AMARTYA SEN : Η ύπαρξη ενός παγκόσμιου δημοκρατικού κράτους

Του Θανάση Βασιλείου, Καθημερινή, 21.10.12

AMARTYA SEN

Ταυτότητα και βία – Η ψευδαίσθηση του πεπρωμένου

μετ. Λία Βουτσοπούλου, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2012

Τα δεινά του αποκλεισμού μπορεί να πηγαίνουν χέρι χέρι με τα δώρα της κοινωνικής ενσωμάτωσης, όπως ακριβώς κινείται ο εκσφενδονισμός ελεύθερων βλημάτων παράλληλα με την πολιτική διανοητικών «κατευθυνόμενων βλημάτων», κυρίως όταν ο κόσμος αντιμετωπίζεται σαν μια συνομοσπονδία θρησκειών και πολιτισμών. Τότε, «η βία θα υποδαυλίζεται με την επιβολή σε αφελείς ανθρώπους αποκλειστικών και πολεμοχαρών ταυτοτήτων, που θα τις προασπίζονται οι αριστοτέχνες του τρόμου». Στο «Ταυτότητα και βία», ο νομπελίστας της Οικονομικής του 1998, Αμάρτυα Σεν, με ένα ρόλο αντι-Χάντιγκτον έρχεται σε ευθεία αντιπαράθεση με την ιδέα της «σύγκρουσης των πολιτισμών». Η μονοδιάστατη προσέγγιση της ταυτότητας δεν οδηγεί απλώς στην «πολιτισμική και θρησκευτική στεγανοποίηση του κόσμου» και στον πολιτισμικό εγκλεισμό, αλλά προκαλεί μεγαλύτερες διαταραχές, δυστυχία και παγκόσμια φτώχεια. Αντίσταση. Εξαρχής, ο Αμάρτυα Σεν κινείται ενάντια στην ομιχλώδη αντίληψη της παγκόσμιας ιστορίας που υποθάλπει τις παγκόσμιες συγκρούσεις, τους σεπαρατισμούς και τη σεχταριστική βία. Αποκαλύπτει την ψευδαισθησιακή αντίληψη του κόσμου εκείνων που παράγουν αδέξιες απαντήσεις στις παγκόσμιες συγκρούσεις. «Η ικανότητά μας να σκεφτόμαστε καθαρά μπορεί, βέβαια, να ποικίλλει με την εκπαίδευση και το ταλέντο, αλλά μπορούμε, ως ικανά όντα, να θέτουμε ερωτήματα και ν’ αρχίζουμε να αμφισβητούμε αυτά που μας έχουν διδάξει».

Η κριτική αμφισβήτηση της ιστορίας και της προέλευσης ως μοναδικών τρόπων αποκωδικοποίησης του «εαυτού» και των ομάδων μας συνοδεύεται με την πρωτοτυπία του εκπληκτικού αυτοβιογραφικού, με το οποίο ο Σεν φαίνεται να γιορτάζει τις πολυπλοκότητες της δικής του ταυτότητας: «Μπορώ να είμαι, ταυτόχρονα, Ασιάτης, Ινδός πολίτης, Βεγγαλέζος με μπανγκλαντεσιανούς προγόνους, μόνιμος κάτοικος της Αμερικής ή της Βρετανίας, οικονομολόγος, λίγο φιλόσοφος, συγγραφέας, σανσκριτιστής, υπέρμαχος του κοσμικού κράτους και της δημοκρατίας, άντρας, φεμινιστής, ετεροφυλόφιλος, υπερασπιστής των δικαιωμάτων των γκέι και των λεσβιών, με μη θρησκευτικό στυλ ζωής, ινδουιστικής προέλευσης, μη βραχμάνος, να μην πιστεύω στη ζωή μετά θάνατον (αλλά και στην περίπτωση που μου τεθεί το ερώτημα, δεν πιστεύω “προηγούμενη ζωή”). Αυτό είναι ένα μικρό δείγμα των διαφορετικών κατηγοριών στις οποίες μπορώ να ανήκω…».

Ο Σεν, αντιστεκόμενος στη σμίκρυνση του ανθρώπου, υπερασπίζεται τη δυνατότητα της ελεύθερης επιλογής. Αλλωστε, «τίποτα δεν μπορεί να δικαιολογηθεί στο όνομα της ελευθερίας, χωρίς να δίνεται πραγματικά η ευκαιρία για την άσκηση αυτής της ελευθερίας».

Αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι ο Αμάρτυα Σεν αναπτύσσει την κριτική ματιά του, ορθώνοντας ένα σημαντικό ηθικό ανάχωμα στη ζοφερή πλευρά του κόσμου.

Και το επιτυγχάνει όχι από τον στενό χώρο της σύγχρονης οικονομικής θεώρησης, αλλά εκμεταλλευόμενος τις ευρυχωρίες του κοινωνικού στοχασμού, εντάσσοντας στα επιχειρήματα της συζήτησης εκείνα τα στοιχεία που τις περισσότερες φορές απουσιάζουν.

Ο Σεν επανεξετάζει τις παγιωμένες αντιλήψεις για την παγκοσμιοποίηση, την πολυπολιτισμικότητα, τη μετα-αποικιοκρατία, τον φονταμενταλισμό, τη βία και την τρομοκρατία. Στρέφεται στην ελπιδοφόρο κατεύθυνση και δείχνει τον δρόμο προς τον κοινωνικό δεσμό, την αλληλεγγύη και την παγκόσμια ειρήνη –με υπερβολική, ίσως, αισιοδοξία για μια «παγκόσμια ταυτότητα» ή για ένα «δημοκρατικό, παγκόσμιο κράτος». Εκείνοι που αντιστέκονται στην προβολή του οράματος ενός κόσμου που θα μπορούσε να κινηθεί προς αυτήν την κατεύθυνση, εξίσου ορμητικά όσο ορμητικά έχει περιπέσει τα τελευταία χρόνια στη περιδίνηση της βίας και των συγκρούσεων, είναι μόνον εκείνοι που επωφελούνται από τη διατήρηση του κόσμου της βίας και των συγκρούσεων.

Σίγουρα, το θέμα είναι αρκετά επίκαιρο για τον αναγνώστη που εισπράττει με βίαιο τρόπο τις φανταστικές αλήθειες και τις πραγματικές πολιτικές, και γι’ αυτόν που αποκωδικοποιεί σιγά σιγά τη χρόνια επιβολή των απλουστευτικών γραμμών που, εκτός από διχαστικές και αφηγηματικά λανθασμένες, αποδεικνύονται (και στα δικά μας) τόσο εκρηκτικές τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό επίπεδο.