Ζακ Ντελόρ: Το κοινό νόμισμα είναι πολύ σημαντικό για να το αφήσουμε στα χέρια των νομισματικών και των δημοσιονομικών κανόνων

«Η Ευρώπη δεν φτιάχτηκε για να στηρίζει φιλελεύθερες πολιτικές»

Λα Κρουα (La Croix, LC): Ποιον σκεφτήκατε όταν μάθατε την βράβευση της ΕΕ με το βραβείο Νόμπελ;

JD: Σκέφτηκα τους εμπνευστές της έκκλησης του 1950, τον Ρομπέρ Σουμάν (Robert Schuman) και τον Ζαν Μονέ (Jean Monnet), κι εκείνους που ανταποκρίθηκαν, σαν τον Κόνραντ Αντενάουερ(Konrad Adenauer). Τους λησμονούμε πολύ συχνά, ενώ θεωρούσα πάντοτε πως η απήχησή της έκκλησής τους ήταν καταπληκτική. Θεωρώ πως την κεντρική της ιδέα την αναδεικνύει η ρήση τηςΧάνα 'Αρεντ (Hannah Arendt) «συγχώρεση και υπόσχεση». Ενώπιον των τρομερών αναμνήσεων του πολέμου, του ολοκαυτώματος, ενώπιον των σωρευμένων πικριών και των εκδικητικών διαθέσεων, αυτοί οι άνθρωποι προτείνουν την συγχώρεση -που δεν ταυτίζεται με την λήθη- και την υπόσχεση πως οι γιοι και οι κόρες μας θα ζήσουν σε μια κοινωνία ανθρωπιάς. Εκείνη την εποχή χρειάστηκε να υπάρξουν άνθρωποι που επωμίστηκαν αυτό το όνειρο, που μόνο αυτονόητο δεν ήταν, όπως μας απέδειξε αργότερα η γιουγκοσλαβική τραγωδία. Οπότε ηέκκληση του 1950 είναι ένα γεγονός όχι μόνο πολιτικό, αλλά -εξίσου- ηθικό. Έχω μάλιστα τονίσει την «πνευματική» της διάσταση.

Σκέφτηκα επίσης όλους τους ευρωπαϊστές αγωνιστές όλων αυτών των χρόνων, που δραστηριοποιούνται στις ανταλλαγές μεταξύ πόλεων, μεταξύ ομάδων πολιτών, μεταξύ φοιτητών, στις οποίες συνέβαλε τα μέγιστα το σχέδιό μου «ERASMUS». Σήμερα, που η Ευρώπη δεν είναι τόσο δημοφιλής, καλό είναι να θυμόμαστε τις γυναίκες και τους άνδρες που της αφιέρωσαν την πολιτική τους δράση. 

«Η κρίση του ευρώ είναι το δέντρο που κρύβει το δάσος όσων έχει πετύχει η ευρωπαϊκή οικοδόμηση»

LC: Η επιτροπή απόδοσης του Νόμπελ κάνει κυρίως αναφορά στη διεύρυνση της ΕΕ. Είναι άραγεαυτό το σημαντικότερο;

JD: H νορβηγική επιτροπή αντιμετωπίζει την ΕΕ με το απόμακρο βλέμμα ενός φιλικού τρίτου, με ευρύτητα και αντικειμενικότητα. Υιοθετούσαμε την ίδια αντίληψη όταν δεχόμασταν την ένταξη της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, που τις θεωρούσαμε έμπρακτη επίδειξη εμπιστοσύνης προς τις νεαρές δημοκρατίες που μόλις είχαν αποκατασταθεί. Κάναμε το ίδιο μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, παρά τις πολλές μας αμφιβολίες. Ναι, η διεύρυνση της Ευρώπης μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μεγάλο πολιτικό σχέδιο.

Αλλά φυσικά υπάρχει και ο πυρήνας του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, που είναι η συνισταμένη πολλών βουλήσεων, μια δέσμη κοινών κανόνων, με τελική Λυδία λίθο το δίκαιο. Η Ευρώπη οικοδομήθηκε χάρη στην ελεύθερη διακίνηση των αγαθών, των ανθρώπων, των υπηρεσιών και των κεφαλαίων, που επανέφερα στο προσκήνιο το 1985, σε συνδυασμό με περισσότερη αλληλεγγύη, κοινωνική και οικονομική συνοχή, και την αναγνώριση του κοινωνικού διαλόγου. Η Ευρώπη δεν οικοδομήθηκε για να στηρίξει τις φιλελεύθερες δυνάμεις, θέλησε να είναι πολύ πιο ισορροπημένη από αυτό.

Εδώ και μια εικοσαετία πολλά άλλα κράτη στον κόσμο παρατηρούν με ενδιαφέρον την ΕΕ ως έναν τρόπο συμβίωσης, μια μέθοδο για την κοινή διαχείριση ενός τμήματος της εθνικής κυριαρχίας. Έτσι γεννήθηκε η MERCOSUR στην νότιο Αμερική ή η στενότερη συνεργασία των χωρών της Ασίας και του Ειρηνικού.

Στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας, όπου όλες οι χώρες αναζητούν μια θέση στον ήλιο, θεσμικά η ΕΕ αποτελεί ένα ελκυστικό υπόδειγμα. Όταν το ισχυρίζομαι αυτό, αναφέρομαι στην «κοινοτική και διακυβερνητική μέθοδο», χωρίς την οποία δεν μπορούμε να προχωρήσουμε. Αλλά αυτή η μέθοδος έχει αξία για ολόκληρο τον κόσμο. Με αυτό το βραβείο Νόμπελ θα ενισχυθεί το ενδιαφέρον του κόσμου για το πώς λειτουργούν οι Ευρωπαίοι. Χρειάζεται να φανούμε αντάξιοι αυτού του ενδιαφέροντος, επιδεικνύοντας θάρρος, διαύγεια και αποδεχόμενοι τις συνεπαγόμενες ευθύνες.

LC: Μα πώς να αποτελέσει η Ευρώπη πηγή έμπνευσης για τον υπόλοιπο κόσμο, την ώρα που βρίσκεται σε κρίση;

JD: Η κρίση του ευρώ είναι το δέντρο που κρύβει το δάσος όσων έχουν επιτευχθεί. Αλλά είναι αλήθεια πως όταν η οικονομία δεν πάει καλά, αμφισβητείται ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Δεν είμαστε πλέον η ήπειρος αναφοράς: υπάρχει και η μεγάλη δύναμη που λέγεται Αμερική, αλλά και μια σειρά από άλλες αναδυόμενες δυνάμεις, γεμάτες ζωτικότητα, με σπουδαία οικονομικά επιτεύγματα.

Το ευρώ οφείλει να συμβάλει στην ενίσχυση της Ευρώπης, που αντιμετωπίζει το δίλημμα μεταξύ επιβίωσης ή παρακμής. Η επιλογή της καθιέρωσης ενός κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος, ήταν ένα ποιοτικό άλμα, μια χειρονομία μεγάλης βαρύτητας, κι οφείλαμε να έχουμε διερευνήσει όλα τα ενδεχόμενα. Το 1989 είχα ζητήσει να αναζητηθεί το ιδεώδες σημείο ισορροπίας μεταξύ της αναντικατάστατης ανεξαρτησίας της «ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας» (ΕΚΤ), των κανόνων που θα απέτρεπαν πληθωρισμό κι ελλείμματα, και της συνεργασίας στον τομέα των οικονομικών πολιτικών των κρατών-μελών, που είναι ο κρίκος που λείπει στην σημερινή «οικονομική και νομισματική ενότητα» (ΟΝΕ). Αν δεν το διορθώσουμε αυτό, κινδυνεύουμε να μετατραπεί η Ευρώπη απλά σε ένα κανονιστικό πλαίσιο, που οι άνθρωποι θα το θεωρήσουν τιμωρητικό. Κάτι τέτοιο θα απορροφούσε ολόκληρη την δυναμική της Ευρώπης και τα ιδεώδη της. Σήμερα γίνονται κάποια βήματα, αλλά όλα αυτά τα «σύμφωνα σταθερότητας», τα «δημοσιονομικά σύμφωνα», τα «σύμφωνα εμπιστοσύνης» κ.λπ είναι τόσο πολύπλοκα που ο λαϊκισμός, εκ δεξιών και εξ αριστερών, αξιοποιεί με ευκολία τη σύγχυση.

Οι κυβερνήσεις λησμόνησαν πως η αποτελεσματικότητα και η δημοκρατία χρειάζονται την απλότητα.Η αντιμετώπιση των κρίσεων χρειάζεται τους πυροσβέστες, αλλά και τους αρχιτέκτονες. Τώρα είναι η στιγμή. Το οριστικό σχέδιο για το ευρώ χρειάζεται να είναι απλό και εύληπτο, να γεννά εμπιστοσύνη και να εμπεδώνει το συναίσθημα της σταθερότητας. Το κοινό νόμισμα είναι πολύ σπουδαίο για να το αφήσουμε στα χέρια των νομισματικών και δημοσιονομικών κανόνων. Αν δεν μεγιστοποιεί την ανάπτυξη και δεν βελτιώνει το επίπεδο διαβίωσης, τότε σε τι στο καλό χρησιμεύει; 

«Τάσσομαι υπέρ της μεγαλύτερης αυτονόμησης της ευρωζώνης, με οικονομική και νομισματική διακυβέρνηση ομοσπονδιακού τύπου και δικό της προϋπολογισμό»

LC: Σε ποιες πρωτοβουλίες προσβλέπετε;

JD: Είμαι εδώ και καιρό κήρυκας της διαφοροποίησης. Αν ορισμένα κράτη θέλουν να πάνε πιο μακριά στο δρόμο της ενοποίησης, σεβόμενα τους κοινούς κανόνες, πρέπει να μπορούν να το κάνουν. Αυτός είναι ο λόγος που τάσσομαι υπέρ της μεγαλύτερης αυτονόμησης της ευρωζώνης, σύμφωνα με την λεγόμενη «ενισχυμένη συνεργασία». Χρειάζεται μια οικονομική και νομισματική διακυβέρνηση ομοσπονδιακού τύπου, να αποκτήσει η ευρωζώνη δικό της προϋπολογισμό και εργαλεία παρέμβασης στην οικονομία προκειμένου να ρυθμιστεί η ανάπτυξη. Αν ξαναβρεί τον δυναμισμό της η ευρωζώνη, θα αποκατασταθεί και η αυτοπεποίθηση του συνόλου, της Ευρώπης των 27.

Κατά τα άλλα, χρειάζεται να προσέχουμε τους εκλογικούς μας χειρισμούς. Αν συνεχίσουμε να μιλάμε για «επιταγές των Βρυξελλών» δεν πάμε πουθενά. Η παιδαγωγική λειτουργία μιας δημοκρατίας εξαρτάται από την σαφήνεια και την απλότητα. Ας αναρωτηθούν οι επικεφαλής των κυβερνήσεών μας και οι πολιτικές μας ελίτ, αν η ενασχόλησή τους με την Ευρώπη προκύπτει από σκέτο εξαναγκασμό ή μήπως είναι καλύτερα να την κάνουν με λίγο περισσότερο ενθουσιασμό, με δεδομένο και τον θαυμασμό με τον οποίο μας αντιμετωπίζει ολόκληρος ο κόσμος, όπως αποδεικνύει το βραβείο Νόμπελ. Και ξέρετε, η αντιμετώπιση μιας κρίσης, δεν προκαλεί κανέναν ενθουσιασμό στους λαούς· εξ ου η ζωτική ανάγκη για ένα όραμα για το μέλλον.

LC: Πώς να προχωρήσουμε;

JD: Η ευρωζώνη οφείλει να είναι υποδειγματική όσον αφορά την ανάπτυξη, την μεγέθυνση της οικονομίας και την κοινωνική δικαιοσύνη. Όσο για την ΕΕ συνολικά, χρειάζεται να θυμηθεί τους κοινούς της στόχους: την ειρήνη, την αναπτυξιακή βοήθεια, το περιβάλλον, την ενέργεια. Χωρίς να χάνεται στις λεπτομέρειες, πρέπει να αποκτήσει ένα πολιτικό πρόγραμμα, να μας εξηγήσει γιατί αξίζει να συμβιώνουμε και πώς θα ασκήσουμε την επιρροή μας στις παγκόσμιες υποθέσεις. Θα αισθανόμουν δυστυχής αν ο κόσμος έπαυε να ακούει την φωνή μας, γιατί τότε θα τίθεντο εν κινδύνω όχι μόνο οι αξίες μας, αλλά και το επίπεδο διαβίωσής μας. Η υπεράσπιση των κεκτημένων και των δικαιωμάτων μας σχετίζεται σε σημαντικό βαθμό με το κατά πόσο μπορούμε να προσφέρουμε στον υπόλοιπο κόσμο τρόπους συνεργασίας.

Σέβομαι τους άλλους πολιτισμούς, αλλά στην πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης υπάρχουν στοιχεία ζωτικής σημασίας για την επιβίωση ολόκληρης της ανθρωπότητας: μια συγκεκριμένη αντίληψη περί ελευθερίας, ένα κράτος που δεν καταπλακώνει τους πολίτες, ένα άτομο που σκέφτεται το κοινωνικό σύνολο... Η Ευρώπη έχει πράγματα να πει στον κόσμο και μπορεί όχι απλά να υπερασπιστεί τον τρόπο ζωής μας και την ελευθερία, αλλά να προσφέρει εκ νέου την παγκόσμια συνεισφορά της.

---

Ο Jacques Delors είναι πρώην πρόεδρος της ευρωπαϊκής επιτροπής