Η δυναμική της σταθερότητας. Γιατί η Ελλάδα κινείται προς τη λογική μιας κανονικής ευρωπαϊκής χώρας

Του Παναγιώτη Ιωακειμίδη,ΝΕΑ, 28.06.13

Οι καταιγιστικές εξελίξεις των τελευταίων ημερών που οδήγησαν στον σχηματισμό νέας κυβέρνησης πιστοποίησαν, χωρίς να το συνειδητοποιήσουμε ίσως πλήρως, ότι η «Ελλάδα της κρίσης» φαίνεται να κινείται προς την κατηγορία των χωρών που χαρακτηρίζονται ως «χώρες δημοκρατικής πολιτικής συστημικής σταθερότητας». Υπάρχει μια ταξινόμηση των κρατών-μελών σύμφωνα με τη σημασία που αποδίδουν στην αξία της πολιτικής σταθερότητας (κυρίως) σε δημοκρατικές βάσεις ή, εναλλακτικά, την επιλογή της πολιτικής ανατροπής. Η προσήλωση στη σταθερότητα δεν σημαίνει απόρριψη της αλλαγής. Το αντίθετο, φαίνεται εδώ ότι ισχύει η λογική του Τζ. Λαμπεντούζα όπως αποτυπώνεται στον «Γατόπαρδο»: «Για να μείνουν όλα σταθερά, πρέπει να αλλάξουν όλα», μια λογική που παντρεύει την αξία της σταθερότητας με την επιλογή των μεταρρυθμίσεων και της αλλαγής. Οι σύγχρονες ευρωπαϊκές πολιτικές κοινωνίες είναι κατά βάση κοινωνίες σταθερότητας, αν και σε συγκεκριμένες ιστορικές στιγμές οι ανατροπές καθίστανται αναπόφευκτες ή και επιθυμητές (π.χ. η Ιταλία πριν από περίπου μια εικοσαετία). Αλλά η πολιτική σταθερότητα μέσα σε ένα πολιτικό, δημοκρατικό, θεσμικό πλαίσιο κανόνων και διαδικασιών που επιτρέπει «οργανωμένη αλλαγή» (orderly change) προσδίδει την προβλεπτικότητα (predictability) στο πολιτικό και κοινωνικό σύστημα - στοιχείο απαραίτητο για την πολιτική, της οικονομική ζωή και επενδυτική δραστηριότητα κ.λπ.

Η Ελλάδα, χώρα με πολιτική κουλτούρα η οποία ενσωματώνει ισχυρά στοιχεία ανατρεπτικότητας και συγκρουσιακής λογικής (η χώρα του διχασμού, της εμφύλιας σύγκρουσης και δικτατορικών μορφών διακυβέρνησης), εκτιμούσαν πάρα πολλοί (εκτός Ελλάδας κυρίως) ότι ως αποτέλεσμα της δεινής οικονομικής κρίσης, της διογκούμενης ανεργίας, της κοινωνικής εξαθλίωσης και της απόγνωσης θα οδηγηθεί σε ριζικές, ενδεχομένως ανεξέλεγκτες πολιτικές και κοινωνικές ανατροπές, σε ρήξεις ή και επαναστατικές ανακατατάξεις. Η εκτίμηση αυτή δεν προερχόταν μόνο από αριστερούς ή μαρξιστικούς κύκλους και στοχαστές. Για σημαντικό διάστημα αποτελούσε κυρίαρχη άποψη συντηρητικών διανοουμένων και αναλυτών, κυρίως του αγγλοσαξονικού χώρου. Και όμως, η Ελλάδα της κρίσης διαψεύδει αυτές τις εκτιμήσεις - για να μην πω αυτές τις προσδοκίες. Οι ραγδαίες, επαναστατικές, κατακλυσμιαίες ρήξεις δεν υπήρξαν.

Βεβαίως ορισμένες ανατροπές, κυρίως στο κομματικό σύστημα, σημειώθηκαν, με τη συρρίκνωση του ΠΑΣΟΚ, την ισχυροποίηση του ΣΥΡΙΖΑ, την άνοδο της Χρυσής Αυγής (τη μόνη πλήρως νέα πολιτική δύναμη που ανέδειξε η Ελλάδα της κρίσης στο Κοινοβούλιο). Αλλά πέρα από εκεί, αυτό που χαρακτηρίζει σήμερα την Ελλάδα είναι η δυναμική της πολιτικής συστημικής σταθερότητας.

Με βάση τη λογική ακριβώς αυτή, για πρώτη φορά στην περίοδο της μεταπολίτευσης, λειτούργησε έστω για έναν χρόνο κυβέρνηση συνασπισμού τριών κομμάτων ευδιάκριτων ιδεολογικών και πολιτικών αποκλίσεων. Και κυρίως, αυτήν τη στιγμή υπάρχει κυβέρνηση συνασπισμού των δύο παραδοσιακά αντίπαλων πολιτικών δυνάμεων. Εως σχετικά πρόσφατα εθεωρείτο ότι οι πολιτικές συνθήκες, οι ιδεολογικοί προσανατολισμοί, η πολιτική κουλτούρα γενικά, καθιστούσαν ανέφικτη την ύπαρξη σε στοιχειωδώς σταθερές βάσεις μιας κυβέρνησης συνασπισμού δύο κομμάτων του τύπου π.χ. που έχουν άλλες ευρωπαϊκές χώρες, μικρές ή μεγάλες (Ολλανδία, Σκανδιναβικές χώρες, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο κ.ά.).

Η πρόσφατη εμπειρία διαψεύδει αυτή τη βαθιά εμπεδωμένη εκτίμηση και επιβεβαιώνει τη «δυναμική τής σταθερότητας». Από την άλλη μεριά, η ευρύτερη δυναμική υποβάθρου της κοινωνίας φαίνεται να κινείται επίσης προς την ίδια κατεύθυνση - σταθερότητα με αλλαγή και μεταρρυθμίσεις. Ετσι, παρά τις κραυγές, τις παθογενείς εκρήξεις και τις αντιδράσεις ορισμένων συμφερόντων, η ευρύτερη κοινωνία με την όλη συμπεριφορά της και τη στωικότητά της στα μέτρα λιτότητας δεν φαίνεται να στηρίζει ανατροπές και ρήξεις. Αυτό αποτυπώνεται και στις δημοσκοπήσεις εκλογικής συμπεριφοράς, οι οποίες καταγράφουν τάσεις σταθεροποίησης του πολιτικού αλλά και κοινωνικού σχηματισμού.

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αναπαράγονται ταυτόχρονα ορισμένοι μύθοι και κάποιες παθογένειες βαθύτατα ζημιογόνες για τη μεταρρυθμιστική διαδικασία. Αναπαράγονται. Αλλά από την άποψη τουλάχιστον της πολιτικής σταθερότητας η Ελλάδα φαίνεται ότι κινείται προς την κατεύθυνση να γίνει μια κανονική ευρωπαϊκή χώρα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται...