Αλήθειες και ψέματα

Του Ορέστη Καλογήρου, Μακεδονία, 9.10.13

Στη χώρα παλεύουν δύο ψυχές, αλλά τα όρια μεταξύ του «καλού» και του «κακού» είναι ασαφή, απροσδιόριστα, και συνήθως οι δύο περιοχές αλληλοεισχωρούν. Λέγεται πως ο μεγάλος Μάνος Χατζιδάκις είπε κάποτε ότι αν από τη μια μεριά ήταν οι καλοί και από την άλλη οι κακοί τα πράγματα θα ήταν εύκολα, θα πηγαίναμε με τους καλούς και θα ήμασταν εντάξει. Χιλιάδες μικρές καθημερινές ιστορίες των ανθρώπων που κάνουν τίμια τη δουλειά τους, πασχίζουν να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, να ενώσουν τις άκρες χωρίς πρόσβαση σε «διευκολύνσεις», συναντιούνται ακόμα καθημερινά με χιλιάδες μικρές καθημερινές ιστορίες των ανθρώπων που χρησιμοποιούν τη μικρή ή τη μεγάλη εξουσία τους για να αποσπάσουν προνόμια, να πλουτίσουν παράνομα, να καταπατήσουν τον δημόσιο χώρο. Όπως σε κάθε φαύλο κύκλο, δεν έχει πια καμία σημασία αν η διαφθορά εκπορεύεται από πάνω προς τα κάτω ή το αντίστροφο. Το πρόβλημα της χώρας δεν είναι ηθικό και δεν εξαντλείται ούτε με συνθήματα του τύπου «μαζί τα φάγαμε» ούτε με συνθήματα του τύπου «εμείς ή αυτοί». Αυτό που χρειάζεται η χώρα είναι να βρει την ισορροπία ανάμεσα στις επιδιώξεις ατόμων και ομάδων για την καλυτέρευση της θέσης τους και στο κοινό δημόσιο συμφέρον, δηλαδή το κοινωνικό συμβόλαιο που κρατάει τη συνοχή μιας κοινωνίας. Η ισορροπία αυτή, αν υπήρξε, έχει διαρραγεί βίαια στα χρόνια της κρίσης, και στις διαφορετικές αφηγήσεις συνυπάρχουν μέρη της αλήθειας μαζί με συλλογικές και ατομικές αυταπάτες. Είναι κοινοτοπία η διαπίστωση ότι στις κοινωνίες ο πλούτος μοιράζεται άνισα.

Ακόμη κι έτσι, όταν ο πλούτος είναι αρκετός ικανοποιεί λίγο πολύ τις ανάγκες των περισσότερων ανθρώπων. Στη χώρα μας ο συλλογικός πλούτος έχει μειωθεί δραματικά και δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα μια γρήγορη και ανώδυνη αύξησή του. Ύστερα από τρία χρόνια αλληλοκατηγοριών, η μόνη διαπίστωση που έχει σημασία είναι πώς θα αποφασίσουμε σαν κοινωνία από την αρχή να διαθέτουμε τους μειωμένους κοινωνικούς και υλικούς πόρους. Πριν από την κρίση, και ίσως κατά την πρώτη περίοδο της κρίσης, υπήρχε χρόνος για ριζικές ανατροπές και μεταρρυθμίσεις που θα θωράκιζαν τη χώρα και την κοινωνία και θα μείωναν τις επώδυνες επιπτώσεις της χρεοκοπίας. Οι μεταρρυθμίσεις δεν έγιναν. Όσες επιχειρήθηκαν πολεμήθηκαν λυσσαλέα από ομάδες ιδιοτελών συμφερόντων και συκοφαντήθηκαν τόσο έντονα, ώστε σήμερα η λέξη μεταρρύθμιση να είναι συνώνυμη με το «κακό». Για πολλά χρόνια δεν θα γίνουν μεταρρυθμίσεις και διαρθρωτικές αλλαγές. Εκείνο που πρέπει να γίνει όμως είναι να μοιραστεί όσο γίνεται πιο δίκαια ο μειωμένος συλλογικός πλούτος. Αυτό προϋποθέτει να αποφασίσουμε σαν κοινωνία ποιο είναι το αδιαπραγμάτευτο και ποιο είναι εκείνο που πρέπει να αφήσουμε για άλλες, μελλοντικές «καλύτερες» ημέρες. Να οργανώσουμε τις προτεραιότητες, να πούμε την αλήθεια ο ένας στον άλλο. Να μοιράσουμε θα πει ότι κάποιοι θα δώσουν και κάποιοι θα πάρουν. Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι η Ελλάδα πριν από την κρίση ήταν αυτή που θέλαμε, που δεν ήταν, γνωρίζουμε καλά ότι δεν νεκρανασταίνεται. Όσοι τάζουν το αντίθετο κάνουν μεγάλη ζημιά.

Ο Ορέστης Καλογήρου είναι καθηγητής ΑΠΘ