Το ευρώ ως εργαλείο πολιτικής

Του Π.Κ. Ιωακειμίδη, NEA, 8.2.13

Καθώς η κρίση στην ευρωζώνη φαίνεται να έχει υποχωρήσει (ορισμένοι θεωρούν ότι έχει τερματιστεί ήδη), ένα δίδαγμα προκύπτει αβίαστα και συνοψίζεται στο σύνθημα: «Θρίαμβος της πολιτικής». Με άλλα λόγια, στη σχεδόν τετράχρονη κρίση συγκρούστηκαν δύο στρατηγικές: η οικονομική και η πολιτική. Η οικονομική στρατηγική υποστήριξε ότι το ευρώ ήταν καταδικασμένο και ότι παράγοντες της οικονομίας επέβαλλαν την εξαφάνισή του, τη διάλυση της ευρωζώνης και γενικώς την κατάρρευση  της ΟΝΕ. Τόνοι μελάνι αναλώθηκαν (κυρίως από αγγλοσάξονες ειδικούς, αλλά όχι μόνο) για να υποστηριχθεί η θέση ότι η ευρωζώνη δεν συνιστούσε «άριστη νομισματική περιοχή» και, ως εκ τούτου, αργά ή γρήγορα το εγχείρημα ευρώ θα αποτελούσε μια «ατυχή, σύντομη παρένθεση» στην ευρωπαϊκή ιστορία. Την άποψη αυτή διακίνησαν και στην Ελλάδα περισπούδαστοι οικονομολόγοι, που τώρα τελευταία δεν ακούγονται και πολύ. Αλλά για να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς, για κάποιο διάστημα και οι αγορές «είχαν επενδύσει» στην επικείμενη διάλυση της ευρωζώνης.

Η εναλλακτική ανάγνωση της κρίσης ήταν πολιτική. Κατ' αυτή, το ενιαίο νόμισμα έπρεπε να αντιμετωπιστεί πρωτίστως ως πολιτικό και λιγότερο ως οικονομικό εγχείρημα. Πολιτικοί λόγοι οδήγησαν στη δημιουργία του (σταθεροποίηση της Ευρώπης μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου, εμβάθυνση της ενοποίησης, εμπλαισίωση της ενοποιημένης Γερμανίας), οι ίδιοι λόγοι θα συνέπρατταν και στη διασφάλιση της βιωσιμότητάς του.

Και έτσι έγινε. Οι πολιτικοί ηγέτες, πρωτίστως η γερμανίδα Καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ, φέρθηκαν πολιτικά αποφασίζοντας τη στήριξη του ευρώ,  ανεξαρτήτως οικονομικού κόστους. Οι ενστάσεις περί οικονομικής βιωσιμότητάς του παραμερίστηκαν. Οι ηγεσίες της Ευρώπης κατάλαβαν ότι κατάρρευση του ευρώ θα σήμαινε πιθανότατα κατάρρευση της Ευρώπης - της ενοποιημένης Ευρώπης, δηλαδή της ΕΕ. Και αυτό δεν θα επέτρεπαν να συμβεί, ανεξάρτητα από τις οικονομικές συνέπειες. Και δεν συνέβη.

Η τεράστια ιστορική επένδυση που είχε γίνει στην οικοδόμηση της ενωμένης Ευρώπης έπρεπε  να περιφρουρηθεί. Για τον σκοπό αυτό υιοθετήθηκαν ρυθμίσεις, μέτρα και μηχανισμοί που παρέκαμπταν επιφυλάξεις, αντιθέσεις ή ακόμη και τις ίδιες τις Συνθήκες - όπως, π.χ., συνέβη με την είσοδο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) στην αγορά ομολόγων και την ουσιαστική ανάδειξή της ως «δανειστή τελευταίας προσφυγής». Η ανάληψη του ρόλου αυτού από την ΕΚΤ έγινε με οριακή νομιμότητα και παρά την αντίθεση, π.χ. της Bundesbank, της Κεντρικής Τράπεζας της Γερμανίας. Είναι σαφές συνεπώς ότι πρυτάνευσαν η πολιτική λογική αλλά και η πολιτική σκοπιμότητα από πλευράς των ευρωπαϊκών ηγεσιών. Και αυτό είναι μείζονος σημασίας δίδαγμα.

Με άλλα λόγια, το ιστορικό εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι βαθύτατα πολιτικό εγχείρημα. Η πολιτική δυναμική του, τελικά, θα οδηγήσει στην ολοκλήρωση της ΟΝΕ. Με άλλα λόγια, η οικονομική και νομισματική ένωση θα αναπτυχθεί αναπόφευκτα σε οικονομική και δημοσιονομική ένωση, αλλά και σε πολιτική ένωση, ως προϋπόθεση για την οριστική θωράκισή της. Αυτό βεβαίως θα γίνει σταδιακά και με σχετική βραδύτητα. Η πολιτική διαδικασία μέσα από την οποία θα ολοκληρωθεί η ΟΝΕ είναι από τη φύση της μακρόσυρτη διαδικασία επίτευξης συναινέσεων και συμβιβασμών, ιδιαίτερα στο ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ωστόσο η  πολιτική βούληση για την προάσπιση της ευρωζώνης και τελικά της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν σημαίνει κατ' ανάγκη και τον αποκλεισμό του σεναρίου της συρρίκνωσης είτε της ευρωζώνης είτε και της ΕΕ. Αν και το σενάριο αυτό δεν φαίνεται ιδιαίτερα πιθανό στο άμεσο μέλλον, μπορεί ωστόσο να λειτουργήσει είτε γιατί μια χώρα επιθυμεί την αποχώρηση (η Βρετανία, για παράδειγμα) είτε επειδή δεν μπορεί ή δεν θέλει να λειτουργήσει σύμφωνα με τους κανόνες του συστήματος, ιδιαίτερα αυτούς της ευρωζώνης, ως κανονική χώρα. Η Ελλάδα, η οποία ένα χρόνο πριν εθεωρείτο υποψήφια για έξοδο από την ευρωζώνη, έχει αποφύγει τον κίνδυνο αυτό, πρώτον γιατί συνειδητοποιήθηκε ότι η έξοδος θα είχε κόστος για την ίδια την ευρωζώνη και δεύτερον διότι η χώρα έδειξε, τελευταία, ότι θέλει να κάνει τις αλλαγές για να λειτουργήσει ως κανονική χώρα-μέλος του συστήματος. Σε κάθε περίπτωση,  η κρίση ανέδειξε την κυριαρχία της πολιτικής και τον πολιτικό χαρακτήρα του ενοποιητικού εγχειρήματος της Ευρώπης. Και καλό είναι αυτό να το έχουμε πάντοτε υπόψη...

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών