Μια φαινομενικά «άσχετη ιστορία»: ονοματολάτρες, βατοπεδινά δικαιώματα, ισλανδικές βόλτες

Βατοπέδι 1896

Του Πάνου Θεοδωρίδη, Αγγελιοφόρος, 3.1.12

Η Ελλάδα, ελευθερώνοντας το Αγιον Ορος το 1912, βρίσκει τους πολυάριθμους Ρώσους μοναχούς σε αναστάτωση. Είναι χωρισμένοι σε «ονοματολάτρες» (Imiaslavtsy) και «ονοματοδιώκτες» (Imiabortsy). H ελληνική επικράτηση στο Αιγαίο τούς ενοχλεί. Μισού αιώνος αγώνες, διπλωματικές και στρατηγικές κινήσεις πάνε στράφι. Αγωνίστηκαν να γεμίσουν τον Αθωνα πεπαιδευμένους, αφοσιωμένους καλόγερους, ξόδεψαν τεράστια ποσά σε χρήματα, υπηρεσίες και εξοπλισμό (ακόμη και ειδική ταχυδρομική υπηρεσία διέθεταν στον Αθω από το 1910) και τώρα, ένα βιβλίο με τίτλο Na Gorakh Kavkaza («εκ του Ορους Καυκάσου»), που έγραψε ένας μεγαλόσχημος μοναχός που έζησε ως στάρετς στα βουνά, δημιούργησε μέγα σχίσμα στη Ρώσικη Εκκλησία.

Ονοματολάτρες

Ο συγγραφέας του βιβλίου Ιλαρίων υποστήριζε, απλά, αυτό που περιείχε τόσο ο πλατωνισμός όσο και η Καμπάλα, ακόμη και επιστημολογικές θεωρίες συνδεδεμένες με τα μαθηματικά: ο Θεός είναι το όνομά του. Η θεωρία δεν ήταν πρωτοφανής, αλλά αγρίεψε, και άρχισαν συζητήσεις και εντάσεις στη Ρώσικη Ιερά Σύνοδο. Ο επιφανέστερος ονοματολάτρης ήταν ένας ευγενής Ουσάρος, ο Αλέξανδρος Μπουλάτοβιτς, αργότερα μοναχός Αντώνιος, που έζησε ένα διάστημα στην Αιθιοπία, βοηθώντας τους εντόπιους εναντίον των Ιταλών και νωρίς έγινε καλόγερος και ήρθε στο Ρωσικό.

Η διαμάχη

Οι Ρώσοι δεν άλλαξαν το αίτημά τους στις δαιδαλώδεις διαπραγματεύσεις του Λονδίνου, το 1913. Ηθελαν να διοικηθεί το Αγιον Ορος από τις έξι ορθόδοξες εκπροσωπήσεις ως διεθνώς κατοχυρωμένο ανεξάρτητο κρατίδιο, με προεδρεύουσα τη ρωσική πλευρά. Εχοντας το 60% του αριθμού των μοναχών, ήλπιζαν να κερδίσουν ως μονές τις πελώριες ρώσικες σκήτες που δεν μπορούσαν να μετατραπούν σε κάτι καλύτερο με την υπάρχουσα ρύθμιση. Αλλά αντιτάχθηκαν λυσσαλέα οι ρωμαίικες μονές, που έστειλαν αντιπροσωπείες στο Λονδίνο. Η ίδια η Ελλάδα το συζητούσε χωρίς πάθος, αφού εκείνους τους μήνες είχε τον μπελά της Βουλγαρίας. Οι μεγάλες δυνάμεις απέρριψαν αυτήν την πρόδηλη επιθυμία αδάπανης επιρροής, στη Μεσόγειο, της ρωσικής πλευράς. Οι Ρώσοι μάλλον το περίμεναν. Αλλά η βασική συνέπεια ήταν καταστροφική γι' αυτούς. Οι σκήτες δεν μπορούσαν να είναι αδέσποτες ή ομοδέσποτες. Η μεγάλη σκήτη του Αγίου Ανδρέα, το λεγόμενο Σαράι, υπαγόταν πλέον στη μονή Βατοπεδίου. Σε λίγα χρόνια δεν υπήρχε «ρωσικός κίνδυνος» στο Ορος. Ολα τα ξεκίνησε το ρωσικό πολεμικό «Ντόνετς», που μαζί με άλλα τρία μεταφορικά πλοία κατέφθασε στο Ορος με τον αρχιεπίσκοπο Χερσώνος Νίκωνα. Ο στολίσκος στάθμευσε στην Πόλη και σε ελάχιστο διάστημα, φτάνοντας στο Ρωσικό, επιτέθηκε στους ονοματολάτρες με γυμνές ξιφολόγχες. Ηξεραν ποιοι ήταν, διότι είχε προηγηθεί μια εσωτερική ψηφοφορία.Τέσσερις νεκροί και σαράντα οκτώ τραυματίες που έμειναν στο νοσοκομείο και εκατοντάδες ονοματολάτρες που οδηγήθηκαν στη Ρωσία, αποσχηματίστηκαν και έμειναν εκεί. Ας σημειωθεί ότι οι εχθροί των ονοματολατρών απαξιώθηκαν, η σύνοδος που είχε συγκληθεί για να επιλυθεί το θέμα τους δεν έγινε ποτέ λόγω Οκτωβριανής Επανάστασης και ότι το βιβλίο του Ιλαρίωνα κυκλοφόρησε πάλι το 1999, πρώτη φορά από το 1907, και οι ονοματολάτρες δε διώκονται μήτε θεωρούνται επισήμως αιρετικοί στη Ρωσία.

Τι σχέση έχουν οι ονοματολάτρες με το σήμερα;

Εχουν σχέση με την προσέγγιση των σημερινών Ρώσων στον Εφραίμ, ηγούμενο της μονής Βατοπεδίου. Οπως γράφει ένας σπουδαστής που έκανε μάστερ για το ζήτημα: (http://www.samizdat.com/imiaslavtsy.html) «Η σκήτη του αγίου Ανδρέα υπήχθη στο ελληνικό μοναστήρι του Βατοπεδίου, κι έτσι κάθε σημαντική ενέργεια, όπως η αντικατάσταση ηγουμένου της σκήτης, απαιτούσε την επίσημη έγκριση του ηγουμένου της Βατοπεδίου».

Με τη θερμή φιλία και υποστήριξη προς τον Εφραίμ, ιδίως του Ιδρύματος «Αγιος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος», που έχει αναλάβει μεταξύ άλλων και τον ορθόδοξο διάλογο με τις άλλες θρησκείες, ακόμη και το Σαράι μπορεί να «εποικισθεί» παλι με Ρώσους μοναχούς (αφού στον Αγιο Παντελεήμονα οι μοναχοί δεν είναι Ρώσοι αλλά Ουκρανοί). Δεκάδες σκήτες ορθοδόξων από τα ρώσικα κράτη μπορούν να διαμορφωθούν, υπαγόμενα στο Βατοπέδι, χωρίς να μπορεί να παραβιαστεί από την Ιερά Σύναξη το αυτοδιοίκητο της Βατοπεδίου. Αυτό το Ιδρυμα είναι γνωστό παγκοσμίως και μάλιστα, στην ιστοσελίδα του, έχει προαναγγείλει θεολογικό συνέδριο στο Βόλο (24-27 Μαΐου 2012: Εκκλησιολογία και Εθνικισμός στη μεταμοντέρνα Εποχή).

Τι γυρεύεις στο Ρέικιαβικ, εσύ, ένας Κύπριος;

Εξάλλου σε φιλικό προς το Ιδρυμα site (Voices from Russia) όπως και σε πολλά ακόμη ρώσικα, η ειδησεογραφία υπέρ του Εφραίμ και εναντίον των Αμερικανών καλά κρατεί. Ενα μέλος των «Λύκων της Νύχτας», ονόματι Βλαδισλάβ, που γνωρίζει προσωπικά τον πατέρα Εφραίμ, μίλησε για την ασκητική ζωή του και εξήγησε ότι ο πραγματικός λόγος για τον κατατρεγμό του είναι «η απόπειρα της ΕΕ να απογυμνώσει τον Αθω από το θείον, να τον καταστρέψει ως Αγιον Τόπο, να τον μετατρέψει σε τουριστικό κέντρο αναψυχής και να τιμωρήσει τον ηγούμενο Εφραίμ για τη ρωσοφιλία του και για την πίστη του στην Ορθόδοξη Ανασυγκρότηση της Ρωσίας». Δε λείπουν και «πληροφορίες» όπως «η υπόθεση μοιάζει με την περίπτωση των αμερικάνικων ραδιουργιών εναντίον του Πατριάρχη Μάξιμου Βαπορτζή το 1948. Οι Αμερικανοί έστειλαν το «δικό τους» υποψήφιο στο Φανάρι με το προσωπικό αεροπλάνο του προέδρου Τρούμαν». Ο Βαπορτζής ήταν Οικουμενικός Πατριάρχης για δυο χρόνια. Οι συντάκτες εννοούν τον διάδοχό του Αθηναγόρα και ο «αμερικάνικος» ρόλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι πρόδηλος. Δεν ανατυπώνω το κλίμα και την εξαγριωμένη προπαγάνδα ενάντια στην «πουλημένη» ελληνική ηγεσία, αλλά ανάμεσα σε διάφορα τραγικά και δύσκολα βγαίνει και μια ενδιαφέρουσα ειδησούλα: τον περασμένο Αύγουστο ήταν στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας ο Εφραίμ αυτοπροσώπως! Προσευχήθηκε υπέρ της ανέγερσης ορθόδοξου ναού στο Ρέικιαβικ στο παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου, του Πατριαρχείου της Μόσχας εκεί. Οταν λέμε ρωσόφιλος, το εννοούμε εμπράκτως. Εως τα Φράατα και τους Υπερβορείους. Τελικά, ποιος αποφάσισε για τη Ρωσία; Ο «ρωσόφιλος» ή ένα βαθέως κοιμώμενον «κλίμα Κωνσταντινουπόλεως», που νομίζει πως γιορτάζουμε την πρωτοχρονιά του «Χατ-ι -Χουμαγιούν»;

Σύνοψη

Ο Εφραίμ, που έγινε ηγούμενος το 1990 (χρονολογία επίσης της ίδρυσης του Ιδρύματος «Αγιος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος»), κατέχει κάτι πολύτιμο για τους Ρώσους, λόγω της ηγουμενίας του: τη διαδικασία αποκατάστασης των ρωσικών σκητών που ανήκουν στο Βατοπέδι, χωρίς παρέμβαση της ελληνικής Πολιτείας ή άλλων μονών. Σε συνδυασμό με την εκ νέου εκλογή του Πούτιν, την καταγγελία ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο ακολουθεί τα βήματα των Αμερικανών και με τη δόμηση μιας πολιτικής κίνησης τύπου Ναπαίων, από αποσπάσματα του ΛΑΟΣ και ομάδων εναντίον του Οικουμενισμού, προδήλως αντιτουρκικών, σε συνδυασμό και με μη θρησκευτικές κινήσεις από Ρώσους πολίτες ελληνικής καταγωγής.

Η Ελλάδα πληρώνει πανάκριβα την ανοησία της στρατιωτικής της επέμβασης, ως απολειφάδι της Αντάντ, στην Ουκρανία. Από πτωχαλαζονεία και βλακώδη αίσθηση πως είναι καλύτερα να είσαι ακόλουθος μιας αποικιακής δύναμης, παρά αντίπαλός της. Αυτά που σημειώνω δεν έχουν καμία μορφή καταγγελίας. Απλώς ζητώ ως πολίτης από το ελληνικό Δημόσιο και την ιερή κοινότητα του Αγίου Ορους να εγκύψει στο ζήτημα, αφήνοντας στην άκρη την αιδήμονα σιωπή και τα λανθασμένα μετρήματα σε σχοινία και μοδίους. Ο ελληνικός πολιτικός λόγος, ειδικά στην εξωτερική πολιτική, πρέπει να καταστεί επειγόντως δημόσιος, διότι από την πολλή μυστικοπάθεια γνωρίζουν τις προθέσεις μας οι αγρότες της Βανδέας και κτηνοτρόφοι Γκαγκαούζοι, αλλα όχι, φοβούμαι, οι καλόγεροι που τιμούν τον Αθωνα και τα νέα παιδιά του υπουργείου του εξωτερικού Φλοιού.