Λιτότητα εναντίον αλληλεγγύης

Του Andrea Mammone, ΒΗΜΑ, 5.3.12

Ο γερμανός κοινωνιολόγος και μέγας ευρωπαίος στοχαστής Ούλριχ Μπεκ τόνισε πρόσφατα ότι μια από τις πιο προβληματικές επικρατούσες τάσεις τη σήμερον ημέρα είναι να ανυψώσουμε την «κουλτούρα σταθερότητας» της Γερμανίας σε «κατευθυντήρια ιδέα της Ευρώπης».  Ενώ είναι απαραίτητο ορισμένα κράτη να τηρήσουν μια πιο συνειδητή και αυστηρή στάση ως προς τις δαπάνες, τα εγχώρια οικονομικά και το δημόσιο χρέος, η υποταγή αυτή σε μια αλλόκοτη μορφή γερμανικού ευρωπαϊσμού κινδυνεύει να μη λύσει τα προβλήματα της ΕΕ ενώ παρακάμπτει τελείως τους υπερεθνικούς θεσμούς και τη δημοκρατία.  Η συμφωνία για την διάσωση της Ελλάδας επετεύχθη ύστερα από μια νύχτα συνομιλιών στις Βρυξέλλες και διαδηλώσεων και ταραχών στην Αθήνα, αλλά υπάρχει ο κίνδυνος όλα αυτά να προκαλέσουν αρκετές άλλες αρνητικές επιπτώσεις (και να αποδυναμώσουν την Γερμανία και τη Γαλλία). 

Οι πρόσφατες ταραχές είναι μόνο ο πρόλογος της κλιμάκωσης της βίας. Στην Ιταλία η «ξένη βοήθεια» έτυχε _ τουλάχιστον αρχικά _ θερμής υποδοχής αλλά τα οικονομικά μέτρα ήταν ελαφρύτερα από εκείνα της Ελλάδας. Χρόνια μπερλουσκονισμού είχαν προκαλέσει έντονη απογοήτευση με τα πολιτικά κόμματα και ο πρόεδρος Τζόρτζιο Ναπολιτάνο επιθυμούσε να λύσει την κρίση εντός του ευρύτερου ευρωπαϊκού πλαισίου, πέρα από το δόγμα της εθνικής κυριαρχίας και θέτοντας κατά μέρος τους ισχυρισμούς περί γαλλογερμανικών παρεμβάσεων. Ποιος όμως θα είναι ο τελικός λογαριασμός; Και τι θα συμβεί με την Ελλάδα;

Κορυφαία μέσα ενημέρωσης μιλούν για μια κακόβουλη ΕΕ που ουσιαστικά «καταστρέφει» την Ελλάδα αλλά συνεχίζει να την αναγκάζει να αγοράζει γαλλικούς ή γερμανικούς εξοπλισμούς παρότι έχει χρεοκοπήσει.

Το πρόβλημα είναι πλέον ότι όλο και περισσότεροι πολιτικοί παράγοντες αμφισβητούν την βαθύτερη αξία τέτοιων παρεμβάσεων και η οργή προς τη Γερμανία τείνει να γίνει η νέα επωδός. Υστερα από τα μέτρα που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα, βρετανοί συντηρητικοί σχολιαστές ζήτησαν ανοιχτά από την κυβέρνησή τους να αποσύρει την υποστήριξη προς την ευρωζώνη _ διότι αυτή «αφανίζει» ένα κράτος-μέλος. Στην Αθήνα, ο κόσμος αναρωτιέται γιατί ένας γερμανός υπουργός πρέπει να αποφασίζει το μέλλον της Ελλάδας, ακόμη και να προτείνει την αναβολή των εκλογών.

Η Ελλάδα κλίνει προς τη φτώχεια και πεινασμένοι πολίτες έχουν αρχίσει να καίνε γερμανικές σημαίες. Στην Ιταλία, ύστερα από τις αποκαλύψεις για τους ελιγμούς της καγκελάριου Ανγκελα Μέρκελ προκειμένου να αποδιωχτεί ο Μπερλουσκόνι, μερικά μέσα ενημέρωσης και τα δεξιά κόμματα ζήτησαν αμέσως κοινοβουλευτική έρευνα του ζητήματος λέγοντας «Δεν είμαστε γερμανική αποικία». Η προπαγάνδα αυτή (κατά του Μόντι, της Γερμανίας και της ΕΕ) συνεχίζεται. Ενα αίσθημα αδικίας διαπερνά ολόκληρο το πολιτικό φάσμα (ενώνοντας παραδόξως την άκρα αριστερά με την άκρα δεξιά). Δεν είναι λοιπόν περίεργο που μερικοί στην Ευρώπη ζητούν επιστροφή στα εθνικά νομίσματα ή ονειρεύονται την αυτάρκεια.

Η αλήθεια είναι ότι αν οι πολιτικοί επιθυμούν πραγματικά την ευρωπαϊκή ενότητα, μόνο μια υπερεθνική δύναμη, και ιδίως μια δημοκρατική και ισχυρή ευρωπαϊκή Βουλή ή «κυβέρνηση», πρέπει να αντιμετωπίσει τα κρίσιμα ζητήματα των κρατών-μελών. Αυτό προϋποθέτει μια ρεαλιστική συνομοσπονδία και τη διάβρωση ορισμένων σημαντικών εθνικών πολιτικών εξουσιών.

Αντίθετα, η Ανγκελα Μέρκελ παίζει ένα πολύ επικίνδυνο παιχνίδι. Δεν μπορεί να απολύει πρωθυπουργούς στο εξωτερικό, να επιβάλει πολιτικές και, την ίδια στιγμή, να κυβερνά τη χώρα της και να υποστηρίζει υποψηφίους σε ξένες εκλογικές αναμετρήσεις (όπως τον Νικολά Σαρκοζί). Πού είναι ο διαχωρισμός των εξουσιών; Η οικονομική αυστηρότητα στη χώρα της δεν είναι αρκετή για να νομιμοποιεί τις παρεμβάσεις στο εξωτερικό. Ολα αυτά υπονομεύουν την εικόνα της Γερμανίας, όπως επίσης και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

Η αναβίωση των εθνικισμών _ μαζί με την άνοδο των ακραίων στοιχείων _ και του ευρωσκεπτικισμού αποτελούν μια νέα απειλή και θα γαλουχηθούν με τις αυξανόμενες κοινωνικές και εργατικές διαμαρτυρίες. Ωστόσο, το ευρωπαϊκό όραμα ήταν να ξεπεράσουμε ακριβώς αυτές τις εθνικ(ιστικ)ές διαφορές και να δημιουργήσουμε μια νέα ταυτότητα που θα τους συμπεριλάμβανε όλους. Η «αγορά» και η οικονομία ήταν μόνο ένας από τους πυλώνες που θα συνέβαλαν στην οικοδόμηση αυτής της Ευρώπης, αλλά όχι ο μοναδικός. Η αλληλεγγύη ήταν ο άλλος.

Είναι γνωστό ότι η Γερμανία βοηθήθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο χωρίς να της επιβληθούν αυστηρά πακέτα λιτότητας. Μερικά από τα μέτρα που επιβάλλονται σήμερα στην Ελλάδα και αύριο στην Ιταλία, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία ή σε χώρες της κεντρικής και της ανατολικής Ευρώπης είναι (μέχρι κάποιον βαθμό) απαραίτητα _ αλλά η ευελιξία και η νομιμότητα είναι επίσης σημαντικές. Αυτό είναι η δημοκρατία.

*Ο κ. Andrea Mammone είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κίνγκστον του Λονδίνου