Στέλιος Ράμφος: Μοναδική διέξοδος, η συνεργασία και η ενότητα

Του Ηλία Mαγκλίνη, Καθημερινή, 4.6.12

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που διάβασαν το εκλογικό αποτέλεσμα της 6ης Μαΐου ως μια καταψήφιση όχι μόνο του Μνημονίου, αλλά και των κυβερνήσεων αυτοδυναμίας και ως μια λαϊκή εντολή για συνεργασία μεταξύ των πολιτικών κομμάτων. Σε εποχές οξύτατης και πολύπλευρης κρίσης, η πολιτική ελίτ της χώρας καλείται λοιπόν να κάνει μιαν υπέρβαση: να ξεπεράσει την αναπηρία που παραδοσιακά ακυρώνει στον τόπο μας το πνεύμα συνεργασίας και ενότητας. Ο στοχαστής Στέλιος Ράμφος είναι από τους πρώτους που έκαναν λόγο περί ωρίμανσης αυτής της ιδέας, βλέποντάς την ως τη μοναδική πιθανή διέξοδο από το τέλμα στο οποίο έχει περιέλθει η χώρα τα τελευταία χρόνια. Οπως τόνισε ο Στ. Ράμφος σε πρόσφατη συνάντηση που είχαμε μαζί του προκειμένου να συζητήσουμε αυτό ακριβώς το θέμα, «ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ. υπέστησαν στις εκλογές της 6ης Μαΐου καταστροφή. Ομως το τιμωρητικό αυτό αποτέλεσμα είχε και ένα συμπληρωματικό στοιχείο: κράτησε στην πολιτική σκηνή τα δύο πρώην μεγάλα κόμματα συρρικνωμένα και προσέθεσε στην κορυφή έναν νέο παράγοντα, τον ΣΥΡΙΖΑ, οπότε τώρα έχουμε και τους τρεις μαζί. Ολοι μαζί, δεν είναι πια ο καθένας μόνος του: συνυπάρχουν ισότιμα, καθένας μπορεί να ελέγχει τον άλλο, και οι τρεις μαζί συγκροτούν, αν το θέλουν, έναν ισχυρό διαπραγματευτή που ανατρέπει την υποτιμητική εικόνα μιας κατακερματισμένης Ελλάδος.

Η Νέα Δημοκρατία ανήκει στην οικογένεια της ευρωπαϊκής πλειοψηφίας· το ΠΑΣΟΚ γνωρίζει καλά τα πράγματα και διαθέτει ικανά στελέχη· ο ΣΥΡΙΖΑ υπογραμμίζει την εικόνα της ενότητος. Υπ’ αυτό το πρίσμα, και αυτοδυναμία να αποκτούσε κάποιος τους στις εκλογές του Ιουνίου, θα έπρεπε να σχηματίσει κυβέρνηση εθνικής ενότητος. Ετσι ακυρώνεται το επιχείρημα “μην ψηφίζετε αυτούς που μας έφεραν εδώ που βρισκόμαστε”, επιχείρημα ισχυρό για τις προηγούμενες εκλογές, ανίσχυρο όμως για τις επόμενες, εφ’ όσον τα παλαιά μεγάλα κόμματα παραμένουν μαζί με τον ΣΥΡΙΖΑ ψηλά στην κορυφή. Ο λαός με την ψήφο του φαίνεται να ζητεί συλλογικότερη ευθύνη για το μέλλον της χώρας».

Ο Στ. Ράμφος στέκεται ιδιαιτέρως στη σημασία που έχει η δυναμική που ανέπτυξε μετά την 6η Μαΐου ο αριστερός συνασπισμός της Κουμουνδούρου. «Προσωπικά, θα ήθελα τον ΣΥΡΙΖΑ σε ένα πλατύτερο κυβερνητικό σχήμα. Θα βγαίναμε από τις καταστροφικές συνθήκες των μανιχαϊστικών αντιπαραθέσεων και θα ζητούσαμε τη σύνθεση και το μέτρο. Μέχρι τώρα η πολιτική μας ζωή ξύνει μόνο πληγές και φουντώνει αρνητικά συναισθήματα. Οι πληγές μας ανοίγουν με τους διχασμούς και κλείνουν με την ενότητα. Εδώ έγκειται η υπέρβαση την οποία οφείλει να κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ. Να αφήσει πίσω την απόλυτη αρνητικότητα των “όχι” και να μπει μέσα σε ένα δημιουργικό “ναι”. Διότι έως τώρα, δεν έχει και δεν επεδίωξε να έχει την αγωνία του δημιουργικού “ναι”. Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να μη θυσιάσει την ευρωπαϊκή προοπτική της Ελλάδος για να κρατήσει την ιδεολογική εικόνα που έχει για τον κόσμο και για τον εαυτό του. Αντί να κολακεύει τα λαϊκά στρώματα, οφείλει να καταστήσει σαφές ότι αν δικαίως απέδωσαν ευθύνες στα τότε μεγάλα κόμματα, στις ερχόμενες εκλογές, με την πολυκομματική κυβέρνηση που φαίνεται να δίνουν, θα αναλάβουν και αυτά τις δικές τους ευθύνες».

Κουλτούρα συνεργασίας

Η υπέρβαση στην οποία καλούνται να προχωρήσουν τα τρία, τουλάχιστον, πρώτα κόμματα σχετίζεται άμεσα με μια εγγενή, ευρύτερα συλλογική αδυναμία μας ως κοινωνίας: την ανυπαρξία της κουλτούρας συνεργασίας, που στέκει ως εμπόδιο, κάτι που διαπιστώσαμε και τον Ιούνιο του 2011, όταν εν μέσω κορυφώσεως των κοινωνικών αναταραχών, Γιώργος Παπανδρέου και Αντώνης Σαμαράς αποδύθηκαν σε ένα κωμικοτραγικό «χαλασμένο τηλέφωνο» με τελικό αποτέλεσμα βέβαια ένα ολοστρόγγυλο ναυάγιο.

«Λέγεται, και δικαίως, ότι δεν έχουμε κουλτούρα συνεργασίας στην Ελλάδα», σχολιάζει ο Στ. Ράμφος. «Υπάρχει μια καχυποψία δομική στην κοινωνία μας, την οποία αναπαράγει η πολιτική αλληλοφαγωμάρα. Μετρούν, όπως λέμε, οι δεσμοί αίματος. Ακόμη και οι ανώνυμες εταιρείες είναι οικογενειακές στον τόπο μας. Ωστόσο, το ευρωπαϊκό πλαίσιο, στο οποίο θα πρέπει να παραμείνουμε πάση θυσία, ευνοεί κατ’ εξοχήν τη συνεργασία. Την ανάγκη σε οιονεί θεσμό. Το πιο σημαντικό, επομένως, όφελος από την παραμονή μας στην Ευρώπη θα είναι πολιτισμικό. Ξέρουμε καλά πως η δημοσιονομική μας κρίση οφείλεται σε εθισμούς και παθογένειες που σχετίζονται με μακραίωνες παραδόσεις, με πολιτισμικές δυσχέρειες, με μια ζήτηση του καλύτερου εαυτού μας στη βολή της ευκολίας και όχι στην προσπάθεια. Στην παροχή ευκολιών ριζώνονται ο λαϊκισμός και η ολέθρια πολιτική κρατικοποιήσεως της μάζας. Γι’ αυτό επιμένω στην κυβέρνηση συνεργασίας. Θα βοηθούσε παραδειγματικά να ξεπεράσουμε το έλλειμμα καχυποψίας που δηλητηριάζει την κοινωνία μας. Ο λαός θα ένιωθε επιτέλους ότι κάτι γίνεται και θα αντλούσε ελπίδα, την οποία δεν του δίνει τίποτε σήμερα. Νομίζω, λοιπόν, ότι το ευρωπαϊκό κλίμα θα ενισχύσει πολύ εθισμούς και αντανακλαστικά που θα ενθαρρύνουν σε εξοικείωση με τον ξένο».

Κατά τον Στ. Ράμφο, οι σπασμωδικές κινήσεις δεν ήταν μονάχα αποτέλεσμα πολιτικών που προήλθαν από άκαμπτες, φθαρμένες αυτοδύναμες κυβερνήσεις αλλά και απόρροια φοβερής παρανόησης: «Ηταν μεγάλο λάθος οι διαστάσεις που δώσαμε στο Μνημόνιο. Δεν είναι το Μνημόνιο το πρόβλημα, είναι τα ελλείμματα. Αν σβήσουμε όλα τα χρέη αυτή τη στιγμή, σε δέκα χρόνια πάλι θα βρεθούμε στην ίδια κατάσταση, αφού κάθε χρόνο έχουμε 30 δισ. έλλειμμα. Δεν δημιούργησε το Μνημόνιο την κρίση· το Μνημόνιο ήρθε για να θεραπεύσει την κρίση, έστω με κακό τρόπο. Ηρθε όμως, αφού ήδη υπήρχε η κρίση. Επομένως, με το να δίνουν όλοι σημασία στο Μνημόνιο, έδωσαν προσοχή σ’ αυτό που τους πονούσε και ξέχασαν ότι ήταν και αυτοί συνδημιουργοί του προβλήματος. Εξ ου και η διαφορά των προηγούμενων εκλογών από τις επόμενες είναι ότι αυτή τη φορά ο ψηφοφόρος καλείται να αναγνωρίσει την ευθύνη του. Στις 6 Μαΐου ο λαός ορθώς καταδίκασε· στις 17 Ιουνίου πρέπει να αναγνωρίσει τη δική του ευθύνη και η δική του ευθύνη λέγεται: έλλειμμα. Διότι εκεί βρίσκονται οι πελατειακές σχέσεις. Εκεί η κρατικοκομματική παραμόρφωση. Εκεί οι ΔΕΚΟ, η γραφειοκρατία, η φοροδιαφυγή. Γι’ αυτό και επιβάλλεται τα δύο αμαρτωλά αλλά έμπειρα πρώην μεγάλα κόμματα να συμπλεύσουν σε κυβερνήσεις συνεργασίας με τον ΣΥΡΙΖΑ και με τη Δημοκρατική Αριστερά. Και πάντως, όχι μόνοι τους».

«Μαύρο» στην πολιτική των υποσχέσεων

Είναι γεγονός ότι το αποτέλεσμα των τελευταίων εκλογών ξάφνιασε σχεδόν όλο τον κόσμο και, όπως έχει λεχθεί, κατέλαβε περίπου εξαπίνης ακόμα και τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, του ουσιαστικού νικητή την Κυριακή 6 Μαΐου.

Υστερα από τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, στις οποίες ο ΣΥΡΙΖΑ εμφανίζεται να «χτυπάει» ακόμα και την πρώτη θέση (και σαφώς να έχει κατοχυρώσει τη δεύτερη, αφήνοντας πολύ πίσω το άλλοτε κραταιό ΠΑΣΟΚ), καλείται πλέον να παίξει ρόλο καταλύτη στο νέο πολιτικό σκηνικό που διαμορφώνεται. Τον τελευταίο καιρό, ο ΣΥΡΙΖΑ εμφανίζεται ως η εναλλακτική, άφθαρτη λύση, ωστόσο αν είναι να διαφοροποιήσει ουσιαστικά τη θέση του από τον πρότερο «πελατειακό» βίο των δύο πρώην μεγάλων κομμάτων, ο Στ. Ράμφος καθιστά σαφές το εξής: «Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να αναβαπτίσει στην ευθύνη τις υποσχέσεις και τις εξαγγελίες του, με τις οποίες απαλλάσσει τους πολίτες των ευθυνών τους. Παγιδευμένος μεθυστικά στην ηδονή των ιαχών και των χειροκροτημάτων, φαντάζεται ότι βαδίζει τον δρόμο του καλού χωρίς να αντιλαμβάνεται πως οι επευφημίες αποτελούν ηχώ της δικής του αυταρέσκειας. Αυτό που στις 17 Ιουνίου πρέπει να καταψηφισθεί είναι η πολιτική των υποσχέσεων, πολιτική η οποία δεν θέτει τον πολίτη ενώπιον των ευθυνών του. Κατ’ αυτή την έννοια, ο ΣΥΡΙΖΑ παρουσιάζει σοβαρότατο μειονέκτημα, καθώς στους κόλπους του έχει στεγαστεί πλήθος στελεχών και συνδικαλιστών του κρατικοδίαιτου ΠΑΣΟΚ, που δεν θέλει να αλλάξει τίποτα. Πώς μπορεί να θέσει πειστικά και ειλικρινά το αίτημα της ευθύνης των πολιτών και της κοινωνικής ανανεώσεως, όταν η μάζα των ψηφοφόρων του παλαιού ΠΑΣΟΚ, που αυξάνει την εκλογική του δύναμη, καταλαβαίνει μόνο την πελατειακή συναλλαγή και εκφράζει ένα από τα πιο αναχρονιστικά τμήματα της κοινωνίας μας; Αφήνω τις ίδιες τις συνιστώσες του!».

Κλείνοντας αυτή την κουβέντα με τον Στ. Ράμφο, του υπενθυμίζουμε ότι οι απόψεις του συχνά τυγχάνουν αντιδράσεων από μερίδα του κόσμου. «Οι αντιδράσεις σ’ αυτές τις απόψεις είναι απολύτως σεβαστές», παραδέχεται. Αλλά προσθέτει: «Να πω κάτι όμως: Δεν έχει γίνει ακόμα σοβαρή συζήτηση σε ανθρωπολογικό επίπεδο για το ελληνικό πρόβλημα. Τώρα, για πρώτη φορά, γίνεται μέσω μιας έρευνας που ξεκίνησε το London School of Economics με θέμα: “Τι είναι ο Ελληνας;”. Το γνωστό αυτό πανεπιστήμιο προκήρυξε έναν διαγωνισμό εμπειρικής κοινωνιολογικής έρευνας του ελληνικού προβλήματος. Κατέθεσαν προτάσεις είκοσι και πλέον ιδρύματα και πανεπιστήμια. Προκρίθηκε η πρόταση του Πανεπιστημίου του Αιγαίου, πρόταση η οποία δέχεται ως υπόθεση εργασίας κατηγορίες της μελέτης μου “Ο καημός του ενός”. Τα αποτελέσματα της έρευνας θα τα έχουμε, κατά πάσα πιθανότητα, τον Δεκέμβριο του 2012 ή την άνοιξη του 2013. Θα είναι μια καλή βάση ώστε να σχηματίσουμε σταθερότερη εικόνα για εμάς. Δεν με ενδιαφέρει η αντιπαράθεση αλλά η σύνθεση και η συν-χώρησι. Γι’ αυτό και επιμένω τόσο στην πολιτική ενότητα. Τη συγχώρεση την έχουμε στην παράδοσή μας ως συγγνώμη. Πρέπει να την αποκτήσουμε τώρα και ως φόρεμα. Να φοράει ο ένας τον άλλο κατάσαρκα. Και να του πάει!».

Διαβάστε

- Στέλιος Ράμφος, «Ο καημός του ενός», «Το αδιανόητο τίποτα», «Η λογική της παράνοιας», «Time Out». Ολα τα βιβλία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αρμός.