Οι αγορές και οι «λευκές επιταγές» αυθαιρεσίας

Reuters, Καθημερινή, 11.513

Οι χρηματαγορές είναι ασταθείς, ανασταλτικές και συχνά ανήθικες. Θα πρέπει να διατηρούνται υπό καλύτερο έλεγχο. Τα λεγόμενά μου θα αμφισβητηθούν από τους θιασώτες της ελεύθερης αγοράς. Για εκείνους, οι «ζωηρές» αγορές, στις οποίες διατίθενται μετοχές, ομόλογα και νομίσματα σε τιμές που γνωστοποιούνται δημοσίως αποτελούν σαφώς κάτι το εξαιρετικό. Οπως υποστηρίζουν, οι ανοιχτές αυτές αγορές και τις επιδόσεις της οικονομίας βελτιώνουν και «απελευθερώνουν» την κοινωνία. Δεν είναι έτσι. Αυτές οι αγορές κάνουν κακό και από οικονομικής και από ηθικής απόψεως. Το πρόβλημά μου συνδέεται με τις ανοιχτές αγορές, ιδιαίτερα των μετοχών, των ομολόγων και των νομισμάτων. Σε αυτές τις αγορές, το ρευστό ανταλλάσσεται με κάτι άυλο και αβέβαιο. Την υπόσχεση για σταθερές αποδόσεις των ομολόγων, πιθανά χρηματιστηριακά κέρδη και εν δυνάμει αυξημένη αγοραστική αξία και τόκους από τα νομίσματα. Το πρόβλημα είναι απλό. Δεδομένου ότι η αποτίμηση των αξιογράφων είναι εκ των πραγμάτων άγνωστη, δεν υπάρχει καμία «σκληρή πραγματικότητα» που να περιορίζει τον άκρατο ενθουσιασμό και τους ανεξέλεγκτους... έρωτες. Ολα αυτά ανθούν. Στις χρηματαγορές, οι τιμές «τρέχουν» δεξιά κι αριστερά, σαν μαινόμενοι ταύροι. Τη δεκαετία του ’80, ο οικονομολόγος Ρόμπερτ Σίλερ απέδειξε ότι οι πραγματικές αλλαγές στην οικονομία και στις τύχες των επιχειρήσεων δεν μπορούν από κοινού αλλά και από μόνες τους να επεξηγήσουν το μέγεθος των διακυμάνσεων των τιμών των μετοχών. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι καίριο λόγο διαδραματίζουν επίσης ψυχολογικοί παράγοντες.

Οι παράγοντες αυτοί δεν έχουν εξαφανιστεί. Γιατί βρίσκεται σήμερα ο δείκτης S&P 500 –αποπληθωρισμένος– σε σχεδόν διπλάσια επίπεδα απ’ ό,τι τον Μάρτιο του 2009, ενώ το αμερικανικό ΑΕΠ είναι αυξημένο μόλις κατά 8%; Γιατί μεταβάλλονται οι συναλλαγματικές ισοτιμίες πολύ περισσότερο από τις μεταβολές του ΑΕΠ των οικονομιών που αντιπροσωπεύουν, από τις μεταβολές των επιτοκίων και τις ροές των εμπορικών συναλλαγών; Η απάντηση του Σίλερ σε αυτά τα ερωτήματα παραμένει πειστική: οι δραματικές μεταβολές ψυχολογίας ανάμεσα στην αμφισβήτηση και τον ενθουσιασμό επιφέρουν τεράστιες μεταβολές στις αγορές. Οι μεγάλες μεταβολές στις αγορές δημιουργούν στρεβλώσεις στο υπόλοιπο της οικονομίας. Οταν έκλεισε, το 2008, μία δεκαετία τυφλής αισιοδοξίας των επενδυτών και ξέσπασε η χρηματοπιστωτική κρίση, οι ανεπτυγμένες οικονομίες εισήλθαν σε περίοδο βαθιάς ύφεσης, που δεν έχει λήξει ακόμη.

Οι χρηματαγορές έχουν και την καλή πλευρά τους. Οι τιμές των αξιογράφων ανακοινώνονται δημοσίως, νέα κεφάλαια αντλούνται μέσω αυτών και περιουσιακά στοιχεία μπορούν να διατεθούν όταν κάποιος επιθυμεί τη ρευστοποίησή τους. Αλλά αυτά τα οφέλη είναι πολύ λιγότερα για την ευρύτερη οικονομία από αυτά που της αφαιρούνται από τις πυρετώδεις συναλλαγές.

Σε ό,τι αφορά το ηθικό μέρος, η ελευθερία που έχουν οι αγορές, κυρίως στο να προσδιορίζουν τις τιμές των προϊόντων τους, ασφαλώς είναι θετική. Ναι, αλλά η ελευθερία δεν είναι καλό πράγμα όταν γίνεται κατάχρησή της. Τότε γίνεται «λευκή επιταγή» για την όποια αυθαιρεσία.