Μεταξύ λαϊκισμού και άρνησης

Του Π. Κ. Ιωακειμίδη, ΝΕΑ, 22.2.13 

Τι είναι η Κεντροαριστερά που τόσο επίμονα  αναζητείται στην Ελλάδα; Υπάρχουν βέβαια τόσες απαντήσεις στο ερώτημα όσες και ο αριθμός των ερωτώντων. Ο καθένας έχει τη δική του εκδοχή, γι' αυτό ίσως είναι δύσκολο να υπάρξει σύγκλιση θέσεων. Επισκοπώντας ωστόσο την ευρωπαϊκή πραγματικότητα, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η Κεντροαριστερά ταυτίζεται λίγο - πολύ με τη Σοσιαλδημοκρατία στις διάφορες εκδοχές της. Οι διαφοροποιήσεις σχετίζονται κυρίως με τα μέσα πολιτικής που χρησιμοποιούν προκειμένου να εκπληρώσουν τους βασικούς στόχους. Και ο βασικός στόχος της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας είναι κατά βάθος ένας: η διασφάλιση της κοινωνικής δικαιοσύνης σε ένα πλαίσιο ελευθερίας και δημοκρατίας. «Ελευθερία με δικαιοσύνη» είναι η φράση που συμπυκνώνει το πολιτικό περιεχόμενο της ευρωπαϊκής Κεντροαριστεράς. Αναδιανεμητικές πολιτικές, σε κοινωνική προστασία, στην  καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, στην προστασία των εργαζομένων... Ο,τι, δηλαδή, συγκροτεί το περιεχόμενο του κοινωνικού κράτους.

Με όλα αυτά τα μέσα πολιτικής, η Κεντροαριστερά επιδιώκει να οικοδομήσει μια δημοκρατική κοινωνία ικανή να αποδεχθεί μια δέσμη αξιών που προσδιορίζουν τον χαρακτήρα της. Βασικότερες από τις αξίες αυτές είναι οι εξής:

1. Δικαιοσύνη: αφετηρία για την επίτευξη της κοινωνικής δικαιοσύνης αποτελούν το προοδευτικό φορολογικό σύστημα και η διασφάλιση ότι όλες οι κοινωνικές ομάδες συνεισφέρουν στα φορολογικά έσοδα. Μια κοινωνία που συστηματικά ρέπει προς τη φοροδιαφυγή δύσκολα μπορεί να προωθήσει σοσιαλδημοκρατικές λύσεις.

2. Αλληλεγγύη: η σοσιαλδημοκρατική κοινωνία είναι εξ ορισμού «κοινωνία της αλληλεγγύης» ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες, γενιές, αλλά και άτομα.

3. Συλλογικότητα: ορίζει το πεδίο δράσης της Σοσιαλδημοκρατίας. Η Σοσιαλδημοκρατία απευθύνεται σε συλλογικότητες και διαπλάθει συλλογικότητες ως αναγκαία συνδετικά στοιχεία της κοινωνικής  συνοχής.  

4. Ανοχή: η κάθε είδους διαφορετικότητα (φυλετική, θρησκευτική, εθνική, προσωπική κ.λπ.) αποτελεί κεντρική αξία της κεντροαριστερής προσέγγισης. Προωθεί πολιτικές ανοχής και θέλει να διαμορφώσει την «κοινωνία της ανοχής» (tolerant society).

5. Εξωστρέφεια: η Κεντροαριστερά είναι εξωστρεφής. Απορρίπτει πρωτόγονους εθνικισμούς και εθνικιστικές περιχαρακώσεις. Αποδέχεται τις θετικές πτυχές της παγκοσμιοποίησης, ενώ επιδιώκει τη δημοκρατική εμπλαισίωσή της σε επίπεδο διακυβέρνησης ώστε να λειτουργεί προς όφελος ευρύτερων μονάδων, αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων.

6. Ευρωπαϊσμός: στη λογική της εξωστρέφειας και της υπέρβασης των εθνικιστικών ανταγωνισμών, η Κεντροαριστερά υποστηρίζει σήμερα ενεργά την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την εμβάθυνσή της προς την ομοσπονδιακή κατεύθυνση (σε ορισμένες περιπτώσεις).

7. Οικολογία: η προστασία του περιβάλλοντος - φυσικού, ιστορικού, πολιτιστικού - αποτελεί τις τελευταίες δεκαετίες μία από τις αξίες που έχει ενστερνιστεί και ενσωματώσει η Κεντροαριστερά στη στρατηγική της.

8. Συναίνεση: η επιδίωξη ευρύτερων πολιτικών και κοινωνικών συναινέσεων για την επίτευξη των στόχων συνιστά μέρος της στρατηγικής της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας, ιδιαίτερα στη σκανδιναβική εκδοχή της. Αυτό σημαίνει ότι επιδιώκεται η αλλαγή στην κοινωνία όχι με βίαιες ανατροπές και ρήξεις αλλά μέσα από τη σταδιακή έλλογη πολιτική, δημοκρατική διαδικασία.

Στη μεταπολεμική  Ελλάδα ουδέποτε μπόρεσε να διαμορφωθεί σοσιαλδημοκρατική Αριστερά με το παραπάνω αξιολογικό περιεχόμενο. Η πλέον συστηματική προσπάθεια για κάτι τέτοιο έγινε - όπως έγινε - την περίοδο 1996-2004 (επί Κ. Σημίτη), η οποία όμως δεν απέδωσε. Ο κομματικός λαϊκισμός, ο ανατρεπτισμός και τα εμπεδωμένα συμφέροντα αποδείχθηκαν ισχυρότατα. Το ερώτημα είναι εάν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να συγκροτηθεί τώρα η ευρωπαϊκού τύπου ισχυρή Κεντροαριστερά με το αξιολογικό περιεχόμενο που περιγράψαμε, μάλιστα σε μια Ελλάδα όπου λαϊκισμός και εθνολαϊκισμός αλλά και εκδοχές βίαιων πολιτικών ανατροπών έχουν ισχυρή δυναμική.

Με άλλα λόγια, υπάρχει η πολιτική και κοινωνική σφαίρα στην Ελλάδα για τη διαμόρφωση ισχυρής, αξιόπιστης, ευρωπαϊκού τύπου Κεντροαριστεράς, με αξιώσεις να αναδειχθεί σε πλειοψηφικό ρεύμα; Οσο επιθυμητή και να είναι (η Κεντροαριστερά), η απάντηση στο ερώτημα δεν είναι βεβαίως προφανής. Οθεν και οι τεράστιες δυσκολίες για τη συγκρότηση της. Η πλειοψηφική κοινωνική  δυναμική στην Ελλάδα φαίνεται να είναι εγκλωβισμένη ανάμεσα στον λαϊκισμό και στον ανατρεπτισμό.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.