Ο τρίτος πόλος και η εθνική ανασυγκρότηση

Του Γιάννη Βούλγαρη, ΝΕΑ, 31.8.13

Η σχετική πολιτική σταθεροποίηση, τα πρώτα θετικά σημάδια και η προβλεπόμενη για το μέσον του 2014 λήξη του Μνημονίου δείχνουν ότι η πρώτη και πιο δραματική φάση της χρεοκοπίας της Ελλάδας, που ξεκίνησε με τον αποκλεισμό από τις διεθνείς αγορές το 2010, βαίνει στο τέλος της. Σαν έπειτα από τσουνάμι, η χώρα μετρά τις καταστροφές και αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι η ανασυγκρότηση θα είναι μια μακρόχρονη διαδικασία. Ανάμεσα στα «θύματα» της χρεοκοπίας ήταν και το μεταπολιτευτικό κομματικό σύστημα. Το εθνικό δράμα προκάλεσε μια πραγματική κρίση αντιπροσώπευσης, ο μεταπολιτευτικός δικομματισμός κατέρρευσε, με κύριο θύμα το ΠΑΣΟΚ και την ευρύτερη Κεντροαριστερά. Είναι καλύτερο το νέο κομματικό σκηνικό από το προηγούμενο; Πολύ αμφιβάλλω. Συμβαίνει ό,τι συνέβη στην Ιταλία στις αρχές της δεκαετίας του ʼ90. Η κατάρρευση του μεταπολεμικού κομματικού συστήματος παρήγαγε ένα χειρότερο. Η κρίση αντιπροσώπευσης και το χάσμα μεταξύ πολιτών και κομμάτων έγινε εγγενής παθολογία της ιταλικής πολιτικής ζωής. Τα ίδια κακά σημάδια υπάρχουν στην Ελλάδα. Το νέο κομματικό σκηνικό αποτελεί γέννημα της χρεοκοπίας και τροχοπέδη για τη μελλοντική ανασυγκρότησή της. Εχει έκδηλα τα χαρακτηριστικά της μεταβατικότητας και είναι ανοιχτό σε διαφορετικές δυναμικές.

Οπως και η εποχή που το γέννησε, για την οποία η γνωστή ρήση του Γκράμσι ταιριάζει γάντι: «Το παλιό πεθαίνει και το νέο δεν μπορεί ακόμα να γεννηθεί». Λιγότερο γνωστή είναι η συνέχεια της ρήσης: «Και σε αυτό το μεσοδιάστημα συμβαίνουν τα πιο ποικίλα παθολογικά φαινόμενα». Ενα από αυτά είναι ότι οι παλαιές πολιτικές ιδεολογίες απλοποιούνται, ευτελίζονται και συρρικνώνονται στον πιο σκληρό και αρχαϊκό πυρήνα τους. Οπως συνέβη στις εκλογές του 2012 με τα κόμματα που ωφελήθηκαν από την κρίση. Η ακροδεξιά ιδεολογία συρρικνώθηκε αφενός στον βιολογικό ρατσισμό πριμοδοτώντας τη ΧΑ, αφετέρου στον άκρατο ανορθολογισμό που βρήκε διέξοδο στον παρανοϊκό συνωμοσιολογικό εθνικισμό των ΑΝΕΛ του Καμμένου. Από την άλλη όχθη, η αριστερή ιδεολογία συρρικνώθηκε στον λαϊκιστικό της πυρήνα και παράλληλα αυτονομήθηκε η «στιγμή» της σύγκρουσης από την οποιαδήποτε ευρύτερη πολιτική πρόταση. Ετσι εισέπραξε ο ΣΥΡΙΖΑ.

Το νέο σημερινό κομματικό σύστημα παραμένει ασταθές γιατί δεν έχει υπάρξει ακόμα ισχυρή ταύτιση των πολιτών με το κόμμα που ψήφισαν. Κυρίως όμως συνιστά τροχοπέδη για την επεξεργασία μιας εθνικής στρατηγικής ανασυγκρότησης της Ελλάδας στο πλαίσιο της ΕΕ. Και αυτό γιατί ο δικομματισμός ΝΔ - ΣΥΡΙΖΑ θα είναι εμφυλιοπολεμικός, στείρος, και θα ενθαρρύνει τα πιο αρνητικά στοιχεία των δύο παρατάξεων. Εξάλλου δεν εξασφαλίζει φερέγγυα εναλλαγή στην κυβέρνηση. Ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ είναι ακόμα ένα παράδοξο σύνολο στο οποίο έχουν καθοριστικό βάρος οι παραδόσεις του μπρεζνιεφικού και αριστερίστικου μαρξισμού-λενινισμού, η «κινηματική» αντιθεσμική λογική, το τσοχατζοπουλικό ΠΑΣΟΚ, μαζί με τμήματα του πλέον διεφθαρμένου μεταπολιτευτικού συνδικαλισμού των ΔΕΚΟ, τύπου Φωτόπουλου - Μπαλασόπουλου - Καλφαγιάννη. Είναι φυσικό λοιπόν να ισορροπεί πολιτικά και προγραμματικά στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή του αρνητισμού και του ριζοσπαστικού συντηρητισμού με στόχο την ανέφικτη διατήρηση του υπάρχοντος. Η εξέλιξη αυτού του φορέα σε κυβερνητική δύναμη ευθύνης, και μάλιστα σε μια περίοδο που η Ελλάδα περπατά ακόμα κοντά στο χείλος του γκρεμού, δεν είναι καθόλου προφανής.

Την πραγματικότητα δεν την αρνείσαι, ούτε όμως μένεις να την κοιτάς. Επιχειρείς να την αλλάξεις. Η προσπάθεια συγκρότησης του τρίτου πόλου που θα συναθροίσει την ευρύτερη προοδευτική παράταξη, από το ΠΑΣΟΚ, τη ΔΗΜΑΡ, δυνάμεις της οικολογίας, της αυτοδιοίκησης, αυτόνομες κινήσεις και προσωπικότητες του χώρου, αποτελεί κρίσιμο βήμα για τη μεταμνημονιακή ανασυγκρότηση της Ελλάδας και την αναβάθμιση του νέου κομματικού συστήματος. Μιλάμε για έναν πολιτικό φορέα που θα συστεγάσει χωρίς να απαιτήσει τη διάλυση των υπαρχόντων κομμάτων και θα βάλει τέλος στις αδιέξοδες ναρκισσιστικές απόπειρες σχηματισμού κομματιδίων. Τα υπάρχοντα κόμματα του χώρου θα βρουν σε αυτόν τον Φορέα το ευνοϊκότερο περιβάλλον για να αντιμετωπίσουν και τα σημερινά υπαρξιακά προβλήματά τους. Το ΠΑΣΟΚ να σκεφτεί τη μετα-ΠΑΣΟΚ εποχή και να ξεκινήσει την περιπέτεια της μετεξέλιξής του, γιατί η τύχη του ως απομεινάρι του άλλοτε ηγεμονικού κόμματος της Μεταπολίτευσης είναι προδιαγεγραμμένη. Η ΔΗΜΑΡ, αφού πάρει τον αναγκαίο χρόνο αναστοχασμού, μπορεί να ξαναμπεί στο παιχνίδι, να αποφύγει την περιθωριοποίηση και να ξανασυναντηθεί στη «δημόσια σφαίρα» του προοδευτικού κόσμου με τις φιλικές προς αυτήν δυνάμεις. Ετσι θα απαντήσει ίσως και στο ερώτημα: γιατί η κυβερνητική της θητεία έφερε στην επιφάνεια μια τόσο φτωχή πολιτική και προγραμματική κουλτούρα. Τέλος, οι δυνάμεις της οικολογίας που θα ενδιαφερθούν, μπορούν να βρουν νέα κανάλια διάχυσης των ιδεών τους, πέρα από τα αγωνιώδη όρια του 2%.

Η περίοδος είναι κατάλληλη για το εγχείρημα του τρίτου πόλου. Μετά την τιμωρητική αντιμετώπιση της ελληνικής κρίσης από τις ευρωπαϊκές ηγεσίες που βάθυνε την ύφεση, μετά την εθνολαϊκιστική αντιπολίτευση που υπονόμευσε την με κόπο κατακτημένη δημοκρατική κουλτούρα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, υπάρχουν οι όροι ανασύνθεσης της πολιτικής ζωής και διατύπωσης του μετα-μεταπολιτευτικού κοινωνικού συμβολαίου. Η κοινωνία εξακολουθεί να είναι θυμωμένη, ξαναρχίζει όμως να ακούει και θα θέλει να ακούσει όλο και πιο προσεκτικά στο προσεχές μέλλον. Στόχος και έργο του νέου Φορέα είναι να γίνει ουσιαστικός κόμβος για την επεξεργασία του εθνικού σχεδίου ανασυγκρότησης της χώρας στη μεταμνημονιακή εποχή. Σε διάλογο με αυτήν ακριβώς την κοινωνία που ξαναρχίζει να ακούει. Ο κοινωνικός-εκλογικός χώρος στον οποίο στοχεύει είναι το 20% που αθροιστικά συγκέντρωσαν οι επιμέρους δυνάμεις στις εκλογές του 2012. Ρεαλιστικότερα, είναι η συγκράτηση μεγάλου μέρους αυτού του ακροατηρίου και σε κάθε περίπτωση η διεκδίκηση της τρίτης θέσης την οποία σήμερα φαίνεται να καταλαμβάνει η ΧΑ με επικίνδυνες για τη δυναμική του νέου κομματικού συστήματος συνέπειες. Η τύχη του τρίτου πόλου δεν θα εξαρτηθεί όμως από την «έτοιμη εκλογική ζήτηση» που σήμερα υπάρχει, αλλά από την επίδραση που θα ασκήσει η κεντρική πολιτική-προγραμματική πρότασή του για την ανασυγκρότηση της χώρας. Από τον βαθμό που θα μπορέσει να πολιτικοποιήσει τον αναστοχασμό για τις αιτίες της χρεοκοπίας της μεταπολιτευτικής Ελλάδας με τη μελλοντική παραγωγική ανασυγκρότηση. Ας μην ξεχνάμε ότι σε περιόδους κρίσης αντιπροσώπευσης, η «προσφορά» επιδρά καθοριστικά στη ζήτηση.

Ο τρίτος πόλος ούτε είναι ούτε του επιτρέπεται να αυτοπαρουσιαστεί σαν παρθενογένεση. Ούτε όμως πρέπει να τρομάζει μπροστά στην κριτική ότι με φθαρμένα υλικά δεν φτιάχνεις το νέο. Πρώτον, γιατί δεν κυκλοφορεί και πολύ «νέο» στην πολιτική πιάτσα: άντε ο Τσίπρας (αν θεωρήσουμε ότι παραμένει νέο) και η ΧΑ (νέα υπόμνηση ενός φρικτού παρελθόντος). Δεύτερον και ουσιαστικότερο, γιατί σε κάθε αλλαγή ιστορικής φάσης, το νέο ξεκίνησε συνήθως με διεργασίες μέσα στους κόλπους του παλαιού. Το 1909 ο Στρατός ήταν μέρος του παλαιού σκηνικού. Το 1974 ο «παλαιός πολιτικός κόσμος» καθοδήγησε με μεγάλη επιδεξιότητα την ιστορική τομή της Μεταπολίτευσης. Τούτων λεχθέντων, ναι, χωρίς αμφιβολία η τύχη του τρίτου πόλου θα εξαρτηθεί από τη διαθεσιμότητα νεότερων δυνάμεων να πάρουν την πρωτοβουλία της ενοποίησης του χώρου και μέσα από αυτές τις διαδικασίες θα αναδειχθούν νέα ηγετικά πρόσωπα σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.

Ως προς το ερώτημα «είναι αυτά εφικτά;» η απάντηση έχει ήδη δοθεί: «Αν δεν δοκιμάσεις δεν θα το μάθεις ποτέ».

Ο Γιάννης Βούλγαρης είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου