Κρίσης δεκάλογος

Του Νίκου Μουζέλη, ΒΗΜΑ,  9.9.12

1. Η παγκόσμια κρίση μπορεί να εξηγηθεί με διάφορους τρόπους. Νομίζω πως ο πιο σημαντικός έχει να κάνει με το νεοφιλελεύθερο δόγμα πως τα προβλήματα που δημιουργούν οι αγορές πρέπει να διορθώνονται μέσω των ίδιων των αγορών. Είναι αυτή η αντίληψη που από την εποχή του Ρίγκαν, με διάφορες διακυμάνσεις, οδήγησε στη σχετική απορρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα - και στη συνέχεια στη μαζική δημιουργία τοξικών προϊόντων που ευθύνονται σ' ένα μεγάλο βαθμό για την κρίση. Είναι η ίδια η νεοφιλελεύθερη νοοτροπία που εξηγεί γιατί ο Χένρι Πόλσον, ο αμερικανός υπουργός Οικονομικών επί διακυβέρνησης Μπους, αρνήθηκε να διασώσει τη Lehman Brothers με το επιχείρημα πως τα λάθη ή οι αποτυχίες της αγοράς πρέπει να διορθώνονται από την ίδια την αγορά (δηλ. μέσω πτώχευσης) και όχι μέσω κρατικής βοήθειας. Οταν τα ολέθρια αποτελέσματα αυτής της πολιτικής έγιναν αντιληπτά ήταν ήδη πολύ αργά.

2. Με την επιδείνωση της κατάστασης ούτε οι ΗΠΑ (λόγω των επερχόμενων προεδρικών εκλογών) ούτε η Κίνα (λόγω σοβαρών προβλημάτων στον τομέα των εξαγωγών) δεν μπορούν να καταστούν «ατμομηχανές» ικανές να βγάλουν την παγκόσμια οικονομία από την κρίση. Η ευρωζώνη όμως, με επικεφαλής τη Γερμανία, θα μπορούσε να παίξει αυτόν τον ρόλο. Αντ' αυτού, λόγω του γερμανικού δόγματος «πρώτα μείωση του χρέους και μετά ανάπτυξη», η ζώνη του ευρώ είναι σήμερα η μαύρη τρύπα, ο πιο αδύναμος κρίκος του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Αν η κυρία Μέρκελ και αυτοί που την υποστηρίζουν δεν αλλάξουν πολιτική γρήγορα, η ευρωζώνη δεν θα είναι πόλος ανάπτυξης, αλλά ένα αντιαναπτυξιακό βαρίδι στο έλεος των χρηματοπιστωτικών αγορών.

3. Η γερμανική οικονομική κυριαρχία και η υφεσιακή πολιτική της λιτότητας που η καγκελάριος ακολουθεί εντείνουν συνεχώς την ύφεση στην ευρωζώνη, μια ύφεση που αργά ή γρήγορα θα πλήξει σοβαρά και την ίδια τη γερμανική οικονομία. Ενα σημαντικό μέρος της γερμανικής ελίτ ακολουθεί πιστά την κοντόφθαλμη πολιτική της κυβέρνησης. Το ίδιο και μια μεγάλη μερίδα του γερμανικού λαού που μόνο βλέπει τι δίνει η Γερμανία και όχι τα πολύ περισσότερα που παίρνει από τις λιγότερο ανταγωνιστικές οικονομίες του ευρωπαϊκού Νότου.

4. Η ευρωζώνη, υπό την πίεση των ραγδαίων εξελίξεων, έχει κάνει βήματα για τη διάσωση των υπερχρεωμένων οικονομιών του Νότου. Αυτά τα βήματα όμως είναι δειλά και αργοπορημένα. Καθησυχάζουν τις αγορές για λίγες ημέρες, αλλά δεν κατορθώνουν να τις ελέγξουν και να σταματήσουν τα παιχνίδια των κερδοσκόπων. Αποτέλεσμα: αντί η οικονομική κατάσταση να αντιμετωπιστεί δυναμικά και αποφασιστικά, με κάθε ημίμετρο χειροτερεύει.

5. Με βάση τα παραπάνω μπορεί κάποιος να υποστηρίξει πως η αχίλλειος πτέρνα της ευρωζώνης ήταν και εξακολουθεί να είναι η ιδέα πως είναι δυνατόν να έχεις μια τεράστια αγορά με κοινό νόμισμα χωρίς κεντρικούς πολιτικούς ή δημοσιονομικούς μηχανισμούς. Μηχανισμούς που όχι μόνο θα ρυθμίζουν πιο αποτελεσματικά την αγορά, αλλά και θα αποσκοπούν στην άμβλυνση της «άνισης ανταλλαγής» μεταξύ Βορρά και Νότου. Οπως στο εθνικό επίπεδο οι ανισότητες μεταξύ των οικονομικά δυνατών και των οικονομικά αδυνάτων αμβλύνονται σημαντικά μέσω του κράτους πρόνοιας, έτσι και στο επίπεδο της ευρωζώνης απαιτούνται μηχανισμοί αλληλεγγύης και βοήθειας τύπου Μάρσαλ προς τον ευρωπαϊκό Νότο.

6. Περνώντας στην ελληνική περίπτωση, δεν υπάρχει αμφιβολία πως η απίστευτη υπερχρέωση της χώρας οφείλεται κυρίως στο πελατειακό και λαϊκιστικό κομματικό σύστημα που στη Μεταπολίτευση μαζικοποιήθηκε και ως εκ τούτου διάβρωσε ακόμη περισσότερο το βαθιά διεφθαρμένο και άκρως αντιαναπτυξιακό κράτος. Αυτό, σε συνδυασμό με ανίκανους πολιτικούς αρχηγούς, οδήγησε στο σημερινό αδιέξοδο. Τα παραπάνω βέβαια δεν δικαιολογούν με κανέναν τρόπο την τιμωρητική πολιτική των βορείων εταίρων έναντι της Ελλάδας. Για έναν απλό λόγο. Η επιβολή μιας βάρβαρης λιτότητας δεν διαλύει μόνο τον κοινωνικό ιστό της χώρας, αλλά, λόγω της εντεινόμενης ύφεσης, καθιστά την αποπληρωμή του χρέους αδύνατη.

7. Κάτω από τις παραπάνω συνθήκες, ούτε η ακύρωση του μνημονίου, ούτε η λεγόμενη «απαγκίστρωση», ούτε καν η ουσιαστική αναδιαπραγμάτευση των δυσμενών όρων του είναι δυνατά στη σημερινή συγκυρία. Ο συσχετισμός δύναμης μεταξύ του οικονομικού Βορρά και του «αμαρτωλού» Νότου είναι τέτοιος που ακόμη και η λογική απαίτηση για σοβαρή αναδιαπραγμάτευση θα μας οδηγήσει στη δραχμή - πράγμα που μια μεγάλη μερίδα ευρωπαίων φορολογουμένων και ηγετών επιθυμούν διακαώς.

8. Η ανισορροπία δύναμης μεταξύ Βορρά και Νότου μπορεί όμως ν' αλλάξει. Ο πρόεδρος Ομπάμα μπορεί να κερδίσει τις επερχόμενες εκλογές. Η γερμανίδα καγκελάριος, υπό την πίεση των αρνητικών εξελίξεων, μπορεί να υποχρεωθεί να αλλάξει την αδιέξοδη πολιτική της. Το πρόβλημα για την Ελλάδα είναι αν θα τα καταφέρει να παραμείνει στον χώρο του ευρώ έως ότου επέλθει μια διαφορετική ισορροπία δύναμης μεταξύ Βορρά και Νότου.

9. Θα το καταφέρει αυτό; Υπάρχουν δύο βασικές προϋποθέσεις. Η πρώτη είναι να μη διαλυθεί η κυβέρνηση - οπότε θα πάμε πίσω σε εκλογές που στη συνέχεια θα οδηγήσουν σε αυτόματη έξοδο. Η δεύτερη είναι να αντιληφθεί η αξιωματική αντιπολίτευση πως η τωρινή άκρως επιθετική στρατηγική της σε ό,τι αφορά το μνημόνιο, αν γίνει κυβέρνηση, θα οδηγήσει σίγουρα στην έξοδό μας από την ευρωζώνη.

10. Είναι δύσκολο να προβλέψει κάποιος τι ακριβώς θα συμβεί σε περίπτωση εξόδου μας από τη ζώνη του ευρώ. Τρία πράγματα όμως είναι σίγουρα. Πρώτον, το βιοτικό επίπεδο των οικονομικά αδυνάτων θα συρρικνωθεί ακόμη πιο δραματικά απ' ό,τι σήμερα - ενώ η ανεργία θα εκτιναχθεί σε πολύ υψηλότερα επίπεδα. Δεύτερον, η αγοραστική δύναμη αυτών που έβγαλαν τα χρήματά τους στο εξωτερικό θα πολλαπλασιαστεί. Τρίτον, η γεωπολιτική θέση της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας θα υποβαθμιστεί ραγδαία.

Ο κ. Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στην LSE.