Λαϊκισμός: η δικτατορία της αμάθειας

Του Πέτρου Παπασαραντόπουλου, Έθνος, 9.3.13

Σε μια συνέντευξή του, τον Δεκέμβριο του 2009, ο Πιέτρο Ινγκράο, ιστορικό στέλεχος του Ιταλικού Κ.Κ., δήλωνε προφητικά και με αγωνία ότι «ο αντίπαλός μας επικοινωνεί όλη μέρα με εκατομμύρια άτομα, διαπλάθοντας μυαλά, διαμορφώνοντας συζητήσεις και βουλήσεις. Ετσι, οικειοποιείται τη φαντασία και κατορθώνει να καθορίσει τους τρόπους σκέψης... Εδώ, πιστεύω, συναντάμε μεγάλο μέρος των διαδρομών μέσω των οποίων καθορίζονται σήμερα τα υψηλά ποσοστά συναίνεσης του Μπερλουσκόνι». Στο ίδιο μήκος κύματος ο Ιταλός κοινωνιολόγος Γκουίντο Βιάλε, υποστηρίζει ότι «στις υλικές συνθήκες που αποτελούν τη βάση του μπερλουσκονικού καθεστώτος υπάρχει βέβαια ένα στοιχείο που είναι ειδικά ιταλικό. Αλλά υπάρχει και ένα άλλο, σίγουρα πιο σημαντικό, που έχει πλανητικές ή σε κάθε περίπτωση υπερεθνικές διαστάσεις. Και τα δύο είναι το αποτέλεσμα μιας ανθρωπολογικής μεταβολής με την οποία χρειάζεται να αναμετρηθούμε. Αν και τα γνωρίσματά της είναι πολύπλοκα, αυτό που κυρίως χαρακτηρίζει αυτήν τη μεταβολή μπορούμε να το ορίσουμε ως «»δικτατορία της αμάθειας».

Σε αυτές τις δύο διαπιστώσεις συμπυκνώνεται μια ελάχιστα δημοφιλής παραδοχή, που δυστυχώς ισχύει τόσο για την Ιταλία όσο και για την Ελλάδα. Πρόκειται για την ηγεμονία, στο επίπεδο των ιδεών, των λαϊκιστικών πολιτικών δυνάμεων. Ο μανιχαϊστικός διαχωρισμός σε καλούς και κακούς, η επίρριψη των ευθυνών στους «άλλους», η επινόηση εχθρών, το συνακόλουθο «ή εμείς ή αυτοί» έχουν φωλιάσει στα μυαλά των ανθρώπων, έχουν δηλητηριάσει τον κοινό νου, έχουν παγιωθεί σε στερεότυπα και μύθους. Εχουν κάνει κοινωνικά αποδεκτή τη ρητορική του μίσους. Πρόκειται για μια μείζονα ανθρωπολογική καταστροφή. Οι κοινωνίες δεν μπορούν να αλλάξουν εάν δεν πειστούν ότι πρέπει να αλλάξουν. Αλλιώς, θα αναζητούν χίμαιρες, χαμένους παραδείσους, εύπεπτες λύσεις, φαντασιακούς εχθρούς.

Γιατί έχει συμβεί αυτό; Η εξήγηση είναι ότι οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ιταλία, αρνούνται συστηματικά να δώσουν τη μάχη των ιδεών, τη μάχη της Ηγεμονίας. Σε εποχές κρίσης συμπεριφέρονται ως περιδεείς και έντρομοι τερματοφύλακες που προσπαθούν να αποκρούσουν όσα περισσότερα πέναλτι γίνεται.

Αντί να αρθρώσουν έναν συνεκτικό μεταρρυθμιστικό λόγο, αντί να πείσουν για την ανάγκη ριζικών αλλαγών ενός παρωχημένου μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης που έχει προ πολλού εκμετρήσει το ζην, περιορίζονται στη διαχειριστική λογική του ελάσσονος κακού. Αντί να αναμετρηθούν με τις υπεραπλουστεύσεις του λαϊκισμού, διαβάζουν έντρομοι τις δημοσκοπήσεις και προσπαθούν να γίνουν αρεστοί, όχι χρήσιμοι. Αυτό όμως δεν είναι Πολιτική με πι κεφαλαίο, είναι πολιτικαντισμός.

Ετσι, αφήνουν το πεδίο των ιδεών ελεύθερο σε εκείνες τις πολιτικές δυνάμεις που υπόσχονται όλα σε όλους. Εχει δίκιο ο Γιόσκα Φίσερ όταν υποστηρίζει ότι «όπου και αν κοιτάξεις, η τιμή που έχει η Ευρώπη σήμερα υπολογίζεται σε ευρώ και όχι πια στο νόμισμα της πολιτικής και της ιστορίας». Τα αποτελέσματα των εκλογών σε Ελλάδα και Ιταλία έδειξαν ότι το κοινωνικό σώμα και στις δύο χώρες έχει βαθύτατα επηρεαστεί από τον παραληρηματικό λόγο των αριστεροδέξιων λαϊκιστών. Εχει μεταλλαχθεί σε δέκτη αλλά και πομπό της αμάθειας, των απλουστεύσεων και της ευκολίας.

Μόνη ελπίδα, ένα νέο πρόταγμα, μια νέα προοπτική: Μια φεντεραλιστική Ευρώπη, με κοινωνική αλληλεγγύη, με ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα, με δημοκρατική νομιμοποίηση από τους πολίτες, με τις αρχές που έχει σκιαγραφήσει ο Γιούνκερ Χάμπερμας. Για να γίνει όμως αυτό χρειάζονται statesmen και όχι politicians. Αλλιώς, ο Μπέπε Γκρίλο και ο μπερλουσκονισμός θα είναι ο κανόνας και όχι το παράδοξο, στην Ιταλία, την Ελλάδα και σε πολλές άλλες χώρες.

Μόνη ελπίδα, μια Ευρώπη με κοινωνική αλληλεγγύη και ευρωπαϊκά κόμματα

Ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος είναι συγγραφέας. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Μύθοι και Στερεότυπα της Ελληνικής Κρίσης»