Παναγιώτης Ιωαννίδης, Αρχιτέκτονας Μηχανικός Tetragon
Οι περιπτώσεις περιοχών που δεν είχαν εξ' αρχής τα χαρακτηριστικά και τη δυνατότητα να αναπτυχθούν εύκολα ως προορισμοί, αλλά πέτυχαν μέσα από μια σειρά παραγόντων και επιτυχημένου συνδυασμού τους, να αναπτυχθούν και να γίνουν στο ευρύ κοινό αναγνωρίσιμοι, είναι το θέμα της παρουσίασης.
Το φυσικό περιβάλλον, η προστασία και η ανάδειξή του, έννοιες που τις τελευταίες δεκαετίες απέκτησαν σημασία και προσέδωσαν αξία σε περιοχές που τις περιλαμβάνουν, είναι μια ακόμη παράμετρος που θα αναλυθεί.
Καθ' ότι είναι γεγονός πλέον, ότι το περιβάλλον και η προστασία του, περικλείονται στις πολιτιστικές αξίες, πάνω στις οποίες η μέριμνα του ανθρώπου σαν άτομο και της κοινωνίας σαν σύνολο, εκφράζει τον πολιτισμό ενός τόπου, απηχεί την ανάπτυξη του. Τρεις περιοχές απομακρυσμένες σαν απόσταση από τα αστικά κέντρα της χώρας αλλά και σαν γνώση από την πλειοψηφία των Ελλήνων, πόσο δε των ξένων, με την επιτυχία τους να εισέλθουν στη χορεία των αναγνωρίσιμων προορισμών, αποτελούν τα ενδεικτικά και άξια μνείας παραδείγματα .
Ο Έβρος με τα εθνικά πάρκα του και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Αλεξανδρούπολης, το γεωπάρκο του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου και το Μουσείο στο Σίγρι και επίσης η Νίσυρος και το Ηφαιστειολογικό Μουσείο, παρουσιάζονται και αναλύονται διεξοδικά.
Αποτελούν και οι τρεις τόποι ίσως σε διαφορετικό βαθμό, τα επιτυχημένα δείγματα μιας ήπιας, αειοφορικής ανάπτυξης, περιπτώσεις οικοτουρισμού που προσδίδουν στις τοπικές κοινωνίες πολλαπλά οφέλη.
A. Η ταυτότητα περιοχών της περιφέρειας
Ορισμένες περιοχές της χώρας μας παρουσιάζουν εξ' αρχής ένα ή κάποια κυρίαρχα χαρακτηριστικά που τους προσδίδουν μια αναγνωρισιμότητα και αρχική αξία σαν τόπους προορισμού, ώστε εύκολα στη συνέχεια αναπτύσσουν πάνω σ' αυτά την διαρκή τους προβολή και ανάπτυξη. Σημαίνοντες αρχαιολογικοί τόποι, χαρακτηριστικοί παραδοσιακοί οικισμοί, προικισμένα νησιά ή παραλιακές περιοχές, εύκολα δόμησαν την εικόνα τους και το περιεχόμενό τους και αποτέλεσαν πόλους έλξης επισκεπτών από την Ελλάδα ή το εξωτερικό.
Αυτοί οι τόποι αποτέλεσαν και διαμόρφωσαν εξ' άλλου το πρώτο κύμα τουριστικής ανάπτυξης της χώρας μεταπολεμικά.
Τις τελευταίες δεκαετίες όμως παρατηρούμε παράλληλα να εισέρχονται στο προσκήνιο νέοι προορισμοί, τόποι χωρίς αρχική αναγνωρίσιμη ταυτότητα ή κάποιο αδιαμφισβήτητο πλεονέκτημα. Η αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων πέραν των κορεσμένων περιοχών, η αύξηση των επισκεπτών και της επισκεψιμότητας, η ανάγκη πλέον όλων των τοπικών κοινωνιών να εισέλθουν στην οικονομία της τουριστικής αγοράς, έδωσε τη δυνατότητα να δημιουργηθούν νέοι προορισμοί με τη δική τους διακριτή ταυτότητα.
Εστιάζοντας η κάθε περιοχή στο δικό της απόθεμα, φύση, περιβάλλον, πολιτισμό, ή συνδυάζοντάς τα, προσπάθησε να αναδείξει τη δική της ιδιοσυστασία και να την καταστήσει ελκυστική στο ευρύ κοινό. Οι προσπάθειες αυτές έγιναν και συνεχίζονται σε ολόκληρη την επικράτεια. Τα αποτελέσματα όμως δεν υπήρξαν εξίσου σημαντικά σε κάθε περίπτωση.
Είναι εύλογο ότι δεν διαθέτει κάθε τόπος την ίδια ποσότητα ή ποιότητα αρχικών πλεονεκτημάτων. Είναι εμφανές όμως ότι σε κάποιες περιοχές επένδυσαν σωστά σε όσα υπήρχαν, ανακάλυψαν και προσέφεραν νέα πλεονεκτήματα αν υστερούσαν στα προφανή, ευφάνταστα και επίμονα καλλιέργησαν στο χρόνο την εικόνα και την συνολική προσφορά της περιοχής τους.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι πολλές από αυτές τις προσπάθειες έγιναν και πέτυχαν στην περιφέρεια της χώρας, σε περιοχές απομακρυσμένες από τα αστικά κέντρα και με δυσκολία πρόσβασης. Υπάρχουν περιπτώσεις περιοχών που δημιούργησαν θετική οντότητα και αναγνωρίσιμη ελκυστική εικόνα, ενώ προηγουμένως ο τόπος ήταν άσημος, ή μπορεί να είχε και αρνητικό πρόσημο στην αναφορά του.
Σε κάθε περίπτωση για να δημιουργηθεί το συνολικό θετικό αποτέλεσμα, συνέβαλε ένας συνδυασμός επιτυχημένης σύγκλισης πρωτοπόρων συντελεστών και ανθρώπων με όραμα και ικανότητες, συγχρόνως με την αποδοχή, τη σύμπλευση και τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας ή φορέων της, στο να αρθρώσουν και να επαυξάνουν όλες τις παραμέτρους της προσπάθειας, τόσο σε πρώτο χρόνο, όσο και στη διατήρησή του στη συνέχεια.
Σε μια κατεύθυνση ήπιας, βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης αποτελούν τα παραδείγματα που μπορεί να κινηθούν οι τοπικές κοινωνίες ή και ως σύνολο η χώρα.
Χωρίς να αποτελούν τα μοναδικά, θα αναφερθούν και θα αναλυθούν τρία παραδείγματα της Ελληνικής περιφέρειας, τόποι του απομακρυσμένου και δύσκολου σε πρόσβαση ανατολικού τόξου της χώρας. Ένα χερσαίο και δυο νησιωτικά.
Ο Έβρος με αναφορά στις δυο περιοχές προστασίας της φύσης, το Δέλτα του Έβρου και το Δάσος της Δαδιάς, που συνδέονται με το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Αλεξανδρούπολης. Στη Μυτιλήνη η προστατευόμενη περιοχή του απολιθωμένου δάσους και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Σίγρι. Και η Νίσυρος με το ηφαίστειο που κυριαρχεί στο νησί και το Ηφαιστειλογικό Μουσείο στα Νικειά. Και στις τρεις αυτές περιπτώσεις το φυσικό περιβάλλον, όχι όμως με τη συνήθη έννοια της φυσικής ομορφιάς, έδωσε το έναυσμα και αποτέλεσε τη βάση για την ταυτότητα και την ανάπτυξη του προορισμού.
Το ενδιαφέρον και η μέριμνα της κοινωνίας στην προστασία του περιβάλλοντος, η νομοθέτηση προστατευόμενων περιοχών ή άλλων πλαισίων όπως τα γεωπάρκα ή τα μνημεία της φύσης, διαμόρφωσαν τους όρους για να αναχθεί και το περιβάλλον, στα πολιτιστικά και κοινωνικά αγαθά. Από το σημείο αυτό άρχισε μια επίπονη διαδικασία στις τοπικές κοινωνίες να εντάξουν στην αντίληψή τους αρχικά και να διαμορφώσουν κατόπιν τους όρους, ώστε η διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος, πέρα από πλαίσιο περιορισμών, να οικοδομήσει όρους συμβίωσης και αειφορίας για την ανάπτυξη της περιφέρειας αλλά και του ευρύτερου κοινωνικού και οικονομικού συνόλου.
Η διαδικασία αυτή δεν ήταν βέβαια ομαλή ούτε προδιαγραμμένα τα θετικά της αποτελέσματα. Σε περιοχές με έντονες ανθρωπογενείς δραστηριότητες, ειδικά όταν οι οικιστικές και τουριστικές πιέσεις είναι ισχυρές, η προστασία του περιβάλλοντος συναντά συνεχή εμπόδια και υπονόμευση. Σημαντικοί εθνικοί δρυμοί, περιοχές προστασίας με βαρύ όνομα και κρίσιμο ή πολύτιμο οικολογικό ενδιαφέρον, δεν κατάφεραν όσο θα έπρεπε ή και απέτυχαν να εντάξουν την προστασία του περιβάλλοντος σε μια κατεύθυνση πολλαπλού ωφέλους. Έμειναν με την κατοχή ενός ισχυρού ονόματος που αντί να του προσδώσουν πρόσθετη αξία το αποδυνάμωσαν.
Ενώ υπάρχουν ευτυχή ή πετυχημένα παραδείγματα, όπου οι τοπικές κοινωνίες αν και δεν ανακάλυψαν οι ίδιες, όταν όμως τους προσφέρθηκε από την επιστημονική κοινότητα ή από τις αποφάσεις της Ελληνικής πολιτείας ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το πλαίσιο για την ανάδειξη του φυσικού τους χαρακτηριστικού, κατάφεραν να το στηρίξουν και να το αναγάγουν σε τοπικό συγκριτικό πλεονέκτημα.
Στις τρεις περιπτώσεις που θα αναλυθούν οι ομοιότητες αφορούν κάποια κοινά χαρακτηριστικά όπως, ότι αποτελούν άγνωστους σχετικά και απομακρυσμένους τόπους της περιφέρειας, διαθέτουν το περιβάλλον και την φύση σαν απόθεμα προς διαχείριση και προστασία, εξασφάλισαν τη βούληση των τοπικών κοινωνιών να αναπτύξουν προς την κατεύθυνση αυτή τις συνέργιές τους. Πέραν αυτών όμως οι διαφορές είναι μεγάλες και αφορούν τόσο στα φυσικά χαρακτηριστικά και δεδομένα των τόπων αυτών, όσο και τον βαθμό επιτυχίας των δράσεων που αναπτύχθηκαν από τους φορείς και τις κοινωνίες που τις οργάνωσαν.
Η παρουσίαση και η ανάλυση των τριών παραδειγμάτων που ακολουθεί, δηλαδή ο Έβρος, το Σίγρι και η Νίσυρος, με τη σειρά που αναφέρονται δεν αποτελεί αξιολογική κατάταξη, παρά μόνο γεωγραφική από βορρά προς νότο αναφορά.
Β. Έβρος - Περιοχές προστασίας της φύσης
Β.1 Εισαγωγή
Για τον πιο απομακρυσμένο από το Αθηναϊκό κέντρο νομό της χώρας, στην γεωγραφική της εμβολή ανάμεσα σε δυο χώρες την Τουρκία και τη Βουλγαρία, η επίκληση και μόνο του ονόματος του, συνειρμικά έφερνε και φέρνει ακόμη την προκεχωρημένη στρατιωτική παρουσία των ένστολων πολιτών της. Ο τουρισμός έως τη δεκαετία του '90, στις ακτές της Αλεξανδρούπολης και στη Σαμοθράκη, ήταν λιγοστός και εξυπηρετούσε τοπικές ανάγκες. Το Δέλτα του Έβρου ήταν φημισμένο κυρίως για τα πλούσια χειμωνιάτικα σαφάρι των Αθηναίων κυνηγών, η δε Δαδιά ήταν ένα άγνωστο ημιορεινό χωριό ακόμη και για τους κατοίκους της περιοχής.
Από την δεκαετία του '70 αρχικά για το Δέλτα του Έβρου και του '80 για το δάσος της Δαδιάς, η θεσμοθέτησή τους ως προστατευόμενες περιοχές, έδωσε τη δυνατότητα να ξεκινήσουν μια σειρά διεργασιών που θα αναδείξουν την προστασία του περιβάλλοντος σαν μείζονα τοπική δραστηριότητα και θα προσδώσει αναγνωρισιμότητα στην περιοχή σε πανεθνικό και διεθνές επίπεδο.
Οι αρχικές αντιστάσεις κατοίκων ή ομάδων που είχαν διαφορετικά συμφέροντα και θίγονταν από τα περιοριστικά μέτρα, ή τους όρους προστασίας, κυρίως στο Δέλτα, με το χρόνο κάμφθηκαν.
Σ' αυτό συντέλεσε η ευαισθητοποίηση και η αποδοχή της πλειοψηφίας τόσο της τοπικής κοινωνίας, όσο και τα οφέλη που άρχισαν να παράγονται σταδιακά και να αυξάνονται με το πέρασμα του χρόνου, καθιστώντας πλέον την προστασία της φύσης ένα πολύτιμο αγαθό, προσμετρώμενο ακόμη και με στενά οικονομικούς όρους. Ξενώνες στα χωριά της περιοχής και ξενοδοχεία στην Αλεξανδρούπολη, εστιατόρια, εστίαση και παραγωγή τοπικών προϊόντων από γυναικείους συλλόγους και μικρές επιχειρήσεις, φύλαξη, ξενάγηση και μια σειρά άλλων δραστηριοτήτων αναδύθηκαν. Η Δαδιά, το Τυχερό, η Λευκίμμη, χωριά που δεν θα προσέλκυαν τον επισκέπτη σε άλλη περίπτωση, μπήκαν στο χάρτη του ενδιαφέροντος.
Παράλληλα το Σουφλί, η πόλη του μεταξιού που μαράζωνε μεταπολεμικά, έχοντας προ πολλού παρέλθει η εκπληκτική ανάπτυξη και ευημερία της με το μετάξι, την παραγωγή και την επεξεργασία του, δέχθηκε μια νέα ώθηση από τους επισκέπτες του νομού που τους προσέλκυε η φύση, το περιβάλλον και η προστασία του. Ο Έβρος πλέον αποτελούσε ένα ενδιαφέροντα και αναγνωρίσιμο τουριστικό προορισμό, που η Εγνατία Οδός αλλά και το αεροδρόμιο της Αλεξανδρούπολης, τον καθιστούσε εφικτό στην πρόσβαση και άξιο επίσκεψης στο ολοένα διευρυνόμενο τουριστικό κοινό.
Β.2 Δέλτα Έβρου
1. Γενικά
Στο νοτιοανατολικό άκρο του νομού Έβρου, στα σύνορα με την Τουρκία, ο ποταμός Έβρος σχηματίζει ένα εκτεταμένο Δέλτα , διεθνούς οικολογικής σημασίας, συνολικής έκτασης 188τ.χλμ. Ο Έβρος είναι ο δεύτερος σε μέγεθος ποταμός της Ανατολικής Ευρώπης και χαρακτηρίζεται για τις φερτές ύλες που μεταφέρει και αποθέτει ανάμεσα στην Αλεξανδρούπολη και στην Αίνο.
Ο ποταμός Έβρος πηγάζει από την οροσειρά της Ρίλα στην Βουλγαρία στα νότια της Σόφιας. Διασχίζει τη λεκάνη απορροής του μεταξύ των οροσειρών Ροδόπης και Αίμου όπου και δέχεται πλήθος παραποτάμων. Ο Έβρος είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Βαλκανικής χερσονήσου και χαρακτηρίζεται από το μεγάλο όγκο των νερών του και των φερτών υλών που μεταφέρει προς τις εκβολές του.
Το κλίμα που επικρατεί στην περιοχή του Δέλτα του Έβρου είναι μεσογειακό με επιδράσεις ηπειρωτικού κυρίως προς την ενδοχώρα. Ο χειμώνας είναι βαρύς και συχνά παρατηρούνται πρώιμοι και άψιμοι παγετοί. Το Δέλτα του ποταμού Έβρου, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους υγροβιότοπους όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης. Συνολική έκταση 95.000 στρεμμάτων (80.000 χερσαία και 15.000 στρ. υδάτινη επιφάνεια) έχει ενταχθεί στον κατάλογο των προστατευόμενων περιοχών της Διεθνούς Σύμβασης Ραμσάρ (1971) λόγω των σημαντικών ειδών που φιλοξενεί. Επίσης, μέρος του Δέλτα χαρακτηρίζεται ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας και προτείνεται ως Τόπος Κοινοτικού Ενδιαφέροντος στο δίκτυο Natura 2000 (σύμφωνα με τις οδηγίες 79/409/ΕΟΚ και 92/42/ΕΕ, αντίστοιχα).
Αν και η συνολική έκταση του Δέλτα , με τα αποστραγγιστικά και εγγειοβελτιωτικά έργα των δεκαετιών '50 και '60 μειώθηκε κατά πολύ, παραμένει ένας υγροβιότοπος καθοριστικής σημασίας κυρίως για τα μεταναστευτικά πουλιά.
2.Βιοτόποι και βλάστηση
Στο Δέλτα του Έβρου μπορούν να διακριθούν 7 βασικές ενότητες βιοτόπων σε κάθε μία από τις οποίες αντιστοιχεί και μια ιδιαίτερη ενότητα βλάστησης ανάλογα με την αλληλεπίδραση διάφορων παραγόντων όπως το έδαφος, το μικροκλίμα, η ύπαρξη γλυκού ή αλμυρού νερού κ.λ.π. Ξεκινώντας από τις βόρειες περιοχές και καταλήγοντας στη θάλασσα μπορεί κανείς να διακρίνει τους εξής χαρακτηριστικούς βιοτόπους:
• Παραποτάμια βλάστηση
• Θαμνώνες με αρμυρίκια
• Υγρά λιβάδια με βούρλα
• Υποβρύχια βλάστηση των αλμυρών - υφαλμυρών υδάτων
• Βλάστηση των λιμνοθαλασσών - γλυκών υδάτων
• Αλοφυτική βλάστηση
3.Ορνιθοπανίδα
Το σημαντικότερο στοιχείο του Δέλτα είναι η ορνιθοπανίδα του. 317 είδη πουλιών έχουν καταγραφεί, ένας αριθμός που η επιστημονική παρατήρηση αυξάνει συνεχώς. Τι κάνει τόσο σημαντικό το Δέλτα του Έβρου? Πρώτα από όλα η γεωγραφική του θέση σαν πέρασμα ανάμεσα σε τρεις ηπείρους. Είδη από την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική έχουν παρατηρηθεί εδώ. Ένας άλλος παράγων είναι η βιοποικιλότητα και η «αγριότητα» του τοπίου. Παρά το γεγονός ότι σε έκταση το δέλτα περιορίσθηκε και αυξήθηκε η πίεση του ανθρώπινου παράγοντα, με καλλιέργειες, κυνήγι και ψάρεμα, η περιοχή παραμένει σε μεγάλο μέρος φιλόξενη για την άγρια
ζωή.
Το χειμώνα χιλιάδες πουλιά βρίσκουν καταφύγιο και διαχειμάζουν στις πλημμυρισμένες του εκτάσεις. Την άνοιξη μεγάλοι αριθμοί πουλιών στο πέρασμά τους από την Αφρική στην Ευρώπη, σταματούν για ξεκούραση και για να τραφούν πριν πάρουν το δρόμο τους προς βορειότερες περιοχές.
4.Κέντρο Πληροφόρησης
Το Κέντρο Πληροφόρησης Δέλτα του Έβρου βρίσκεται στην Τραϊανούπολη και ξεκίνησε τη λειτουργία του το Σεπτέμβριο του 1997, με σκοπό την προώθηση της προστασίας της φύσης στην περιοχή, την οικοτουριστική της ανάδειξη, καθώς και την ενημέρωση και ευασθητοποίηση αρχών και κοινού για τις οικολογικές αξίες του Δέλτα του Έβρου. Το Κέντρο Πληροφόρησης λειτουργεί σε καθημερινή βάση (καθώς και τα Σαββατοκύριακα) και μπορεί το κοινό να απευθύνεται σ' αυτό για θέματα ενημέρωσης για το Δέλτα του Έβρου, οργάνωσης και προγραμματισμού εκπαιδευτικών επισκέψεων και ξεναγήσεων στο Δέλτα του Έβρου αλλά και να προμηθευτεί έντυπο υλικό για τον υγρότοπο.
Έκθεση ερμηνείας περιβάλλοντος στο Κέντρο Πληροφόρησης
Αναλυτικότερα, οι επισκέπτες μπορούν με την περιήγηση στον εκθεσιακό χώρο και την προβολή ταινίας να ενημερωθούν για τις λειτουργίες και αξίες των υγροτόπων και ειδικότερα του Δέλτα του Έβρου. Στη συνέχεια, οι επισκέπτες μπορούν να επιβιβαστούν στα λεωφορεία του Φορέα Διαχείρισης και να περιηγηθούν στον υγροτόπο. Η περιήγηση περιλαμβάνει παρατήρηση πουλιών με κιάλια και τηλεσκόπια, καθώς και βαρκάδα (τις εποχές που ο καιρός το επιτρέπει)
Επίσκεψη και περιήγηση στο Δέλτα
Στο δυτικό Δέλτα του Έβρου έχουν επιλεγεί 2 διαδρομές οι οποίες απευθύνονται σε όλους τους επισκέπτες του Δέλτα ανάλογα με την και το μέσο μετακίνησης. Οι διαδρομές υλοποιούνται ανάλογα με την εποχή η/και με τον αριθμό των επισκεπτών έτσι ώστε να μην ενοχλούνται σπάνια είδη αλλά και για την καλύτερη εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Οι διαδρομές μπορούν να πραγματοποιηθούν με τα πόδια , με το ποδήλατο ή και το αυτοκίνητο ή ακόμη καλύτερα με το μικρό λεωφορείο του Κέντρου Πληροφόρησης. Ο καλύτερος τρόπος για να πραγματοποιηθούν είναι πάντα έπειτα από συνεννόηση με το προσωπικό του Κέντρου Πληροφόρησης Δέλτα
Έβρου. Η περιήγηση στο Δέλτα του Έβρου περιέχει εκτός από ευχαρίστηση και σπάνιες στιγμές, το σεβασμό στο περιβάλλον του Δέλτα και σε όλες τις μορφές ζωής που φιλοξενεί.
Β.3. Δάσος Δαδιάς
1. Γενικά
Το Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς-Λευκίμης-Σουφλίου βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της οροσειράς της Ροδόπης στο Νομό Έβρου, στο σταυροδρόμι δύο ηπείρων και αποτελεί τον γεωφυσικό χώρο όπου ευδοκιμούν συγκεντρωμένα πολλά είδη χλωρίδας και πανίδας της Βαλκανικής χερσονήσου, της Ασίας και της Ευρώπης. Η θέση του Δάσους κατά μήκος ενός από τους σημαντικότερους διαδρόμους αποδημίας των πτηνών το καθιστά μια από τις ελάχιστες περιοχές της Ευρώπης στην οποία συμβιώνουν τόσα διαφορετικά είδη αρπακτικών πουλιών και όπου ταυτόχρονα απαντώνται τρία από τα τέσσερα είδη γυπών (μαυρόγυπας, όρνιο, ασπροπάρης) της Ευρώπης. Τα μεγάλης ηλικίας δάση, οι βραχώδεις εξάρσεις, τα λιβάδια και οι αγροί διάσπαρτα μέσα στο δάσος και τα πολλά ρέματα με την πλούσια παρόχθια βλάστηση προσφέρουν πλήθος κατάλληλων βιοτόπων για το φώλιασμα και την εξεύρεση τροφής πολλών και διαφορετικών ειδών.
2. Τοπίο
Η περιοχή του Εθνικού Πάρκου αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα μεσογειακού οικοσυστήματος το οποίο έχει διαμορφωθεί μέσα από αιώνες ήπιας συνύπαρξης ανθρώπου και φύσης. Η πλούσια δασική κάλυψη διακόπτεται συχνά από βραχώδεις εξάρσεις, ξέφωτα, μικρά βοσκοτόπια και καλλιεργούμενες εκτάσεις. Αμέτρητα ρυάκια, ποτάμια και ρέματα διασχίζουν την περιοχή, στηρίζοντας μια ιδιαίτερα πλούσια παρόχθια βλάστηση. Η περιοχή είναι σχετικά αραιοκατοικημένη εξαιτίας του τοπογραφικού ανάγλυφου και η τοπική οικονομία βασίζεται κυρίως στην παραδοσιακή και εντατική γεωργία, στην δασοπονία και εν μέρει στον οικοτουρισμό. Το πλούσιο μωσαϊκό τοπίων που προκύπτει από τα παραπάνω χαρακτηριστικά, αποτελεί τον ιδανικό βιότοπο για τη διαβίωση των αρπακτικών πουλιών, αλλά και πλήθος άλλων ειδών της πανίδας, από θηλαστικά και ερπετά μέχρι έντομα και μύκητες.
3. Ιστορικό
Το 1980, με κοινή υπουργική απόφαση, δημιουργήθηκε η προστατευόμενη περιοχή της Δαδιάς. Η περιοχή αυτή αποτελείται από δύο πυρήνες αυστηρής προστασίας, όπου απαγορεύονται οι περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες εκτός από τις παραδοσιακές χρήσεις της γης. Το 1987, με μερική οικονομική βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, η ελληνική κυβέρνηση ξεκίνησε μια σειρά διαχειριστικών προγραμμάτων με συμμετοχή του WWF. Η έλλειψη τροφής θεωρήθηκε σημαντικός παράγοντας μείωσης του πληθυσμού των γυπών, κι έτσι επιλέχθηκε μια κατάλληλη τοποθεσία που περιφράχθηκε έτσι ώστε να αποτελεί ασφαλή χώρο ταΐσματος. Στην κορυφή ενός λόφου απέναντι από την ταΐστρα κατασκευάστηκε ένα παρατηρητήριο απ' όπου οι επισκέπτες μπορούν να παρατηρήσουν τους γύπες και τους αετούς.
Η περιοχή του Δάσους Δαδιάς-Λευκίμης-Σουφλίου πλέον συμπεριλαμβάνεται στον ελληνικό κατάλογο NATURA 2000, ενώ αποτελεί μία από τις 27 προστατευόμενες περιοχές της Ελλάδας, για τις οποίες έχει ιδρυθεί φορέας διαχείρισης. Το 2006 με κοινή υπουργική απόφαση η περιοχή χαρακτηρίστηκε Εθνικό Πάρκο με την ονομασία «Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς - Λευκίμης - Σουφλίου».
4. Κέντρο Ενημέρωσης
Το κέντρο ενημέρωσης προσφέρει σαν εισαγωγή μια ενδιαφέρουσα οπτικοακουστική παραγωγή και ξενάγηση
του κοινού στα όσα αφορούν τον βιοτόπο, τα χαρακτηριστικά του και τα αρπακτικά που περιλαμβάνει.
Φωτογραφική έκθεση, πωλητήριο και ένας ξενώνας 20 δωματίων συμπληρώνουν το οικοτουριστικό κέντρο.
Οι επισκέπτες είτε με μικρό λεωφορέιο είτε με τα πόδια από μονοπάτι μπορούν να επισκεφθούν το
παρατηρητήριο.
Σε γειτονική περιοχή της Δαδιάς το Δασαρχείο Σουφλίου διαμόρφωσε μια δασική περιοχή στους Κατρατζήδες σαν χώρο αναψυχής και εστιατόριο όπου ο γυναικείος συνεταιρισμός Γερανίκα το διαχειρίζεται.
B.4 Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Αλεξανδρούπολης
Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Αλεξανδρούπολης δημιουργήθηκε στα πλαίσια του Αστικού Πιλοτικού Προγράμματος Αλεξανδρούπολης, το 1999 - 2000 με σκοπό την εισαγωγή των επισκεπτών του νομού στην συνολική παρουσίαση του φυσικού πλούτου της περιοχής των βιοτόπων της και των προστατευόμενων περιοχών. Δύο χιλιόμετρα ανατολικά της πόλης, στον πλατανότοπο της Μαΐστρου (ανατολικός οικισμός της Αλεξανδρούπολης) στην όχθη ενός ρέματος ανάμεσα σε πλατάνια δημιουργήθηκε ένα σύγχρονο κτίριο με μορφή ανασηκωμένης από το έδαφος ράμπας, εναρμονισμένο πλήρως με το περιβάλλον. Οι αίθουσες - ενότητες που περικλείει αφορούν τα χερσαία, τα υγροτοπικά και τα θαλάσσια οικοσυστήματα της ευρύτερης περιοχής. Εισαγωγική ενότητα, αίθουσα προβολών και παρουσιάσεων, ενότητα για την σχέση φύσης και ανθρώπου όπως και αίθουσα για μουσειοπαιδαγωγικές δραστηριότητες, συμπληρώνουν την υποδομή. Η διαμόρφωση της γύρω περιοχής για ενημέρωση και παιχνίδι πάνω στη χλωρίδα, αποτελούν συμπληρωματικές δραστηριότητες με δυνατότητα για πλήρη παιδαγωγική, περιβαλλοντική και ψυχαγωγική λειτουργία του μουσείου. Το μουσείο σαν κτίριο βραβεύτηκε σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό του Πανελλήνιου Συλλόγου Αρχιτεκτόνων το 2005 και με βραβείο ΕΒΓΕ για τη συνολική γραφιστική σύνθεση της εικόνας και της πληροφορίας.
B.5 Επίλογος
Οι τρεις αυτές υποδομές αποτέλεσαν τους πόλους προσέγγισης και ενημέρωσης του κοινού πάνω στο φυσικό περιβάλλον και την βιοποικιλότητα. Οι δυο φορείς διαχείρισης επιτελούν το σύνθετο έργο της προστασίας της φύσης, την επιστημονική παρατήρηση και καταγραφή της, τον έλεγχο των ανθρωπογενών και άλλων δραστηριοτήτων και πιέσεων πάνω στα οικοσυστήματα, την ενημέρωση και προσέγγιση του κοινού στα ευαίσθητα σημεία των βιοτόπων.
Το Μουσείο Φυσικής ιστορίας κυρίως απευθύνεται σε μαθητές και ομάδες επισκεπτών, για μια οργανωμένη διαδικασία ενημέρωσης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
Και οι τρεις υποδομές μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά και να οργανώσουν κοινές δράσεις. Σ' αυτήν την κατεύθυνση ήδη κινούνται μέσα από τις νέες συνθήκες που το επιβάλλουν.
Γ. Σίγρι - Απολιθωμένο Δάσος
1. Εισαγωγή
Το Σίγρι είναι ένας μικρός οικισμός στο δυτικό άκρο της Λέσβου, άγονος τόπος χωρίς τις καλλιέργειες που υπάρχουν σε άλλες περιοχές του νησιού, με την αλιεία σαν κύρια δραστηριότητα των κατοίκων του και την σποραδική δραστηριότητα του λιμανιού που λόγω της θέσης του και μόνο προσφέρεται σαν εναλλακτική σκάλα για το νησί. Ο τουρισμός ελάχιστα είχε επηρεάσει τη μορφή και την οικονομία του τόπου, καθ' ότι και η οδική πρόσβαση σ' αυτό παρέμεινε εξαιρετικά δυσχερής στα 92 km που το χωρίζουν από την πόλη της Μυτιλήνης. Σ' αυτή την άγονη αλλά ειδυλλιακή περιοχή της Λέσβου ένα γεωλογικό φαινόμενο που δημιουργήθηκε πριν από εκατομμύρια χρόνια έμελλε να δώσει τη δυνατότητα στον τόπο να δημιουργήσει τις δυο τελευταίες δεκαετίες μια ήπια και υποδειγματική ανάπτυξη.
2. Η δημιουργία του Απολιθωμένου Δάσους
Πριν από 20 περίπου εκατομμύρια χρόνια από την έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα στο βόρειο Αιγαίο και τη δημιουργία ηφαιστείων σε μια περιοχή που αποτελεί σήμερα το κεντρικό τμήμα της Λέσβου σημειώθηκαν ηφαιστειακές εκρήξεις που προκάλεσαν την έξοδο τεράστιας ποσότητας λάβας, στάχτης και άλλων ηφαιστειακών υλικών που κάλυψαν μεγάλες εκτάσεις. Τα ηφαιστειακά υλικά κινήθηκαν προς τα δυτικά και σκέπασαν το μεγάλο πλούσιο δάσος που υπήρχε την εποχή εκείνη. Τα πυροκλαστικά υλικά που κάλυψαν τους κορμούς τα κλαδιά και τα φύλλα των δέντρων και απομόνωσαν τους φυτικούς ιστούς από τις επιφανειακές συνθήκες, επέτρεψαν την τέλεια απολίθωση των φυτών. Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των δέντρων διατηρήθηκαν πολύ καλά, όπως η εξωτερική επιφάνεια του κορμού, οι αυξητικοί δακτύλιοι και η εσωτερική δομή του ξύλου. Τα απολιθωμένα φυτά που μελετήθηκαν περιλαμβάνουν κωνοφόρα με προγονικές μορφές της σεκόϊα, του πεύκου, του κυπαρισσιού και άλλων σπάνιων ειδών για τα οποία δεν υπάρχουν σύγχρονοι απόγονοι. Είδη Λεύκης, Δάφνης, Πλατάνου, Δρυός οξιάς, Φοίνικα και άλλων γνωστών φυτών έχουν επίσης προσδιορισθεί. Η σύνθεση της απολιθωμένης χλωρίδας δείχνει ότι το απολιθωμένο δάσος της Λέσβου αναπτύχθηκε σε υγροτοπικό κλίμα. Από είδη της πανίδας έως τώρα έχουν βρεθεί τα απολιθωμένα οστά από δεινοθήριο, μεγάλο προβοσκιδωτό, πρόγονο των σημερινών ελεφάντων.
3. Γεωπάρκο
Το απολιθωμένο δάσος Λέσβου αποτελεί ένα απολιθωμένο δασικό οικοσύστημα που περιλαμβάνει εκατοντάδες ισταμένους και κατακείμενους απολιθωμένους κορμούς δέντρων. Μέσα σε στρώματα ηφαιστειακής στάχτης αποκαλύπτονται τμήματα κορμών, κλαδιά, ρίζες, καρποί και φύλλα.
Στην περιοχή περιλαμβάνονται απολιθωματοφόρες περιοχές και στην παράκτια ζώνη, με χαρακτηριστικούς τους υποθαλάσσιους κορμούς γύρω από το νησάκι Νησιώπη.
Το αρχικό πάρκο του απολιθωμένου δάσους έχει θαυμάσια διαμόρφωση για περιήγηση και πληροφόρηση στους κορμούς που έχουν αποκαλυφθεί, έκτοτε όμως έχουν διαμορφωθεί και άλλα πάρκα, γεωτόποι στην ευρύτερη περιοχή της χερσονήσου και η ερευνητική εργασία όπως και αυτή της ανάδειξης τους συνεχίζεται. Οι επισκέπτες έχουν πολλές δυνατότητες και εναλλακτικές λύσεις για να κινηθούν στα πάρκα της περιοχής, είτε κατά μόνας με αυτοκίνητο ή με οργανωμένες ξεναγήσεις. Πεζοπορικές επίσης διαδρομές χαράσσονται όπως και η παρατήρηση με βάρκες των υποθαλάσσιων κορμών.
Η περιήγηση στα μονοπάτια των πάρκων, οι κατάλληλες υποδομές ανάδειξης, πληροφόρησης και στάσης που συναντά ο περιπατητής, η επιβλητικότητα του τοπίου και οι εκπλήξεις που τον περιμένουν όταν συναντά τους αποκαλυμμένους κορμούς και αναλογίζεται τον γεωλογικό χρόνο και τη δύναμη των διαδικασιών της φύσης, αποτελούν για τον καθένα μια ανεπανάληπτη εμπειρία. Το απολιθωμένο δάσος στο Σίγρι, γνωστό σε ξένους ερευνητές ήδη από το 19ο αιώνα, αποτελεί ένα ανοικτό παράθυρο στην εξελικτική διαδικασία εκατομμυρίων ετών για τη δημιουργία στην περιοχή του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου.
4. Το Μουσείο
Το Μουσείο Απολιθωμένου Δάσους ιδρύθηκε το 1994 με σκοπό τη μελέτη, προστασία, συντήρηση και ανάδειξη του Απολιθωμένου δάσους Λέσβου, που αποτελεί ένα διατηρητέο φυσικό μνημείο με παγκόσμια αναγνώριση. Το μουσείο σχεδιάστηκε και αποπερατώθηκε στη δεκαετία του '90 σε οικόπεδο που παραχώρησε η κοινότητα Σιγρίου σε θέση με πανοραμική θέα πάνω στον οικισμό. Αποτελεί ένα κτιριολογικό σύνολο με σύγχρονες προδιαγραφές για να καλύπτει τις λειτουργικές απαιτήσεις της υποδομής του μουσείου, ένα κτίσμα με αρχιτεκτονική λιτότητα που εκφράζεται με λιθοδομή από ντόπια ηφαιστειακή λάβα και βρίσκεται σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον.
5. Μόνιμες Εκθέσεις
Α. Αίθουσα Απολιθωμένου Δάσους
Η πρώτη εκθεσιακή ενότητα της αίθουσας «Απολιθωμένο Δάσος» παρουσιάζει την εξέλιξη των φυτών στη γη, από τους πρώτους μονοκύτταρους οργανισμούς που εμφανίστηκαν στον πλανήτη πριν από 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια μέχρι την εμφάνιση των ανεπτυγμένων φυτών και τη δημιουργία του Απολιθωμένου Δάσους. Η δεύτερη ενότητα παρουσιάζει τη χλωρίδα του Απολιθωμένου Δάσους με περισσότερους από σαράντα αντιπροσώπους διαφορετικών φυτών που έχουν αποκαλυφθεί και προσδιοριστεί στην ευρύτερη περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους.
Στα εκθέματα περιλαμβάνονται απολιθωμένοι κορμοί, κλαδίσκοι, εντυπωσιακά απολιθωμένα φύλλα και αποτυπώματα φύλλων, καρποί και ρίζες των δένδρων και παρουσιάζονται με γραφήματα μεγάλων διαστάσεων τα είδη των φυτών που αντιπροσωπεύουν.
Φοινικοειδή, δένδρα της κανέλλας, δαφνίδες, τίλιο, οξιά, βαλανιδιά, καρυδιά, σκλήθρο, πλάτανος, γαύρος, πευκίδες και πρωτοπευκίδες, ίταμος ή τάξος, κυπαρισσίδες, κουνιχάμια και εντυπωσιακές σεκόιες, είναι μερικά από τα είδη που παρουσιάζονται στην έκθεση.
Παράλληλα μέσω γιγαντοοθόνης ο επισκέπτης μεταφέρεται στους φυσικούς χώρους του απολιθωμένου δάσους και παρακολουθεί στιγμιότυπα των ερευνητικών δραστηριοτήτων.
Η τρίτη εκθεσιακή ενότητα είναι αφιερωμένη στο υποθαλάσσιο τμήμα του απολιθωμένου δάσους. Εντυπωσιακοί απολιθωμένοι κορμοί που ανελκύθηκαν από την θαλάσσια περιοχή της δυτικής Λέσβου παρουσιάζονται μετά από τις εργασίες συντήρησης και αισθητικής αποκατάσταση τους.
Η τέταρτη ενότητα περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά φυτικά απολιθώματα του Ελληνικού χώρου από σημαντικές απολιθωματοφόρες θέσεις (Έβρο, Λήμνο, Κύμη και Αλιβέρι Εύβοιας, Βεγόρα, Ελασσόνα, Σαντορίνη, Χαλκιδική). Στην πέμπτη εκθεσιακή ενότητα παρουσιάζονται τα πρώτα τεκμήρια για τα ζώα του Απολιθωμένου Δάσους. Εκτίθεται η απολιθωμένη γνάθος του Prodinotherium bavaricum προγονική μορφή προβοσκιδωτού ζώου που βρέθηκε στην περιοχή Γαβαθά, Άντισσας, ηλικίας 20 εκατομμυρίων ετών. Αποτελεί ένα από τα παλαιότερα απολιθώματα σπονδυλοζώων στην Ελλάδα, ιδιαίτερα σπάνιο στην Ευρώπη, που πιστοποιεί για πρώτη φορά την παρουσία του είδους στον ευρωπαϊκό χώρο ταυτόχρονα με την εμφάνιση του στην Αφρική.
Η έκθεση ολοκληρώνεται με αναφορά στο Θεόφραστο, φιλόσοφο και μαθητή του Αριστοτέλη που γεννήθηκε στη Λέσβο και θεωρείται ο πατέρας της Ορυκτολογίας, της Βοτανικής και της Οικολογίας. Στα έργα του «περί λίθων» και «περί φυτών ιστορία» αναζητούνται οι πρώτες αναφορές στο Απολιθωμένο Δάσος.
Β. Αίθουσα «Η Εξέλιξη του Αιγαίου»
Στην δεύτερη αίθουσα «Η εξέλιξη του Αιγαίου» παρουσιάζονται τα γεωλογικά φαινόμενα και οι διεργασίες που συνδέονται με την λειτουργία του γήινου φλοιού και οδήγησαν στη δημιουργία του Απολιθωμένου Δάσους. Παρουσιάζεται επίσης η γεωλογική ιστορία της λεκάνης του Αιγαίου τα τελευταία 20 εκατομμύρια χρόνια. Στην πρώτη εκθεσιακή ενότητα ο επισκέπτης εισάγεται στο σύστημα Γη, στη δομή του πλανήτη και ειδικότερα στη δομή της εύθραυστης και μεταβαλλόμενης λιθόσφαιρας πάνω στην οποία αναπτύχθηκε η ζωή. Παρουσιάζεται η κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών σε παγκόσμιο επίπεδο και η σχέση της με την δημιουργία των ηφαιστείων. Στη συνέχεια εστιάζει στην διαδικασία σύγκλισης των λιθοσφαιρικών πλακών στον χώρο της ανατολικής
Μεσογείου, στη βύθιση της Αφρικανικής λιθόσφαιρας νότια της Κρήτης, την παραμόρφωση που υφίσταται η ευρύτερη περιοχή και η δημιουργία του ενεργού ηφαιστειακού τόξου του Αιγαίου.
Στην δεύτερη ενότητα παρουσιάζεται η γεωτεκτονική εξέλιξη της Ελλάδας, από τον ωκεάνιο χώρο της Τηθύως μέχρι την Αιγηίδα
Στην τρίτη ενότητα παρουσιάζονται εντυπωσιακά ορυκτά και πετρώματα που αποτελούν τα δομικά στοιχεία του γήινου φλοιού. Τα πετρώματα που συγκροτούν τις δύο μορφές του γήινου φλοιού - τον ηπειρωτικό και τον ωκεάνιο. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην παρουσίαση των φυσικών μορφών του χαλαζία (SiO2), του ορυκτού που συνδέεται με την διαδικασία της απολίθωσης των φυτών και της δημιουργίας του Απολιθωμένου δάσους. Παρουσιάζονται εντυπωσιακές μορφές των ορυκτών του χαλαζία, όπως η ορεία κρύσταλλος, ο καπνίας, ο αμέθυστος, ο χαλκηδόνιος, ρόζ χαλαζίας, ο μοναδικός πράσιος της Σερίφου κα.
Η τέταρτη ενότητα είναι αφιερωμένη στην ηφαιστειότητα. Δεσπόζει η αναπαράσταση του κυριότερου ηφαιστειακού κέντρου της Λέσβου. Παρουσιάζονται επίσης οι τύποι των ηφαιστείων, οι ηφαιστειακές εκρήξεις και τα προϊόντα τους καθώς και εντυπωσιακά δείγματα ηφαιστειακών πετρωμάτων.
Η πέμπτη ενότητα είναι αφιερωμένη στη γεωλογική δομή και στα πετρώματα της Λέσβου. Εντυπωσιακά δείγματα πετρωμάτων εκτίθενται μαζί με τη στρωματογραφία των ηφαιστειακών προϊόντων στη δυτική Λέσβο. Μέσα στα ηφαιστειακά πετρώματα διατηρούνται σε άριστη κατάσταση απολιθωμένοι κορμοί, ρίζες, καρποί, φύλλα και σπέρματα.
Η έκτη ενότητα είναι αφιερωμένη στην παλαιογεωγραφική εξέλιξη του Αιγαίου και στις μεταβολές που υφίσταται η μορφολογία της λιθόσφαιρας. Παρουσιάζονται παλαιογεωγραφικές αναπαραστάσεις που απεικονίζουν την εξέλιξη της περιοχής από την ηπειρωτική Αιγηίδα χέρσο μέχρι τη δημιουργία του ελληνικού Αρχιπελάγους. Παρουσιάζονται επίσης μορφές αποσάθρωσης των πετρωμάτων από την παράκτια ζώνη της δυτικής Λέσβου. Τέλος η έβδομη ενότητα αναφέρεται στο σημερινό Αιγαίο με τα ενεργά ηφαίστεια, τα σεισμικά ρήγματα και το πλήθος των γεωλογικών μνημείων μας υπενθυμίζει ότι οι διαδικασίες που οδήγησαν στη δημιουργία του Απολιθωμένου Δάσους εξακολουθούν να είναι ενεργές.
Η παρουσίαση των εκθεμάτων του μουσείου έγινε με στόχο ο θεατής - επισκέπτης να διαμορφώσει συνολικά αλλά και για κάθε ενότητα μια πλήρη εικόνα και αίσθηση των γεωλογικών αιτιών, διαδικασιών, μεταβολών και αποτελεσμάτων που δημιούργησαν τα προβαλλόμενα εκθέματα. Οι αναπαραστάσεις, οι χαρακτηριστικές μακέτες ηφαιστείων, η διαδραστική μακέτα της κίνησης των λιθοσφαιρικών πλακών στο Αιγαίο, οι στρωματογραφίες και γεωλογικές τομές, οι παραγωγές και προβολές οπτικοακουστικού υλικού, η τεκμηρίωση και η πληροφόρηση με γραφιστικές συνθέσεις που ζωντανεύουν εικόνες απομακρυσμένων περιόδων της φυσικής εξέλιξης, όλα συντελούν στην ολοκληρωμένη πρόσληψη των επιβλητικών διαδικασιών της δημιουργίας του πλανήτη αλλά και της ζωής σ' αυτόν.
6. Παράλληλες Δραστηριότητες
Καθ' ότι αποτελεί τη μοναδική πολιτιστική υποδομή στη δυτική Λέσβο, το Μουσείο Απολιθωμένου Δάσους, στόχευσε και ανέπτυξε μια σειρά παράλληλων δραστηριοτήτων με αποτέλεσμα την προβολή και ανάπτυξη της επισκεψιμότητας της περιοχής, την ενίσχυση τοπικών παραγωγικών δραστηριοτήτων, τη συμβολή στην αύξηση της οικονομία της περιοχής.
Περιοδικές εκθέσεις οργανώνονται στους χώρους του, όπως η ετήσια γιορτή αγροτουρισμού που συγκεντρώνει παραγωγικές δραστηριότητες, προϊόντα και εκδηλώσεις από όλο το νησί. Οι εκδρομές και ξεναγήσεις που περιλαμβάνει στην γύρω περιοχή, η αυξανόμενη διαμονή και διατροφή που παρέχονται όλο και περισσότερο από επιχειρήσεις στο Σίγρι και άλλους οικισμούς, συνθέτουν ένα πλέγμα πολλαπλής ωφέλειας για τους κατοίκους του τόπου.
Σε εκπαιδευτικό επίπεδο εκτελούνται προγράμματα για σχολεία, για πανεπιστήμια, με θερινά επίσης τμήματα, μέσα από διαδικασίες παιχνιδιού και εκμάθησης. Με τον ειδικό χώρο ανακάλυψης «Γεώραμα», τις πολλές μουσειοπαιδαγωγικές παρουσιάσεις και υλικό, αποτελούν για τα παιδιά μια ολοκληρωμένη μορφή διαπαιδαγώγησης, που συνδυάζει τη γνώση με την εμπειρία και την επιστήμη.
Η εκδοτική δραστηριότητα του μουσείου περιλαμβάνει ένα μεγάλο αριθμό οδηγών, λευκωμάτων και βιβλίων, φυλλαδίων και χαρτών όπως και cd και dvd, που αφορούν το σύνολο των εξειδικευμένων πληροφοριών που θα θελήσει κάποιος να προσλάβει.
Δυο περιοδικές εκδόσεις, η εφημερίδα το «Μουσείο και Σίγρι», και το ενημερωτικό έντυπο «ΣΕΚΟΙΑ» που εκδίδονται σε συνεργασία με το δραστήριο σύλλογο «Φίλοι του απολιθωμένου δάσους» προσφέρουν μια διαρκή ενημέρωση σε κάθε επίπεδο ενδιαφέροντος.
Ακόμη και η έκδοση του εντύπου των Ευρωπαϊκών γεωπάρκων ήταν για μια περίοδο έργο και ευθύνη του Μουσείου Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου.
7. Συμπεράσματα
Τα Γεωπάρκα της δυτικής Λέσβου και το Μουσείο Απολιθωμένου Δάσους αποτελούν μια εξαιρετική περίπτωση, όπου ένας τόπος χωρίς άλλα σοβαρά πλεονεκτήματα και σε κάποιες αναλογίες με μειονεκτήματα αρχικά, καταφέρνει μέσα από μια αδιάκοπη, σοβαρή και συστηματική προσπάθεια να αρθρώσει ένα πετυχημένο παράδειγμα ήπιας ανάπτυξης. Με έμφαση στον οικοτουρισμό, στηριζόμενος σ' ένα εξειδικευμένο είδος και τις δυνατότητες που προσφέρει ο γεωτουρισμός, μια απομακρυσμένη περιοχή της Λέσβου κατέστη αναγνωρίσιμος προορισμός για επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, με αποτέλεσμα η πλειοψηφία των επισκεπτών στο νησί, να επισκέπτονται και το απολιθωμένο δάσος και τις υποδομές του παρά την δυσκολία πρόσβασης. Ακόμη και αν θεωρηθεί ότι για τους επιστήμονες, ένα τόπος με τόσο μεγάλο ενδιαφέρον γεωλογικό και παλαιοβοτανολογικό αποτελεί σημείο αναφοράς , για το ευρύ κοινό είναι οι νέες δυνατότητες και εμπειρίες που προσφέρει ένας τέτοιος γεωτόπος που τον κάνουν ελκυστικό, Συγχρόνως με την συστηματική και εμπνευσμένη προσπάθεια γνωριμίας και δράσεις προβολής που ανέπτυξαν οι συντελεστές του, για κάθε κατηγορία κοινού, μαζί με την αναβάθμιση των υπηρεσιών του μουσείου, του γεωπάρκου αλλά και των υποδομών του τόπου, όλα αυτά δημιούργησαν το αναγνωρίσιμο προϊόν που λέγεται «Απολιθωμένο Δάσος Σιγρίου» ή «Σίγρι Μυτιλήνης».
Δ. Νίσυρος
1. Εισαγωγή
Η Νίσυρος είναι ένα σχετικά μικρό νησί των Δωδεκανήσων, σε κυκλικό σχεδόν σχήμα και χωρίς κόλπους ή όμορφες παραλίες, με οικισμούς της ενδοχώρας που συρρικνώθηκαν για να συγκεντρωθεί ο πληθυσμός της κυρίως στο παραθαλάσσιο Μανδράκι. Αποτελεί μια από τις πολλές περιπτώσεις νησιών που δεν τις άγγιξε η ραγδαία τουριστική ανάπτυξη της χώρας. Μόνο μια ιδιομορφία του τόπου με τις πολλές ιαματικές πηγές, της έδωσε πρόσκαιρα στα τέλη του 19ου αρχές του 20ου , μια ιδιαίτερη υποδομή, θέση και αίγλη στον ιαματικό τουρισμό της εποχής, που τότε ήταν και το μόνο σχεδόν είδος τουρισμού που υπήρχε. Έκτοτε η Νίσυρος κινήθηκε στο περιθώριο του τουριστικού ρεύματος, αποτελώντας ένα γλυκό, ήρεμο τόπο διακοπών για τους ξένους και τους απόδημούς της, ή μονοήμερης επίσκεψης για ένα μέρος από τα πλήθη ξένων τουριστών που εισρέουν στη γειτονική Κω.
2. Γεωμορφολογία και Ηφαίστειο
Η Νίσυρος αποτελεί το νεότερο μεγάλο ενεργό ηφαίστειο του Αιγαίου. Όλη η Νίσυρος είναι ένα μεγάλο ηφαιστειακό οικοδόμημα. Δεν υπάρχει ούτε μια πέτρα πάνω στο νησί που να μην οφείλει τη γέννησή της στην ηφαιστειακή δράση, ούτε ένα από τα εκατοντάδες στρώματα των πετρωμάτων που σχηματίζουν το νησί που να μην αποτέθηκε από κάποια από τις πολλές ηφαιστειακές εκρήξεις.
Στο νησί αυτό ο μεγάλος κρατήρας του ηφαιστείου καταλαμβάνει ολόκληρο το κεντρικό τμήμα του ενώ στα εξωτερικά χείλη του κτίσθηκαν οι οικισμοί Εμπορειό και Νικειά και πιο κάτω διαμορφώθηκε η ζωή, οι καλλιέργειες και οι ασχολίες των κατοίκων της ανά τους αιώνες.
Η μεγάλη ποικιλία της σύστασης και των μορφών των πετρωμάτων που οικοδομούν το νησί, οι εκτεταμένες και εύκολα προσβάσιμες φυσικές τομές, το θαυμάσιο κλίμα σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, καθιστούν τη Νίσυρο ένα υπαίθριο γεωλογικό μουσείο. Έναν τόπο από τους πιο κατάλληλους στον κόσμο για να θαυμάσεις και να μελετήσεις, να διδαχτείς και να διδάξεις τις πιο ενεργές διαδικασίες του πλανήτη μας. Έναν παράδεισο, όχι μόνο για τους ηφαιστειολόγους, αλλά για κάθε επισκέπτη που σέβεται και αγαπά τη φύση.
Πρόκειται για ένα μοναδικό γεώτοπο και ένα «διατηρητέο μνημείο» της φύσης καθώς:
• Διατηρεί τη δομή ενός κλασικού στρωματοηφαιστείου, που δεν συναντάται αλλού στον ελλαδικό χώρο.
• Διαθέτει ένα ευρύ φάσμα ηφαιστειακών προϊόντων, που σχεδόν καλύπτουν όλα τα είδη ηφαιστιτών, σε εύκολα επισκέψιμες εμφανίσεις.
• Υπάρχει ένα τυπικό κεντρικό καλδερικό βύθισμα, διαμέτρου 4 χλμ. που διατηρείται θαυμάσια και κάνει δυνατή την παρατήρηση της εσωτερικής δομής του ηφαιστείου.
• Ο πυθμένας του καλδερικού βυθίσματος φιλοξενεί πλήθος κρατήρων υδροθερμικών εκρήξεων, παγκόσμια μοναδικών για το μέγεθος και τη δομή τους και έντονη υδροθερμική δράση (ατμίδες και λακκούβες με αναβράζον ρευστό).
3. Φύση και άνθρωπος
Αυτό που κάνει τη Νίσυρο από τους πλέον κατάλληλους χώρους για μια δημιουργική σχέση του ανθρώπου με τη φύση δεν είναι μόνο η γεωλογική πλευρά. Η δομή και η σύσταση του νησιού ήταν το υπόστρωμα για να αναπτυχθεί μια εκπληκτική βιοποικιλότητα στο χώρο του.
Η χλωρίδα και η πανίδα της Νισύρου παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον εξαιτίας της ηφαιστειακής προέλευσης και της γεωγραφικής θέσης του νησιού. Αποτελεί για τη χλωρίδα, μαζί με τα νησιά του Αιγαίου και κυρίως αυτών που βρίσκονται κατά μήκος των μικρασιατικών ακτών, οδό μετανάστευσης ασιατικών ειδών προς τον ελληνικό χώρο και προς τη νότια Ευρώπη γενικότερα και βρίσκεται πάνω στον ανατολικό μεταναστευτικό διάδρομο των πουλιών που είναι ο σημαντικότερος για τη μετανάστευσή τους στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία. Η καταγεγραμμένη παρουσία 450 ειδών χλωρίδας, 85 ειδών ορνιθοπανίδας 7 ειδών ερπετών καθώς και η παρουσία της φώκιας Monachus-monachus στις ακτές του νησιού κάνουν αυτό το νησί έναν τόπο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος.
Τα κρυστάλλινα γαλάζια νερά επιτρέπουν τη θέαση ενός πανέμορφου πλούσιου βυθού ακόμη και κοιτώντας έξω από αυτά, τονίζοντας τη συνέχεια της ισορροπίας μεταξύ θαλάσσιου και χερσαίου χώρου. Γίνεται κατανοητό έτσι γιατί αυτό το μικρό νησί υπήρξε σοβαρό κέντρο κατοίκησης ήδη από την προϊστορική περίοδο της ανθρωπότητας. γιατί συνδέεται με μύθους και δράση από την αρχαιότητα, διατηρεί ακόμη και σήμερα μνημεία και μνήμες πολιτισμού σε ποσοστό δυσανάλογο με τη μικρή έκτασή του.
Σχεδόν ολόκληρος ο χώρος του νησιού είναι προσβάσιμος στον περιπατητή μέσω ενός πυκνού δικτύου μονοπατιών, τα περισσότερα από τα οποία διατηρούνται σε καλή κατάσταση ή έχουν πρόσφατα αποκατασταθεί και έχουν ικανοποιητική σήμανση. Πάνω από 40 μονοπάτια θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ιδιαίτερου γεωλογικού ενδιαφέροντος, με παράλληλο φυσιολατρικό ή πολιτιστικό ενδιαφέρον.
Η τουριστική ανάπτυξη που άργησε να φτάσει στη Νίσυρο, και σήμερα ακόμη γίνεται με δειλά βήματα, επιτρέπει να διατηρείται η ισορροπία μεταξύ φύσης και ανθρώπου, δίνει την ευκαιρία και προκαλεί για τη συνέχιση χωρίς διατάραξη αυτής της συμβίωσης.
4. Ηφαιστειολογικό Μουσείο
Όλα τα παραπάνω δικαιολογούν την επιλογή της Νισύρου ως το χώρο δημιουργίας του πρώτου Ηφαιστειολογικού Μουσείου της Ελλάδας (και της Ανατολικής Μεσογείου).
Ο ορεινός οικισμός των Νικειών με την προνομιακή θέση στο χείλος της Καλδέρας, ήταν η πιο κατάλληλη επιλογή για την τοποθέτηση του Ηφαιστειολογικού Μουσείου. Με πανοραμική θέα προς την καρδιά του ηφαιστείου, το κτίριο που στεγάζει το εν λόγω μουσείο, το συνδέει με τον πιο άμεσο τρόπο με τον τόπο στον οποίο αυτό αναφέρεται.
Το κτίριο, ένα παλιό αλλά ανακαινισμένο Δημοτικό Σχολείο, δεν χρειάστηκε πολλές επεμβάσεις για να μετατραπεί σε χώρο κατάλληλο για να στεγαστεί η έκθεση. Έτσι, οι δύο παλιές αίθουσες διδασκαλίας και η μία είσοδος του κτιρίου ενοποιήθηκαν για αποτελέσουν τον μακρόστενο εκθεσιακό χώρο, ενώ ως υποδοχή διατηρήθηκε o χώρος της δεύτερης εισόδου του κτιρίου.
Μπαίνοντας μέσα, ο επισκέπτης θα περιηγηθεί σε ένα περιβάλλον που θα τον μεταφέρει έμμεσα στο ίδιο το ηφαίστειο. Τα χρώματα και οι υφές των κατασκευών και των γραφισμών, καθώς και ο ίδιος ο φωτισμός παραπέμπουν σε χαρακτηριστικά του ηφαιστειακού τοπίου: τα κόκκινα στη λάβα και τη σκουριά, τα μπεζ στην άμμο και την ελαφρόπετρα, οι ανακλάσεις στη γυαλιστερή επιφάνεια ηφαιστειακού γυαλιού, του οψιανού, τα φωτορυθμικά φώτα στις ηφαιστειακές εκρήξεις. Οι δε καμπύλες που κυριαρχούν σε ολόκληρη την έκθεση, παραπέμπουν στη ροή της λάβας και στο καμπύλο σχήμα της καλντέρας.
Η άμεση αναφορά στο ηφαίστειο γίνεται μέσα από μία μοναδική συλλογή ηφαιστειακών πετρωμάτων: 250 εκθέματα, ανάμεσά τους κομμάτια λάβας, τέφρας, κίσσηρης, σκουριάς και οψιανού, συμπληρώνουν με τη σειρά τους την εικόνα του τοπίου. Με εξαίρεση τα μικρά και εύθραυστα πετρώματα που προστατεύονται πίσω από βιτρίνες, τα υπόλοιπα στέκονται ελεύθερα στο χώρο και στο άγγιγμα των επισκεπτών, με σκοπό μια έντονα βιωματική και διαδραστική εμπειρία.
Πέρα από τα παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας, στο ηφαιστειολογικό μουσείο θα βρει κανείς διαδραστικές οθόνες με ψηφιακές αναπαραστάσεις και προβολή βίντεο με θέμα τη δημιουργία της Νισύρου και των άλλων ελληνικών ηφαιστείων, ενώ μεγάλη μακέτα και διόραμα κυριαρχούν στη λεγόμενη «αίθουσα της Νισύρου». Οι θεματικές ενότητες της έκθεσης είναι οργανωμένες με τέτοιον τρόπο ώστε να οδηγούν τον επισκέπτη σε μία αναγκαστική κυκλική πορεία στο χώρο.
Προσπαθώντας να μυήσει τον επισκέπτη στον άγνωστο κόσμο της γεωλογίας και της ηφαιστειολογίας, η έκθεση ξεκινά με μία γενναία εισαγωγή στο θέμα. Έτσι, εδώ αναλύεται το σύστημα και η δομή της Γης, και το πώς η ύπαρξη κινούμενων λιθοσφαιρικών πλακών συνδέεται άμεσα τόσο με τους σεισμούς όσο και με τη δημιουργία των ηφαιστείων. Το δε μυστήριο των ηφαιστείων ξεδιαλύνεται ακόμη περισσότερο με ανάλυση των τύπων τους, των εκρήξεών τους και των πετρωμάτων τους.
Στη συνέχεια, η έκθεση παρουσιάζει την εξέλιξη των ηφαιστείων στην Ελλάδα και τα ενεργά ηφαιστειακά πεδία του σήμερα, όπως η Σαντορίνη, τα Μέθανα, η Μήλος, τα νησιά του Σαρωνικού και, φυσικά, η Κως με τη Νίσυρο.
Η επόμενη ενότητα είναι αφιερωμένη στη Νίσυρο, στη διαδικασία της δημιουργίας της, στη δομή και λειτουργία του ηφαιστείου, και τέλος στην κατανόηση και παρακολούθηση της δραστηριότητάς του.
Ακολούθως αναλύεται η επίδραση των ηφαιστείων στη ζωή και το κλίμα, οι κίνδυνοι που αυτά κρύβουν και στο τέλος παρουσιάζεται η χλωρίδα, η πανίδα και η παρουσία του ανθρώπου στο νησί της Νισύρου. Τελευταία εικόνα στην έκθεση είναι ο χάρτης με τα μονοπάτια που μπορεί να ακολουθήσει κανείς στο νησί για να δει από κοντά αυτά για τα οποία διάβασε μέσα στην έκθεση, και να εμπλουτίσει έτσι την επίσκεψή του στη Νίσυρο με μια βιωματική εμπειρία.
5. Συμπεράσματα
Αν όριζε κάποιος με όλους τους δείκτες επιτυχίας, τη διαβάθμιση ενός τόπου ως προορισμού και πόλου τουριστικής ανάπτυξης η Νίσυρος δεν θα κατατάσσονταν στην υψηλή κλίμακα. Το μικρό της μέγεθος, η έλλειψη ικανού αριθμού παραλιών και ξενοδοχειακών υποδομών , ίσως και η σχετική απροθυμία των κατοίκων της να κινηθούν προς την κατεύθυνση της εντατικής και εντατικής ανάπτυξης και τουριστικής και αξιοποίησης, την καθιστά ακόμη ένα παρθένο μη ανεπτυγμένο προορισμό. Αυτό βέβαια αποτελεί και το πλεονέκτημα της, καθ' ότι για τους πιστούς φίλους και επισκέπτες της, την εναλλακτική κοινωνία των νέων που την προτιμούν, την ήρεμη, απλή και ανεπιτήδευτη όψη και αίσθηση που προσφέρει στις οικογένειες των απανταχού διεσπαρμένων Νισυριωτών και όλων όσοι την λατρεύουν, αυτό είναι το πολύτιμο αντίκρισμα που προσφέρει. Για μια ήπια, αειφορική όμως ανάπτυξη, όπου ο γεωτουρισμός μπορεί να αποτελέσει την κεντρική της παράμετρο, η Νίσυρος αποτελεί και ήδη πραγματώνει, την καταξίωση της σαν ένας μοναδικός προορισμός με ποιοτικά χαρακτηριστικά, ικανός να αναπτύξει τη δική της διακριτή ταυτότητα.
Δ. Επίλογος
Η συμβολή του οικοτουρισμού τις τελευταίες δεκαετίες διεθνώς αποκτά μια διευρυνόμενη συμμετοχή. Η χώρα μας παρά το μικρό της μέγεθος, με την μεγάλη ποικιλία του αναγλύφου της, την εναλλαγή των τοπίων της σε μικρές αποστάσεις, τη διατήρηση του φυσικού της περιβάλλοντος σε αρκετές περιοχές χωρίς δραστικές αλλοιώσεις, προσφέρεται για την ανάπτυξη του οικοτουρισμού.
Το κοινό αρχίζει να αποκτά πραγματικό ενδιαφέρον για τις εμπειρίες και την σχέση με τη φύση, συγχρόνως όταν μπορεί να τις απολαύσει σε συνδυασμό με ήπιες, ποιοτικές εξυπηρετήσεις στις ίδιες περιοχές. Τα παραδείγματα που αναλύσαμε στα προηγούμενα, προσφέρουν ακριβώς αυτά τα χαρακτηριστικά. Η φύση, το περιβάλλον δεν έχει εκείνη την έκταση, την επιβλητικότητα ή την αγριότητα που θα απαντήσει κάποιος σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Έχει όμως εκείνη την αμεσότητα, την συνάντηση και σύζευξη με τον ανθρώπινο παράγοντα και τις δραστηριότητες του, που καθιστούν αυτή τη σχέση πιο οικεία για να την προσεγγίσει και να την προσλάβει το ευρύ κοινό.
Αυτό είναι ένα πολύτιμο πλεονέκτημα της χώρας, μια κλίμακα μικρή, άμεση και ανθρώπινη που δελεάζει τους ξένους επισκέπτες και πολλούς από αυτούς τους καθιστά φανατικούς φίλους και κατ' εξακολούθηση επισκέπτες
της.
Οι τρεις περιοχές που αναφερθήκανε ήδη έχουν καταξιωθεί σαν τέτοιοι διακριτοί, ποιοτικοί προορισμοί, τόσο για τον εσωτερικό όσο και τον εισαγώμενο τουρισμό. Δεν αποτελούν στόχο ούτε έχουν τις προϋποθέσεις να γίνουν πόλοι έλξης για το μαζικό τουρισμό. Αυτό είναι και το δυνατό σημείο τους που πρέπει να διαφυλάξουν. Επιπλέον η επιτυχία του Σιγρίου και η ελκυστικότητα της Νισύρου, δυο μόνο ιδιαίτερων γεωλογικών περιοχών από τις πολλές που διαθέτει η χώρα μας, όχι κατ' ανάγκη οργανωμένους και προβεβλημένους, δείχνει τις νέες δυνατότητες εναλλακτικών τόπων και μορφών τουρισμού που μπορεί να αξιοποιηθούν.
Το πόσο ιδιαίτερο, προσεγμένο, ποιοτικό προϊόν πλέον προσφέρει ένας τόπος για τα διαφορετικά ενδιαφέροντα και κοινά των επισκεπτών, είναι το στοίχημα που καλείται κάθε τοπική κοινωνία να κερδίσει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
O διάλογος προϋποθέτει τον σεβασμό της διαφορετικής άποψης. Γι' αυτό κάθε υβριστικό, προσβλητικό ή χυδαίο σχόλιο θα διαγράφεται.