Το ΚΚΕ χάνει. Οι ιδέες του;

Του Γιώργου Σιακαντάρη, NEA, 29.6.12

Αν κρίνουμε από το 4,5%, το ποσοστό που έλαβε το ΚΚΕ στις εκλογές της 17ης Ιουνίου, μάλλον θα πρέπει να θεωρείται ο μεγάλος ηττημένος των τελευταίων εκλογών. Το κόμμα που κατόρθωσε να διατηρήσει τις δυνάμεις του, έστω και κρυπτόμενο αρχικά στον τότε ενιαίο Συνασπισμό, το μοναδικό κόμμα που μετά το 1993 επετύγχανε, αν και εσταλινοποιείτο ολοένα και περισσότερο, να διατηρεί και να αυξάνει τις δυνάμεις του, «κατόρθωσε» στις τελευταίες εκλογές να χάσει το 50% της δύναμής του. Τα λεγόμενα ελληνικά παράδοξα είναι πάρα πολλά, ένα απ' αυτά είναι και η γενικευμένη αντίληψη περί δήθεν ηγεμονίας των ιδεών του ΚΚΕ στην ελληνική κοινωνία - ενώ αυτό που φαίνεται ηγεμονία των ιδεών του ΚΚΕ και της Αριστεράς δεν είναι ακριβώς κάτι τέτοιο. Εδώ ο απατών σύζυγος θα είχε δίκιο αν δήλωνε στη γυναίκα του, που τον πιάνει στα πράσα, πως «δεν είναι αυτό που νομίζεις». Γιατί η ηγεμονία των ιδεών του ΚΚΕ δεν ήταν η ηγεμονία των ιδεών της ευρωπαϊκής Αριστεράς, αλλά η ηγεμονία των βαθύτερων συντηρητικών ιδεών.

Αν ηγεμόνευαν πραγματικά οι ιδέες της Αριστεράς, τότε το ΚΚΕ θα πίστευε πρωτίστως στα δικαιώματα του ανθρώπου, στην ιδέα ότι η κοινωνία είναι προϊόν ατομικών βουλήσεων, θα έβλεπε το κράτος ως εργαλείο στα χέρια του ατόμου για να κατακτήσει την ελευθερία του στην ισότητα, θα πίστευε στην ιδέα της νεωτερικότητας ως φορέα καθολικών και οικουμενικών αξιών και στην ιδέα του ατόμου - και όχι του κόμματος ή της τάξης - ως κυρίου της μοίρας του.

Αντιθέτως, το ΚΚΕ και η ελληνική ριζοσπαστική Αριστερά υιοθέτησαν όλο το ρεπερτόριο των ιδεών του βαθύτερου ιστορικά και κοινωνικά συντηρητισμού. Ετσι, εκεί όπου ο κλασικός δεξιός συντηρητισμός υποτάσσει το άτομο στις εθνικές και θρησκευτικές καταβολές του, ο ελληνικός αριστερός συντηρητισμός και αντιδιαφωτισμός υποτάσσουν το άτομο στις ταξικές και, ενίοτε, στις εθνικιστικές του καταβολές. Ο ελληνικός αριστερός αντιδιαφωτισμός σαγηνεύεται και από τον ταξικό αναγωγισμό, αλλά μερικές φορές και από τον ελληνορθόδοξο κοινοτισμό. Η κοινότητα (ταξική ή εθνική) και το ελληνορθόδοξο πρόσωπο διαμορφώνουν έναν νεοελληνικό ηγεμονικό συνασπισμό κατά της ατομικότητας. Εδώ οφείλεται και ο έντονος αντιαμερικανισμός και όχι βεβαίως στη δήθεν ανάμειξη της Αμερικής στις εσωτερικές μας υποθέσεις. Η σύγχρονη Αμερική εκφράζει το όραμα του επιτυχημένου ατόμου που ανοίγει δρόμους, του ανεξάρτητου από κρατικές, κομματικές και θρησκευτικές αυθεντίες ανθρώπου. Εκφράζει δηλαδή ό,τι περιφρονούν περισσότερο και η νεοορθοδοξία και ο ελληνικός σταλινισμός.

Οπου όμως το άτομο είναι τίποτα και η κοινότητα (με δεξιό ή αριστερό πρόσημο) είναι το παν, εκεί οι αιτίες για την κρίση της κοινωνίας και της οικονομίας αναζητούνται ή γενικά και αφηρημένα στον καπιταλισμό («είναι ο καπιταλισμός, ανόητε», η παράφραση άλλης γνωστής ρήσης έγινε μέχρι και τίτλος βιβλίου, που έγινε ανάρπαστο στη διψώσα για συνωμοσιολογικές και δήθεν ανατρεπτικές ερμηνείες ελληνική κοινωνία) ή σε δήθεν προδοσίες. Αυτές οι αιτίες αναζητούνται στον όποιο εξωτερικό παράγοντα (σε μια υποτιθέμενη δήλωση του Κίσινγκερ, π.χ., για την καταστροφή της Ελλάδας, η οποία ακόμα κυκλοφορεί ως αληθινή ενώ είναι χαλκευμένη, ή στον «ανθέλληνα» Σόιμπλε...) που συνωμοτεί κατά του λαού (ο οποίος είναι πάντα πολύ καλός) ή σε μια (μεταφυσική) κλεπτοκρατία αποκομμένη από το κοινωνικό γίγνεσθαι ή, στην ακραία περίπτωση, στην επιρροή των μεταναστευτικών κινήσεων. Εν τέλει, αναζητούνται σε μια αστυνομική αντίληψη της ιστορίας, η οποία διαμορφώνεται μέσα από την πάλη δύο πόλων, των καλών αλλά αδύναμων φτωχών και των κακών αλλά παντοδύναμων πλούσιων.

Ο ΣΥΡΙΖΑ έπαιξε πάρα πολύ καλά με αυτά τα χαρτιά που του παρέδωσε η ιδεολογία του ΚΚΕ. Μοίρασε τον κόσμο σε καλό και αγνό λαό και σε κακούς νεοφιλελεύθερους τραπεζίτες και κατόρθωσε να μεγαλουργήσει σε μια κοινωνία που διψά για απλουστεύσεις και μανιχαϊστικούς διαχωρισμούς - συνδυασμένα με υποσχέσεις.

Ο ΣΥΡΙΖΑ, τηρουμένων των αναλογιών, έκανε στο ΚΚΕ ό,τι είχε κάνει το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου στην παραδοσιακή Αριστερά: του έκλεψε την ιδεολογία. Απαλλαγμένος όμως ο ΣΥΡΙΖΑ από τα βαρίδια του εμφανούς του σταλινισμού - γιατί σε αυτό το κόμμα δοξάζεται κρυπτόμενος ένας χειρότερος σταλινισμός, το μίσος κατά κάθε διαφορετικά σκεπτόμενου -, κατόρθωσε να επιβληθεί περιλαμβάνοντας τις ιδέες του ΚΚΕ στο πρόγραμμα και την ιδεολογία του. Τελικά, δεν έχουμε αυτό που είπε ο Τσίπρας, την επιστροφή της ΕΔΑ στα μεγάλα ποσοστά της, αλλά την περίπτωση στην οποία ένα ιδεολογικά αντιδιαφωτιστικό, συντηρητικό και κρυπτόμενο κομμουνιστικό κόμμα κερδίζει την εμπιστοσύνη τού ενός τρίτου μιας κοινωνίας, συντρίβοντας ένα επίσης αντιδιαφωτιστικό και συντηρητικό κομμουνιστικό κόμμα - το οποίο όμως δεν κρύβεται.

Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι διδάκτορας Κοινωνιολογίας, αναπληρωτής επιστημονικός διευθυντής του ΙΣΤΑΜΕ