«Καταλάβετε τα αμφιθέατρα»;

Του Dani Rodrik ΤΟ ΒΗΜΑ - ΤΗΕ PROJECT SYNDICATE, 16.12.11

Στις αρχές Νοεμβρίου μια ομάδα φοιτητών στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ έκανε αποχή και δεν πήγε στις παραδόσεις του δημοφιλούς εισαγωγικού μαθήματος «Οικονομικά 10» που διδάσκει ο συνάδελφος μου, Γκρεγκ Μάνκιου. Ηταν τμήμα μιας οργανωμένης μερίδας νέων που διαμαρτύρονται για τον τρόπο που διδάσκονται τα σύγχρονα Οικονομικά στα μεγαλύτερα ακαδημαϊκά ιδρύματα του κόσμου. Το αντικείμενο αυτό ειχε πάντοτε τους πολέμιούς του, αλλά η οικονομική κρίση που έχει ενσκήψει δίνει νέο υλικό στους εχθρούς του, οι οποίοι τάσσονται εναντιον των «μη ρεαλιστικών θεωριών», όπως λένε, της οικονομικής επιστήμης, επειδή «θεοποιούν τις αγορές» κι αδιαφορούν για τις κοινωνικές ανησυχίες.

Ο Μάνκιου χαρακτήρισε τους διαμαρτυρόμενους σπουδαστές «ανεπαρκώς πληροφορημένους» αφού, όπως ειπε ο ίδιος, «τα οικονομικά δεν διαθέτουν ιδεολογία». Μάλιστα, μνημόνευσε και τον οικονομολόγο Τζον Μέιναρντ Κέινς, λέγοντας πως «τα οικονομικά είναι μια μέθοδος που βοηθάει τους ανθρώπους να σκέφτονται σωστά και να φτάνουν στις ορθές απαντήσεις, χωρίς να εξάγουν συμπεράσματα σχετικά με πολιτικές ή οικονομικές πρακτικές».

Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι εργασίες σε ένα τυπικό διδακτορικό πρόγραμμα με θέμα τα οικονομικά προσφέρουν μια τεράστια ποικιλία, ακριβώς τέτοιων πολιτικών ή οικονομικών πρακτικών. Μερικοί από τους οικονομολόγους αναλύουν τις ελεύθερες αγορές, ενώ άλλοι όχι. Στην πραγματικότητα, αρκετή από την οικονομική έρευνα έχει αφιερωθεί στο να καταλάβουμε το πώς η κυβερνητική παρέμβαση μπορεί να βελτιώσει την οικονομική απόδοση. Γιαυτό οι οικονομολόγοι αναλύουν κυρίως τα μη-οικονομικα κίνητρα και τις συμπεριφορές που προκύπτουν από τις κοινωνικές συνεργασίες.

Οι οικονομολόγοι συχνά κατηγορούνται για ιδεολογική στενομυαλιά επειδή γίνονται οι εχθροί του εαυτού τους στην απόπειρα τους να εφαρμόσουν τις θεωρίες τους στον πραγματικό κόσμο. Αντι λοιπόν να χρησιμοποιούν το «οπλοστάσιο» με όλες τις οικονομικές προοπτικές που διαθέτουν, πολλοί οικονομολόγοι προτιμούν να δείχνουν υπερβολική εμπιστοσύνη σε συγκεκριμένες «θεραπείες», ειδικά όσες συνάδουν με την προσωπική τους ιδεολογία.

Ας αναλογιστούμε την τρέχουσα οικονομική ύφεση. Η επιστήμη της Μακροοικονομίας διαθέτει τα κατάλληλα εργαλεία ώστε να ερμηνεύσει το πώς η κρίση ενέσκηψε κι αναπτύχθηκε. Όλοι μίλησαν για τις «φούσκες» που έσκασαν, τις ασύμμετρες πληροφορίες, ένα είδος αυτοεκπληρούμενης οικονομικής κρίσης και τα συστημικά ρίσκα. Ωστόσο, πολλοί οικονομολόγοι προτίμησαν αντ' αυτών να χρησιμοποιήσουν μοντέλα των αγορών που εχουν την ικανότητα να διορθώνουν από μόνα τα λάθη τους, μια πολιτική που κατέληξε σε ανεπαρκή κυβερνητική επίβλεψη των οικονομικών αγορών.

Η διδασκαλία της οικονομικής επιστήμης σε ακαδημαϊκό επίπεδο πάσχει από το ιδιο ακριβώς πρόβλημα: στην προσπάθεια μας να παρουσιάσουμε αστραφτερά και λαμπερά τα «πετράδια στο στέμμα» του επαγγέλματος μας, συχνά ξεχνάμε τις περιπλοκότητες στον πραγματικό κόσμο. Σαν κάποιος να διδάσκει το μάθημα της Φυσικής αγνοώντας το νόμο της βαρύτητας.

Αν δίπλα στις παραδοσιακές διδαχές της επιστήμης των οικονομικών όμως, είχαμε προσθέσει και μια υγιή δόση κοινής λογικής, τότε αυτή θα μπορούσε να μας προετοιμάσει για την ύφεση που ερχόταν και θα απέτρεπε την ανεξέλεγκτη εξάπλωσή της. Το να απαλύνουν οι οικονομολόγοι τις θεωρίες τους και να χαλαρώνουν τις απόλυτες αρχές τους, αναγωρίζοντας τα όριά τους στον αληθινό κόσμο, μπορεί να περάσει το κατάλληλο μήνυμα για την εποχή της κρίσης.

*O Ντάνι Ρόντρικ είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και συγγραφέας του βιβλίου «The Globalization Paradox: Democracy and the Future of the World Economy».