφές.  Με άλλα λόγια, παίρνουμε όλα τα κομμάτια που αποτελούν μία πόλη (φορείς, πολίτες, υποδομές κτλ) και δημιουργούμε τις κατάλληλες συνθήκες και διαδικασίες για να συνεργαστούν αυτά αποτελεσματικά αξιοποιώντας νέες επικοινωνιακές τεχνολογίες.  Αν γίνει αυτό με έναν συνετό και σοφό τρόπο, τα αποτελέσματα είναι μία βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, υψηλή ποιότητα ζωής και μία γενική ευημερία για την συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών.  Μέσα σε όλα αυτά, δίνεται η ευκαιρία ακόμα και στον τελευταίο πολίτη να συμμετέχει ενεργά σε όλο αυτό το σχήμα. 

Χμμμ.  Ακόμα και με την επεξήγηση, δεν είναι τόσο απτό το νόημα.  Θα μπορούσε κάποιος να γράψει ολόκληρο βιβλίο για να απάντηση την ερώτηση αυτή.  Γι’ αυτό, επειδή δεν έχω τη διάθεση να γράψω κάποιο βιβλίο, ας ασχοληθούμε με ένα πολύ πιο συγκεκριμένο ερώτημα το οποίο μπορεί να απαντηθεί στα πλαίσια ενός blog:  Ποιο είναι το θεμελιώδες στοιχείο πάνω στο οποίο μπορεί να κτιστεί η βασική υποδομή μιας έξυπνης πόλης;

Ουσιώδη δεδομένα

Καμία συνετή και… ναι θα το πω… έξυπνη απόφαση δεν μπορεί να παρθεί (από άνθρωπο, εταιρία, δήμο ή από οποιαδήποτε άλλη οντότητα) αν δεν υπάρχουν τα απαραίτητα δεδομένα.  Δεν μπορείς να αγοράσεις αυτοκίνητο αν δεν μαζέψεις τα σχετικά δεδομένα: τιμές, μοντέλα, επιδόσεις, κτλ.  Καμία εταιρία δεν μπορεί να κάνει άνοιγμα στην αγορά χωρίς τα απαιτούμενα δεδομένα: μερίδιο αγοράς, ζήτηση, δυνατότητες προσφοράς κτλ.  Επίσης, τα δεδομένα που συλλέγονται σε κάθε περίπτωση πρέπει να είναι ουσιώδη, δηλαδή, να προσφέρουν χρήσιμη, σχετική και επίκαιρη πληροφορία που σου επιτρέπουν να πάρεις συνετή και… ναι, έξυπνη απόφαση.

Παρομοίως, μία πόλη δεν μπορεί να είναι έξυπνη αν δεν συλλέγονται χρήσιμα, επίκαιρα και ουσιώδη δεδομένα τα οποία επιτρέπουν σε όλες τις οντότητες της πόλης, από αρμόδιους φορείς μέχρι και τον μεμονωμένο πολίτη, να πάρουν έξυπνες αποφάσεις, αποφάσεις που φέρνουν θετικά αποτελέσματα.  Πριν σας περιγράψω ένα χειροπιαστό παράδειγμα, επιτρέψτε μου να πάω ένα βήμα παραπέρα.  Τα ουσιώδη δεδομένα αυτά, για να αξιοποιηθούν αποτελεσματικά, θα πρέπει να παρουσιάζονται σε ευνόητη και εύκολα προσβάσιμη μορφή.  Αλλιώς, όσο ουσιώδη κι αν είναι, αν τα δεδομένα υπάρχουν ως απλοί αριθμοί σε κάποιο σκληρό δίσκο στον αιθέρα των δικτύων κάποιας δημοτικής αρχής, δεν έχουν καμία αξία.

Τι σημαίνουν όλα αυτά για σένα και για μένα;

Μέχρι τώρα, για τους περισσότερους από εμάς, όλα αυτά ακούγονται θεωρητικά.Τα νοήματα αυτά, για να πάρουν σάρκα και οστά, θα πρέπει να τα δούμε στα πλαίσια ενός πρακτικού παραδείγματος.

Φανταστείτε ότι μέσω μιας ιστοσελίδας ή μέσω μιας εφαρμογής στο smartphone σας μπορείτε να παρακολουθήσετε τα παρακάτω στοιχεία της πόλης σας σε πραγματικό χρόνο:

• Πού βρίσκεται τώρα και ποια είναι η εκτιμώμενη ώρα άφιξης του επόμενου λεωφορείο στην στάση δίπλα στο σπίτι σας
• Πόσες θέσεις παρκινγκ είναι ελεύθερες σε κάθε ελεγχόμενο χώρο στάθμευσης της πόλης ή ακόμα και στους δρόμους όπου επιτρέπεται το παρκινγκ
• Η πραγματική τοποθεσία των κάδων σκουπιδιών και το πόσο γεμάτος είναι καθένας
• Στοιχεία περιβάλλοντος όπως θερμοκρασία, υγρασία, επίπεδα ρύπανσης του αέρα, επίπεδα φωτεινότητας, ηχορύπανση και κινητικότητας οχημάτων με στοιχεία τοποθετημένα σε ιστορικούς χάρτες αλλά και σε χάρτες πραγματικού χρόνου
• Ανίχνευση αριθμού συσκευών κινητής τηλεφωνίας ή wi-fi συσκευών σε πλατείες και χώρους συγκέντρωσης

Αυτά τα δεδομένα αν παρουσιάζονται σε πραγματικό χρόνο και με κατάλληλο τρόπο μπορούν να προσφέρουν, μεταξύ άλλων, τα παρακάτω πλεονεκτήματα:

• επιτρέπουν στον απλό πολίτη να κάνει την ζωή του πιο εύκολη, να περνάει λιγότερο χρόνο στο δρόμο και στο ψάξιμο χώρων στάθμευσης και περισσότερο χρόνο στους προορισμούς του έτσι μειώνοντας και τον αριθμό μεταφερόμενων ανθρώπων ανά πάσα στιγμή στα δίκτυα μεταφοράς της πόλης
• επιτρέπουν στις υπηρεσίες καθαριότητας να μην αδειάζουν άσκοπα κάδους που δεν έχουν γεμίσει έτσι κερδίζοντας αξιόλογα χρηματικά ποσά στα καύσιμα των οχημάτων
• επιτρέπουν στην υπηρεσία πρασίνου να υπολογίσει την καταλληλότερη ώρα για το αυτόματο πότισμα των φυτών και να λάβει υπόψη της στα μελλοντικά έργα της την αύξηση της ποσότητας των δένδρων και φυτών σε σημεία όπου υπάρχει σταθερά υψηλότερη θερμοκρασία και υψηλότερο διοξείδιο του άνθρακα
• επιτρέπουν στο δήμο να προσαρμόζει την κυκλοφορία των οχημάτων σύμφωνα με την σημερινή και ιστορική ροή οχημάτων και σύμφωνα με περιοχές ευαίσθητες σε ηχορύπανση
• επιτρέπουν στον ηλεκτροφωτισμό να γνωρίζει αν δυσλειτουργεί κάποιος φωτισμός σε κάποια σημεία της πόλεις
• επιτρέπουν την ενημερωμένη προσαρμογή υποδομών ασύρματης πρόσβασης στο Διαδίκτυο σύμφωνα με την πυκνότητα των wi-fi συσκευών που μετριούνται σε συγκεκριμένες περιοχές

Τα παραπάνω αποτελούν ένα ελάχιστο σύνολο παραδειγμάτων όπου τα ουσιώδη δεδομένα προσφέρουν ευκολία, οικονομία, καλύτερες υπηρεσίες καθώς και καλύτερο και εξυπνότερο σχεδιασμό και όλα αυτά σε ένα σχήμα το οποίο είναι βιώσιμο.  Έτσι, τα προβλήματα δεν λύνονται απλά, αλλά με τα αποθηκευμένα ιστορικά δεδομένα, μπορούν να ανιχνευτούν τάσεις σε διάφορους τομείς που θα επιτρέψουν στους αρμόδιους φορείς να λειτουργήσουν και προληπτικά για να προλάβουν τα προβλήματα πριν εμφανιστούν.

Πέρα από το άμεσο όφελος που μπορεί να έχει κάποια οντότητα της πόλης όπως περιγράψαμε παραπάνω, τα ουσιώδη αυτά δεδομένα μπορούν να προσφέρουν και έμμεσα στο μέλλον της πόλης αλλά και σε όλη την ανθρωπότητα.  Αν είναι διαθέσιμα τα δεδομένα αυτά σύμφωνα με το κίνημα open-data, μπορούν να αξιοποιηθούν από ακαδημαϊκά ιδρύματα σε περιβαλλοντολογικές, κοινωνικές, οικονομικές ή συγκοινωνιακές έρευνες, από εταιρείες για την κατάλληλη προσαρμογή των προϊόντων ή των υπηρεσιών τους, καθώς και από μη κερδοσκοπικές και μη κυβερνητικές οργανώσεις για να εκτελέσουν πιο αποτελεσματικά το έργο τους.

Τι σημαίνουν όλα αυτά για σένα και για μένα;

Ένα μεγάλο ποσοστό ουσιωδών δεδομένων, για να μπορούν να αξιοποιηθούν πρακτικά, θα πρέπει να συλλέγονται αυτόματα.  Τα δεδομένα του είδους που περιγράψαμε μέχρι τώρα μπορούν να συλλεχθούν χρησιμοποιώντας ένα πλέγμα από δικτυακούς αισθητήρες.  Ο στόχος των αισθητήρων αυτών είναι να κατασκευαστεί ένα κατανεμημένο δίκτυο έξυπνων αισθητήρων που μπορεί να μετρήσει πολλές παραμέτρους για μια πιο αποτελεσματική διαχείριση της πόλης. Τα δεδομένα παραδίδονται μέσω δικτύου και σε πραγματικό χρόνο για τους πολίτες και για τις αρμόδιες αρχές.

Ωστόσο, για να μπορέσει να συλλεχθεί ένας μεγάλος όγκος ουσιαστικών δεδομένων σε μία μεγάλη έκταση μιας πόλης, θα φανταστεί κανείς ότι απαιτείται μία τεράστια υποδομή και μία μεγάλη χρηματική επένδυση.  Ναι, είναι αλήθεια ότι το σύνολο των υποδομών και υπηρεσιών που χρειάζονται για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο είναι αρκετά ακριβό.  Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος των υποδομών ήδη υπάρχει.  Στην Ελλάδα αυτό;  Ναι στην Ελλάδα.  Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Πρόσκληση 93 τηςΚοινωνίας της Πληροφορίας, σε πάνω από 60 πόλεις στην ελληνική επικράτεια έχουν κατασκευαστεί μητροπολιτικά ευρυζωνικά δίκτυα οπτικών ινών.  Αυτά τα δίκτυα είναι η βασική υποδομή πάνω στην οποία μπορούν να αναπτυχθούν τα απαραίτητα δίκτυα αισθητήρων που θα συλλέγουν τα ουσιώδη αυτά δεδομένα.

Μερικές πόλεις, όπως το Ηράκλειο και το Ρέθυμνο, έχουν επεκτείνει τα ευρυζωνικά δίκτυα τους προσθέτοντας ασύρματα δίκτυα τύπου wi-fi που προσφέρουν περισσότερη εμβέλεια σε οποιοδήποτε δίκτυο αισθητήρων εγκατασταθεί.  Έτσι, αξιοποιώντας την τεράστια αυτή επένδυση των δικτύων οπτικών ινών, και των πρόσθετων ασύρματων δικτύων των δήμων, είναι συγκριτικά μικρά τα έξοδα και η προσπάθεια κατασκευής ενός δικτύου αισθητήρων για την «εξυπνοποίηση» μιας πόλης σαν το Ηράκλειο.  Όπως περιγράψαμε παραπάνω, τα οφέλη (οικονομικά, κοινωνικά, αποτελεσματικότητας υπηρεσιών) είναι άμεσα και απτά.

Στην πράξη...

Ωραία όλα αυτά.  Αλλά τι γίνεται στην πράξη;  Μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο βιώσιμο;  Μπορεί να λειτουργήσει σε βάθος χρόνου ή θα ολοκληρωθεί και θα αφεθεί στο έλεος του Θεού όπως τόσα άλλα ωραία έργα του ελληνικού δημοσίου;  Ας δούμε ένα ζωντανό παράδειγμα μιας πόλης με ένα έξυπνο δίκτυο αισθητήρων: το Santaner της Ισπανίας.  Μπορεί κάτι τέτοιο να εφαρμοστεί και στο Ηράκλειο;  Αρχικά, σε πειραματικό στάδιο, πιστεύω πως είναι ώριμο το Ηράκλειο για κάτι τέτοιο.  Οι υποδομές υπάρχουν, η θέληση φαίνεται να υπάρχει από την διοίκηση και υπάρχει η σχετική τεχνογνωσία γι’ αυτό.   Το μόνο που μένει είναι να εφαρμοστεί.

Πιστεύω ότι τα οφέλη, ιδιαίτερα τα οικονομικά οφέλη που είναι τόσο απαραίτητα στις μέρες μας, θα είναι τόσο μεγάλα που θα κάνουν ταχύτατη απόσβεση της εγκατάστασης και θα βελτιωθεί δραστικά η ποιότητα ζωής του μέσου Ηρακλειώτη.

Φανταστείτε, σε μερικά χρόνια από τώρα, καθώς οδηγάτε στην κοντινότερη ελεύθερη θέση παρκινγκ,να ζείτε σε ένα πιο πράσινο, πιο καθαρό και καλύτερα σχεδιασμένο Ηράκλειο με λιγότερη συμφόρηση στους δρόμους και βελτιωμένες υπηρεσίες προς τον πολίτη όλα εξαιτίας των ουσιωδών δεδομένων που συλλέχθηκαν και συλλέγονται επεξεργάζονται και αξιοποιούνται.  Δεν είναι επιστημονική φαντασία, η τεχνολογία υπάρχει και μπορεί να εφαρμοστεί ακόμα και αύριο.