Στην ΕΕ δεν λείπουν κανόνες, αλλά δημοκρατία

Του André Grjebine, The Financial Times , http://www.euro2day.gr

Ενώ οι ευρωπαϊκές οικονομίες βυθίζονται στην ύφεση και στην ανεργία, οι Ευρωπαίοι ηγέτες πιέζουν στην κατεύθυνση των καταστροφικών πολιτικών λιτότητας. Αυτό συμβαίνει επειδή το σύστημα της ευρωζώνης στηρίζεται από τις διακυβερνητικές σχέσεις και δίνει υπερβολικές αρμοδιότητες στην ισχυρότερη χώρα, τη Γερμανία. Παρ' όλα αυτά, υπάρχει λύση για να διορθωθεί αυτή η ανισορροπία.  Η λύση αφορά ταχείες μεταρρυθμίσεις ώστε να γίνει το εκτελεστικό όργανο της Ευρώπης πιο δημοκρατικό και να δώσει μεγαλύτερη νομιμότητα σε όσους τάσσονται υπέρ της ευρωπαϊκής προτεραιότητας στην ανάπτυξη.  Το παράδοξο είναι πως η Angela Merkel προτείνει τέτοιες μεταρρυθμίσεις και η γαλλική κυβέρνηση διστάζει να δεσμευθεί σε αυτές. Η αντίσταση του Francois Hollande ενδέχεται να οφείλεται στην επώδυνη εμπειρία από το δημοψήφισμα για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα το 2005.  Φοβάται ότι μέρος του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Γαλλίας μπορεί να αντιδράσει σε κάθε μεταρρύθμιση που θα οδηγεί στην κατεύθυνση της ομοσπονδιακής Ευρώπης - ιδέα που ομολογουμένως είναι πολύ αντιλαϊκή σήμερα σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες.  Πράγματι, η συζήτηση για ένα ομοσπονδιακό κράτος ξεκινά από λάθος ερμηνεία, η οποία μπορεί να διορθωθεί μόνο εάν εκδημοκρατιστεί το ευρωπαϊκό εκτελεστικό όργανο. Μέχρι τώρα, για να αντιμετωπιστεί η έλλειψη δημοκρατίας στις ευρωπαϊκές δομές, η Ε.Ε. απλώς πολλαπλασίαζε τους κανόνες.

Σε μία δημοκρατία, οι πολίτες καλούνται την ώρα των εκλογών να κρίνουν τα αποτελέσματα της κυβέρνησης κυρίως σε θέματα οικονομίας. Στην Ε.Ε., όμως, όπου μόνο το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο εκλέγεται και το οποίο έχει ακόμη περιορισμένες αρμοδιότητες, είναι θέμα των επιτρόπων, της Κομισιόν και των δικαστών να αποφασίσουν όχι τόσο εάν μία οικονομική πολιτική αποδίδει, αλλά εάν ταιριάζει στους κανόνες. 

Έτσι, το ερώτημα που τίθεται τώρα δεν είναι εάν η ανάπτυξη είναι πολύ αδύναμη και η ανεργία πολύ υψηλή, αλλά εάν γίνονται σεβαστά τα κριτήρια του Maastricht και άλλοι κανόνες της Ε.Ε. 

Ο «χρυσός κανόνας» με τον οποίο η Angela Merkel έχει στόχο να ενισχύσει αυτήν τη νομικίστικη νοοτροπία. Τα κράτη-μέλη, όμως, δεν θα είναι δυνατόν να εφαρμόσουν αυτόνομη οικονομική πολιτική εάν η Ε.Ε. δεν μπορέσει να σχεδιάσει και εφαρμόσει ενιαία πολιτική. 

Υπό αυτήν την έννοια, η προοπτική μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης εμπνέει φόβο διότι γίνεται αντιληπτή ως μετάδοση εξουσίας από κράτη-μέλη σε ένα μη αντιπροσωπευτικό και άκρως γραφειοκρατικό καθεστώς. Έτσι, μπλοκάρεται κάθε πρόοδος: όσο περισσότερο η «αντιδημοκρατική» Ευρώπη επιβάλλει περιορισμούς, τόσο οι Ευρωπαίοι πολίτες θα πολεμούν το ενδεχόμενο ενός ομόσπονδου κράτους. 

Οι πολίτες του ευρωπαϊκού Νότου θα αντιδρούν γιατί αισθάνονται ότι η Ε.Ε. είναι εκείνη που τους επιβάλλει τη λιτότητα. Οι πολίτες του βορρά θα αντιδρούν γιατί επιρρίπτουν τις ευθύνες στην Ε.Ε. -δικαίως ή αδίκως-, που τους αναγκάζει να προβούν σε μεγαλύτερες θυσίες για να σώσουν τις χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα. 

Στην πραγματικότητα, η μεταφορά κυριαρχίας έχει ήδη γίνει. Τα κράτη-μέλη εδώ και καιρό έχουν παραδώσει στις Βρυξέλλες τον έλεγχο για εσωτερικά θέματα ζωτικής σημασίας - από την εμπορική και την περιβαλλοντική πολιτική, μέχρι τους περιορισμούς που πολλοί νιώθουν τώρα στον ευρωπαϊκό Νότο αναφορικά με την οικονομική πολιτική. Η συζήτηση δεν πρέπει να επικεντρώνεται τώρα στη μετάδοση εξουσίας, αλλά στον επαναπροσδιορισμό των αρμοδιοτήτων που ήδη έχει η Ε.Ε. 

Με άλλα λόγια, να απομακρυνθούμε από τον σημερινό νομικίστικο τρόπο λειτουργίας σε ένα πραγματικά δημοκρατικό σύστημα. Θα μπορούσε να εκλέγεται με καθολική ψηφοφορία ένας πρόεδρος της ευρωζώνης ή ένας πρωθυπουργός από το ευρωκοινοβούλιο. Και οι δύο θα είχαν την αρμοδιότητα να ορίσουν κοινή οικονομική πολιτική. Έτσι, η ευρωζώνη θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τα υπερβολικά χρέη ορισμένων χωρών χωρίς να τις αναγκάζει σε αντιπαραγωγική λιτότητα και να επιβάλλει κανόνες καλής διαχείρισης σε όλα τα κράτη-μέλη, ειδικότερα σε ό,τι αφορά τα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών. 

Αυτή η δομική μεταρρύθμιση θα έπρεπε να είναι επί τάπητος σε αυτήν τη σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες και όχι αποσπασματικές πρωτοβουλίες όπως η πρόταση του Wolfgang Schaeubleγια Ευρωπαίο Επίτροπο Νομίσματος. 

Λαμβάνοντας υπόψη το ποσοστό των Ευρωπαίων πολιτών που πλήττονται από την κρίση, θεωρεί κανείς ότι εάν διεξάγονταν εκλογές ανοιχτές σε όλους τους πολίτες της ευρωζώνης τότε θα αναδεικνύονταν ηγέτες πιο δεκτικοί στο αίτημα για ανάπτυξη. Ακόμη, όμως, κι αν επικρατούσε η γερμανική κοινή γνώμη σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τότε οι ηγέτες που θα προέκυπταν από αυτήν τη διαδικασία θα έπρεπε να λάβουν υπόψη την κοινή γνώμη σε όλα τα κράτη-μέλη. 

Μένει να αποδειχθεί εάν ο τρόπος σκέψης που είχε οδηγήσει στη Μεγάλη Ύφεση τη δεκαετία του 1930 είναι εξίσου διαδεδομένος στις μέρες μας ώστε να αποτρέψει τη ριζική αλλαγή κατεύθυνσης. 

*Ο André Grjebine είναι senior fellow στο Science-Po Centre for International Studies and Research.