Η δημοκρατία και οι μεταρρυθμίσεις

Του Πάσχου Μανδραβέλη, Καθημερινή, 27.2.13

Ο μεγάλος Βρετανός μαθηματικός και φιλόσοφος Μπέρναρντ Ράσελ μπορούσε πολλές φορές να γίνει κυνικός. «Αν κάποιος σου προσφέρει Δημοκρατία και ένας άλλος ένα σακί σιτάρι, σε ποιο επίπεδο πείνας θα προτιμήσεις το σιτάρι από το δικαίωμα ψήφου;», είχε ρωτήσει κάποτε ένα συνομιλητή του. Αντιστοίχως ένας Ράσελ της εποχής μας θα μπορούσε να ρωτήσει όσους εξεπλάγησαν από τα αποτελέσματα των ιταλικών εκλογών, «αν κάποιος σου προσφέρει μεταρρυθμίσεις και ο άλλος φοροαπαλλαγές (έστω «μαϊμού», σαν τα διαφημιστικά που έστειλε ο κ. Σίλβιο Μπερλουσκόνι) σε ποιο επίπεδο φτώχειας θα προτιμήσεις το “πέντε και στο χέρι” από τις μακροχρόνιες λύσεις;». Αν και η δημοκρατία έχει γίνει πλέον αυταξία για τις δυτικές κοινωνίες, η επικράτησή της δεν οφείλεται μόνο σε ηθικούς λόγους, δηλαδή στο γεγονός ότι είναι πιο ελεύθερο και πιο ανθρώπινο σύστημα. Κυριάρχησε επειδή μακροχρονίως είναι πιο παραγωγικό σύστημα. Είχε πολλές προκλήσεις και πολλούς αντιπάλους οι οποίοι επιχείρησαν διαφορετικά μοντέλα πολιτικής οργάνωσης. Οι αντίπαλες, όμως, στη Δημοκρατία ιδεολογίες δεν ηττήθηκαν στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα, ηττήθηκαν στα εργοστάσια, στις πραγματικές παραγωγικές δομές. Οπως έλεγε και ο Κάρολος Μαρξ, η οικονομία είναι το οικοδόμημα και οι ιδεολογίες το εποικοδόμημα. Καλώς ή κακώς, αν η σοβιετική οικονομία αποδεικνυόταν πιο παραγωγική από την καπιταλιστική, η γη θα ήταν κόκκινη και ανελεύθερη.

Βραχυχρονίως, όμως, η Δημοκρατία δείχνει να χωλαίνει. Οι διαδικασίες καθυστερούν τις λύσεις των προβλημάτων· οι λύσεις, επειδή είναι προϊόν συμβιβασμού διαφορετικών απόψεων και συμφερόντων, δεν ικανοποιούν πλήρως κανένα. Ετσι, οι λαϊκιστές κάθε απόχρωσης, αν και δεν τολμούν να αμφισβητήσουν το τυπικό της Δημοκρατίας –όπως είπαμε, έχει γίνει αυταξία στις κοινωνίες μας– αμφισβητούν λόγω και έργω την ουσία της.

Με τις μεταρρυθμίσεις τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα. Μπορεί μακροπρόθεσμα –όπως απέδειξε η εμπειρία της Σουηδίας, της Φινλανδίας, της Γερμανίας κ.ά.– να προσφέρουν περισσότερα από όσα υπόσχονται να κάνουν άμεσα οι λαϊκιστές, αλλά δεν αποτελούν αυταξία για τις κοινωνίες μας. Αντιθέτως, είναι συκοφαντημένες· κάποιες φορές δικαίως, διότι πολλάκις χρησιμοποιήθηκαν ως όχημα αναδιανομής του πλούτου παρά ως μέσον αύξησής του.

Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι σε ένα κόσμο που αλλάζει ραγδαία, οι μεταρρυθμίσεις είναι πιο αναγκαίες από ποτέ. Οι χώρες δεν έχουν καν την πολυτέλεια να μείνουν φτωχές και απομονωμένες, όπως ήταν κάποτε η κομμουνιστική Αλβανία. Είναι εκ των πραγμάτων ανοιχτές στον διεθνή ανταγωνισμό και οι μεταρρυθμίσεις γίνονται όλο και περισσότερο όρος επιβίωσής τους. Σε ένα κόσμο που η τεχνολογία κάνει περισσότερο διασυνδεδεμένο, οι χώρες πρέπει να επιτυγχάνουν τα βέλτιστα παραγωγικά αποτελέσματα. Ούτε ο παραγωγικός ευρωπαϊκός Βορράς μπορεί να νιώθει ασφαλής στο νέο περιβάλλον. Η Δύση σωρεύει χρέη και η Κίνα πλεονάσματα, τα οποία αργά ή γρήγορα θα γίνουν εξαγορές δυτικών περιουσιακών στοιχείων.

Αν στη σημερινή συγκυρία είναι δύσκολο να εξηγήσει κάποιος γιατί η επιβίωση ενός έθνους δεν εξαρτάται από το γένος, μπορούμε να φανταστούμε πόσο δύσκολο είναι να εξηγηθεί η αξία των μεταρρυθμίσεων. Σε αυτό το κενό ανθούν τα φαινόμενα Γκρίλο ή τα πιο ιλουστρασιόν τύπου Μπερλουσκόνι.