Λαϊκότητα και ριζοσπαστικός πραγματισμός

Του Ανδρέα Πανταζόπουλου, ΒΗΜΑ

Αραγε χρειάζεται να υπογραμμισθεί το αυτονόητο; Οτι η ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς περνά μέσα από τη λαϊκή της αναβάπτιση; Αυτή είναι η αλήθεια, αλλά όχι ολόκληρη. Θα πρέπει να συμπληρωθεί με το υπόλοιπο μισό που της λείπει. Μαζί με την Κεντροαριστερά πρέπει να ανασυγκροτηθεί και ο «λαός», ακριβέστερα, με το παράδειγμά της μια ανασυγκροτούμενη Κεντροαριστερά πρέπει να «επινοήσει» όχι απλώς τους εν δυνάμει ψηφοφόρους της, αλλά να συστήσει πολιτικό λαό. Πολιτικός λαός σημαίνει αξιόπιστη και πλουραλιστική πολιτική αντιπροσώπευση της κοινωνίας, αναγνώριση της βασικής διάκρισης δημόσιου και ιδιωτικού συμφέροντος, κυριαρχία του δημοκρατικά επεξεργασμένου νόμου. Η κρίση που διανύουμε, και η οποία διαμέλισε την Κεντροαριστερά, ανέδειξε αυτά τα βασικά θέματα ως μείζονες αιτίες της εσωτερικής κατάρρευσης. Εδειξε, δηλαδή, ότι η μεταπολιτευτική δημοκρατία, παρά τις μεγάλες της κατακτήσεις, δεν μπόρεσε να διαπαιδαγωγήσει αξιακά τα κοινωνικά της ερείσματα και να διαμορφώσει μια αυτόνομη περιοχή για τη δράση της πολιτικής έξω από φαινόμενα παθολογικού κρατισμού και άναρχου δημοκρατισμού.

Αυτό τα προβλήματα υπερβαίνουν τη διαίρεση Αριστερά/Δεξιά και καθιστούν περίπλοκο το έργο μιας νέας Κεντροαριστεράς. Ας τα επαναδιατυπώσουμε: επαναχάραξη των ορίων δημόσιου/ιδιωτικού χώρου, επανανομιμοποίηση του νόμου με τον συνακόλουθο εξοβελισμό της αντιπολιτικής βίας ως μέσου κοινωνικής διαπραγμάτευσης και διαχείρισης των κοινωνικών αντιθέσεων. Και, στο πλαίσιο αυτό, ένα ηθικο-πολιτικό σχέδιο κοινωνικής ανάπτυξης που θα νοηματοδοτεί την καθημερινότητα, τόσο στο επίπεδο της ατομικής βιογραφίας όσο και σε αυτό του συλλογικού πεπρωμένου. Αυτοί οι άξονες συνοψίζουν σε μεγάλο βαθμό την ελληνική εξαίρεση σε σχέση με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία. Εγκαλούν, επομένως, με την έννοια αυτή, την υπό ανασυγκρότηση Κεντροαριστερά να φτιάξει πλειοψηφίες «κεντρώες», δηλαδή να αναλάβει να υλοποιήσει στόχους που από μια πρώτη προσέγγιση είναι πολιτικά και κοινωνικά ουδέτεροι, δεν είναι ούτε αριστεροί ούτε δεξιοί. Είναι κοινοί για όλους και, θεωρητικά μιλώντας, μπορούν να υλοποιηθούν και από μια δημοκρατική και φιλελεύθερη Αριστερά και από μια δημοκρατική και φιλελεύθερη Δεξιά.

Ετσι η Κεντροαριστερά οφείλει να δει το υπαρκτό «κοινωνικό ζήτημα», δηλαδή τις νέες κοινωνικές ανισότητες, μέσα και από αυτή την οπτική, όχι μόνο μέσα από αναλύσεις και καταδίκες του «νεοφιλελευθερισμού», αναλύσεις και στάσεις που θα μπορούσαν να αποκτήσουν το όποιο ενδιαφέρον όταν δεν υποτιμούν την οξύτητα και την ιδιομορφία με την οποία τίθενται στην Ελλάδα προβλήματα στοιχειώδους εκσυγχρονισμού. Χωρίς να υποτιμώνται η ένταση και η ποιότητα της διεθνούς και ευρωπαϊκής «κρίσης», η προτεραιότητα των ενδογενών παραγόντων της είναι αποφασιστικής σημασίας για μια αξιόπιστη και αποτελεσματική για το κοινό καλό ανασυγκρότηση του χώρου. Το κρίσιμο διακύβευμα θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: ποια λαϊκότητα αρμόζει σε μια αντιλαϊκιστική Κεντροαριστερά; Δηλαδή, ποια λαϊκότητα ταιριάζει σε μια Κεντροαριστερά που δεν ενδίδει στον εθνικισμό, τις εμφυλιοπολεμικές κραυγές, τις συνωμοσιολογίες, τον ρατσισμό, τον αντισημιτισμό, τη δημαγωγία; Αν βασίμως δεχθούμε ότι οι σημερινές λαϊκές συμπεριφορές έχουν σε μεγάλο βαθμό αποκρυσταλλωθεί σε τέτοιες αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, τότε οι «από τα πάνω πρωτοβουλίες» για την επινόηση της Κεντροαριστεράς είναι μονόδρομος.

Αλλά μια, με αυτήν την έννοια, «αντι-κινηματική» δημιουργία της Κεντροαριστεράς, σε συνδυασμό με το δύσκολο πολιτικό της πρόγραμμα, δεν έχει πιθανότητα επιτυχίας αν δεν πείσει εξαρχής για την αξιοπιστία της. Πέρα από την ανακύκλωση μιας μεταπολιτευτικής δημαγωγικής μυθολογίας που εξιδανικεύει τον «λαό» και εκμεταλλεύεται με κυνισμό την οδύνη του, οδηγώντας τον εκούσια ή ακούσια εκτός ευρωπαϊκής προοπτικής, η Κεντροαριστερά οφείλει να ξαναδώσει νόημα και πίστη στην αναδιοργάνωση του κοινού βίου. Εχοντας μια «παραδειγματική», μια παιδαγωγική σχέση με την κοινωνία, δείχνοντας εμπράκτως ότι οι δικές της θέσεις και προτάσεις εκφράζουν μια αξιόπιστη αντίληψη για το δημόσιο συμφέρον απαλλαγμένη από πατρονίες και πελατείες: ούτε συστημική ούτε αντισυστημική, ούτε δημολατρική ούτε δημοφοβική, ούτε αντιδεξιά ούτε φιλοδεξιά, η Κεντροαριστερά οφείλει να αποφύγει υπονομομευτικούς επιφανειακούς ετεροπροσδιορισμούς, και από θέση πολιτικής αυτονομίας να επανεπινοήσει τον εαυτό της και τον λαό (της) και όχι να «προσαρμοσθεί» τακτικιστικά στο νέο περιβάλλον. Η έξοδος από τη διάσπαρτη σήμερα εθνικολαϊκιστική «μνήμη» και το ομώνυμο κοσμοείδωλο είναι βασικές προϋποθέσεις ώστε η Κεντροαριστερά να εισέλθει στην πραγματική ιστορία. Ενας ριζοσπαστικός πραγματισμός μοιάζει να είναι το πεπρωμένο της. Δεν είναι εύκολο, γιατί είναι πατριωτικό. Η διαφαινόμενη μεταμόρφωση του ΠαΣοΚ προς τέτοιες κατευθύνσεις, αλλά και η κατάκτηση ανάλογης ηθικο-πολιτικής συνείδησης από τμήματα του κεντροαριστερού χώρου δημιουργούν ελπίδες.

Ο κ. Ανδρέας Πανταζόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο ΑΠΘ.