Ρόμπερτ Πάξτον:"Τα σηµάδια του φασισµού είναι όλα εδώ"

Μιλάει στο «Βήμα» ο αμερικανός ιστορικός, αυθεντία σε ζητήματα φασισμού και ευρωπαϊκού Μεσοπολέμου, 25.12.11

Η δολοφονική επίθεση της 22ας Ιουλίου στη Νορβηγία από τον Αντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ έδειξε ότι η ευρωπαϊκή Ακροδεξιά βρίσκεται σε διαρκή άνοδο,υποβοηθούµενη από τη δριµεία οικονοµική κρίση και την απαξίωση των κοινοβουλευτικών και δηµοκρατικών θεσµών. Το κοινωνικό µοµέντουµ σήµεραθυµίζει επικίνδυνα την αντίστοιχη πολιτική συγκυρία στη Γερµανία και την Ιταλία του Μεσοπολέµου, που οδήγησε στην εµφάνιση και εγκαθίδρυση των φασιστικώνκινηµάτων, προειδοποιεί µιλώντας προς «Το Βήµα» ο Ρόµπερτ Ο. Πάξτον, επίτιµος καθηγητής στο τµήµα Ιστορίας του Πανεπιστηµίου Κολούµπια. Ωστόσο, όπως εξηγεί, µόνη η κρίση δεν αρκεί για να φτάσει η κατάσταση σε σηµείο εκρηκτικό: για να σπάσει το φασιστικό «αβγό του φιδιού» απαιτείται µια σπάνια συναστρία πολιτικοκοινωνικών παραγόντων. 

«Τα σηµάδια είναι όλα εδώ» ακούγεται να λέει από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραµµής ο Ρόµπερτ Πάξτον: «Εχουµε οικονοµική ανασφάλεια, πολίτες απογοητευµένουςαπό τη δηµοκρατία, ξενοφοβία και γενικά πολλά από τα συµπτώµατα που γνώρισε η Ευρώπη τα πρώτα χρόνια µετά τον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο και µετά την οικονοµική κρίση του 1929 και που µε τη σειρά τους προλείαναν το έδαφος για την εµφάνιση των φασιστικών καθεστώτων σε Ιταλία και Γερµανία». 

Σύµφωνα µε τον έγκριτο ιστορικό, επειδή οι φασιστικές ιδέες ανθούν σε καταστάσεις κρίσης, η ύφεση προκαλεί την απαξίωση των δηµοκρατικών θεσµών, που µοιάζουν να µην έχουν τη δυνατότητα να δηµιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας και ευηµερία. 

«Σε εποχές οικονοµικής κρίσης και µε την Αριστερά ανήµπορη να αντιδράσει, υπάρχει πάντοτε ο πειρασµός να καταφύγουµε σε ολοκληρωτισµούς και δεξιές πολιτικές» λέει ο 79χρονος καθηγητής, προσθέτοντας πως «για την ύφεση δεν ευθύνεται το ίδιο το πολίτευµα, αλλά οι οικονοµικοί χειρισµοί των εκάστοτε κυβερνήσεων και η κακή διακυβέρνηση εκ µέρους των πολιτικών». 

«Ας µην προτρέχουµε ωστόσο», µας καθησυχάζει, «η κρίση δεν αρκεί από µόνη της για να ανθήσει ο φασισµός. Οπως και τότε, στον Μεσοπόλεµο, έτσι και τώρα απαιτείται επιπλέον η εµφάνιση µιας ηγετικής µορφής όπως ο Μουσολίνι ή ο Χίτλερ, µε την απαραίτητη φιλοδοξία για την κατάληψη της εξουσίας. Μόνο στην Ιταλία και στη Γερµανία είχαµε µια τέτοια συναστρία κοινωνικοπολιτικών παραγόντων και παράλληλα έναν ικανό ηγέτη, µε αποτέλεσµα ο φασισµός να ανέβει στην εξουσία». 

Επίσης, σύµφωνα µε τον κ. Πάξτον, οι νεοφασίστες της µεταπολεµικής Ευρώπης δεν διαθέτουν τα κλασικά φασιστικά χαρακτηριστικά του Μεσοπολέµου. «Κατ’ αρχάς, δεν αξιώνουν επεκτατικούς πολέµους, µε εξαίρεση αυτούς σε κάποιες περιοχές της Βαλκανικής χερσονήσου, ενώ δεν απαιτούν την εγκαθίδρυση δικτατορικών καθεστώτων ή τη θέσπιση συνταγµατικών αλλαγών. Οι ηγέτες τους επίσης τείνουν να αποκηρύσσουν τη βία που προωθούν τα νεότερα στελέχη των οργανώσεων αυτών, που είναι απλοί κακοποιοί που µιµούνται ναζιστικές µεθόδους» επισηµαίνει. 

Στο ερώτηµά µας αν υπάρχουν σήµερα ηγέτες που µε τις πολιτικές ή τις πράξεις τους ρέπουν επικίνδυνα προς τον φασισµό, ο κ. Πάξτον είναι σαφής: «Ο Τζορτζ Μπους συχνάεπικαλείτο απειλές εναντίον των ΗΠΑ ώστε όχι µόνο να δικαιολογήσει πράξεις βίας απέναντι σε όσους θεωρούσε εχθρούς του έθνους, αλλά και για να καταπατήσει νόµους προκειµένου να επιτελέσει τους σκοπούς του. Επίσης, ξεκίνησε έναν πόλεµο χωρίς να δώσειεπαρκείς εξηγήσεις και λόγους που τον διεξάγει, ενώ αποπειράθηκε τη νοµιµοποίηση των βασανιστηρίων µε τη λογική πως ιερά δεν είναι τα προσωπικά δικαιώµατα του ατόµου, αλλά µόνο η υπεράσπιση της πατρίδας. 

Αυτοί οι δύο λόγοι είναι αρκετοί για εµένα ώστε να πω πως ο Μπους έκανε βήµατα προς την κατεύθυνση του φασισµού. 

Ωστόσο, ο Μπους έκανε και πράγµατα που τον διαφοροποιούσαν από τους κλασικούςφασίστες: δεν εξυµνούσε τον ρόλο του κράτους. Στα µάτια µου ο Μπους ήταν ένας αµοραλιστής και καιροσκόπος πολιτικός που φρόντιζε σε κάθε ευκαιρία να χρησιµοποιείκαουµπόικες πρακτικές Αγριας ∆ύσης για να λύνει τις υποθέσεις του». 

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Ο ανατόµος του ολοκληρωτισµού

Επίτιµος καθηγητής Κοινωνικών Επιστηµών στο τµήµα Ιστορίας του Πανεπιστηµίου Κολούµπια σήµερα, ο Ρόµπερτ Ο. Πάξτον γεννήθηκε το 1932 στο Λέξινγκτον της Βιρτζίνια. Θεωρείται από τους σηµαντικότερους εν ζωή ιστορικούς για την Ευρώπη στον Μεσοπόλεµο και στον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο, µε εξειδίκευση σε ζητήµατα φασισµού, καθώς και αυθεντία στην περίοδο της Γαλλίας επί Βισύ. Πρώτος υποστήριξε ότι η συνεργασία της γαλλικής κυβέρνησης του Βισύ µε τον Χίτλερ ήταν εκούσια και όχι αποτέλεσµα ναζιστικών πιέσεων όπως πιστευόταν αρχικά. Στο έργο του αποδεικνύει ότι στη µεσοπολεµική Ευρώπη Συντηρητικοί και Φιλελεύθεροι στήριξαν έµπρακτα τους φασίστες, µπροστά στον κίνδυνο του µπολσεβικισµού. Τιµήθηκε τον Απρίλιο του 2009 µε το γαλλικό βραβείο της Λεγεώνας της Τιµής και είναι µέλος της Αµερικανικής Ακαδηµίας Τεχνών και Επιστηµών. Στα ελληνικά κυκλοφορεί το έργο του «Η ανατοµία του φασισµού» (εκδ. Κέδρος). 

Νικολά Σαρκοζί:

«Σκληρός, αλλά όχι φασίστας»

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα ακροδεξιές οργανώσεις επιτίθενται εναντίον μεταναστών στο κέντρο της Αθήνας θυμίζοντας τις ομάδες που έκαναν«squadrismo» επί Μουσολίνι. Σας ανησυχεί αυτή η εξέλιξη; 

«∆εδοµένης της σοβαρότητας της οικονοµικής και πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα, είναι πιθανόν να δηµιουργηθούν και να αποκτήσουν λαϊκό έρεισµα διάφορα πολιτικά κινήµατα που κινούνται είτε στην άκρα ∆εξιά είτε στην άκρα Αριστερά. Ωστόσο, θα ήταν αφελές να προσπαθήσουµε να προβλέψουµε τη δύναµη που τυχόν θα αποκτήσουν µελλοντικά στην περίπτωση που τα µεγάλα κόµµατα σταθούν αδύναµα να χειριστούν την κατάσταση. Ας περιµένουµε λίγο ακόµα». 

Τι γίνεται όταν ακόμη και ο ηγέτης μιας χώρας όπως η Γαλλία διατάσσει ανάλογες τακτικές; Μπορεί να χαρακτηριστεί «φασίζουσα» η συμπεριφορά τού προέδρου Σαρκοζί απέναντι στους Ρομά; 

«Οχι. Αρνούµαι να χρησιµοποιήσω ένα επίθετο µε τόσο αρνητική απόχρωση όπως το “φασίστας” για πολιτικούς που απλώς υιοθετούν αµφιλεγόµενα και οµολογουµένως σκληρά µέτρα. Ο Νικολά Σαρκοζί, µπροστά στο φάσµα της εκλογικής αναµέτρησης σε πέντε µήνες από τώρα, πασχίζει σκληρά προκειµένου να πάρει κάποιες ψήφους από το ακροδεξιό κόµµα του Εθνικού Μετώπου. Για αυτό και µπήκε στον πειρασµό να κάνει µια άκρως σπασµωδική πολιτική κίνηση υιοθετώντας πρωτοφανή µέτρα σκληρότητας απέναντι στους πληθυσµούς Ροµά της Γαλλίας. Αυτή η πράξη τον κάνει σίγουρα σκληρό – αλλά επ’ ουδενί φασίστα».