Οι κλειστοί ορίζοντες των ΑΕΙ. Πόσο εξωστρεφές μπορεί να γίνει το ελληνικό Πανεπιστήμιο

 Του Εμμ. Γ. Φραγκούλη, ΝΕΑ, 3.1.12

Ποιος στ' αλήθεια μπορεί να διαφωνήσει με τις απόψεις που κατέθεσε στα πανεπιστήμια η υπουργός Παιδείας Αννα Διαμαντοπούλου για την προώθηση της εξωστρέφειας; Αναμφισβήτητα οι περισσότερες είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Το ερώτημα όμως είναι με ποιον τρόπο τα μεγαλεπήβολα αυτά σχέδια θα υλοποιηθούν και δεν θα μείνουν απλές ιδέες. Θα προσπαθήσω να παρουσιάσω μερικά από τα προβλήματα που υπάρχουν στο δημόσιο Πανεπιστήμιο και λειτουργούν ανασχετικά στις όποιες προσπάθειες καταβάλλονται. Πρώτα τα καλά νέα. Στο παγκοσμίου αναγνώρισης επιστημονικό περιοδικό «Nature» δημοσιεύτηκε μια ανάλυση με τίτλο «Top countries 2011 Scientific publications». Οσο και να φαίνεται παράξενο, οι επιστήμονες που εργάζονται στην Ελλάδα και σε πολύ μεγάλο ποσοστό στα δημόσια Πανεπιστήμια δημοσίευσαν το 2011 έναν αριθμό εργασιών που, μετά την αναγωγή του στον πληθυσμό της χώρας, κατατάσσει την Ελλάδα στην 21 η θέση σε σύνολο 40 χωρών.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι αυτό κατορθώθηκε με τα περιορισμένα χρήματα που δόθηκαν για έρευνα τα προηγούμενα χρόνια. Διότι δυστυχώς την τελευταία διετία με τις γνωστές/άγνωστες διαδικασίες που εφευρέθηκαν από αυτοανακηρυσσόμενους ζηλωτές της αξιοκρατίας και της διαφάνειας δεν έχει ακόμη κατορθωθεί να εκταμιευθούν χρήματα από το ΕΣΠΑ για ερευνητικά προγράμματα.

Ας προχωρήσουμε τώρα και στα δυσάρεστα για να προσγειωθούμε στην πραγματικότητα.

1. Τα δύο τελευταία χρόνια για διαφορετικούς λόγους ένας μεγάλος αριθμός μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας έχει συνταξιοδοτηθεί ενώ λόγω της τραγικής οικονομικής κατάστασης της χώρας δεν γίνεται αναπλήρωση. Αποτέλεσμα, η καθημερινή λειτουργία των τμημάτων να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Το προσωπικό δεν επαρκεί, οι διπλωματικές εργασίες καθυστερούν υπερβολικά, μεταπτυχιακά προγράμματα καταργούνται ή υπολειτουργούν. Αυτονόητο προβάλλει το ερώτημα πώς σε αυτή την πραγματικότητα θα μπορούσε να υλοποιηθεί η σωστή ιδέα να γίνουν μεταπτυχιακά προγράμματα στην Αγγλική που να απευθύνονται σε πτυχιούχους των Βαλκανίων και των Παραμεσόγειων χωρών. Μία εύκολη λύση θα ήταν να παραταθεί το όριο ηλικίας από τα 67 στα 70 για όσα μέλη ΔΕΠ το επιθυμούν. Είμαι βέβαιος ότι πολλοί θα ήταν εκείνοι που συναισθανόμενοι την κρίσιμη οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα θα αποφάσιζαν να παραμείνουν και να βοηθήσουν με την εμπειρία τους για τον σκοπό αυτό. Πραγματικά δεν μπορώ να βρω μια δικαιολογία για ποιο λόγο μια τέτοια ρύθμιση δεν νομοθετείται.

2. Υποτροφίες για εκπόνηση διδακτορικής διατριβής δεν προσφέρονται ούτε από το κράτος ούτε από τα διάφορα ιδρύματα για αλλοδαπούς μεταπτυχιακούς φοιτητές. Ετσι το σύνολο σχεδόν των αιτήσεων προικισμένων νέων ξένων επιστημόνων για επιτέλεση διδακτορικών διατριβών στη χώρα μας απορρίπτεται, με όλες τις συνέπειες αυτής της διεθνούς απομόνωσης.

3. Σε πολλά από τα υπάρχοντα μεταπτυχιακά προγράμματα η λειτουργία εξασφαλίζεται με την εθελοντική προσφορά μελών ΔΕΠ και ερευνητών. Οι φοιτητές συχνά πληρώνουν με δικά τους χρήματα για τις μεταπτυχιακές τους εργασίες. Επειτα από τέσσερα εξάμηνα εντατικής δουλειάς εξέρχονται με αρκετά υψηλό επίπεδο γνώσεων, μόνο που στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για κατοχύρωση επαγγελματικών δικαιωμάτων και ας μιλάμε για διπλώματα ειδίκευσης. Τρανό παράδειγμα, το μεταπτυχιακό δίπλωμα Κλινικής Βιοχημείας Μοριακής Διαγνωστικής.

4. Το νομικό πλαίσιο για τις πατέντες, τις καινοτομίες και τις εταιρείες τεχνοβλαστού (Spin off) που θα μπορούσαν να αποτελέσουν μοχλούς ανάπτυξης είναι τόσο ελλιπές που στην ουσία δεν λειτουργεί. Εάν στα πλαίσια του ειδικού λογαριασμού κονδυλίων Ερευνας επιχειρηθεί η πληρωμή της εισφοράς για την αξιολόγηση Πατέντας που ανέπτυξε μέλος ΔΕΠ ελληνικού Πανεπιστημίου από το γραφείο του Μονάχου ώστε να έχει ευρωπαϊκή ισχύ είναι βέβαιο ότι ο αρμόδιος αντιπρύτανης θα χάσει πάρα πολλές ώρες στο γραφείο του εισαγγελέως.

5. Το νομικό πλαίσιο για την αξιοποίηση της περιουσίας των πανεπιστημίων (σε πολλά ιδρύματα είναι αξιόλογη) είναι τόσο περίπλοκο, ώστε η περιουσία παραμένει ανεκμετάλλευτη.

6. Προτείνεται η δημιουργία επωνύμων θέσεων ΔΕΠ. Ιδέα εξαίρετη που υπάρχει σε πολλά πανεπιστήμια του κόσμου. Με ποια αντιμισθία όμως, με δεδομένο ότι οι θέσεις των καθηγητών στο Πανεπιστήμιο έπαψαν προ πολλού να είναι ελκυστικές; Ο μισθός του καθηγητού είναι περίπου ίσος με τον μισθό μεσαίου στελέχους στον ιδιωτικό τομέα. Ικανοί επιστήμονες της Διασποράς δεν ενδιαφέρονται ούτε για τις επώνυμες ούτε για τις μη επώνυμες θέσεις (και δεν αναφέρομαι βεβαίως στους μαϊντανούς που στολίζουν τα διάφορα ΜΜΕ). Με τις σημερινές απολαβές πάρα πολλοί είναι εκείνοι που κάνουν δεύτερη δουλειά για να μπορέσουν να ζήσουν τις οικογένειές τους. Η δυνατότητα διεθνούς παρουσίας για τους περισσοτέρους είναι πλέον όνειρο μακρινό.

Αν προβλήματα σαν αυτά δεν γίνει σοβαρή προσπάθεια να αναταχθούν, όσες ιδέες και να κατατεθούν, όσες εξαγγελίες και να υπάρξουν, όσες προσπάθειες και να γίνουν, η εξωστρέφεια δυστυχώς θα παραμείνει άπιαστο όνειρο.

Ο Μανώλης Φραγκούλης είναι καθηγητής Βιοχημείας, πρόεδρος του Τμήματος Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών