Απειλητικά επιδεινώνεται η κρίση στην Ευρωζώνη

Της Ελίζας Παπαδάκη, Αυγή, 27.11.11

Εφόσον δεν αλλάξουν συλλογικά την πολιτική τους οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, ριζικά και τώρα αμέσως, η τύχη του ευρώ εναποτίθεται πια αποκλειστικά στα χέρια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Κάθε μέρα που περνάει παρακολουθούμε και νέα δραματική επιδείνωση των όρων δανεισμού στην Ευρωζώνη, καθώς οι αγορές δυσπιστούν πλέον στην επιβίωσή της. Ήδη απαιτούν επιτόκια που δεν μπορούν να αντέξουν ούτε η Ισπανία, ούτε η Ιταλία. Η χιονοστιβάδα επεκτείνεται σε άλλες χώρες, σε ολοένα περισσότερες τράπεζες, ωθώντας τις οικονομίες, τη μία μετά την άλλη, σε πιστωτική ασφυξία και πίσω στην ύφεση, στον εφιαλτικό για τη νομισματική ένωση κίνδυνο αδυναμίας πληρωμών. Μετέωρο φαίνεται έτσι όλο το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Όμως οι κυβερνήσεις, με επικεφαλής τη Γερμανία από τη συγκριτικά πλεονεκτικότερη θέση της, δεν ανταποκρίνονται. Η δε ΕΚΤ κρατάει ακόμα κλειστά τα χαρτιά της.

Καμία διέξοδος δεν διαφάνηκε στην τριμερή συνάντηση κορυφής Γερμανίας, Γαλλίας και Ιταλίας την Πέμπτη στο Στρασβούργο. Η καγκελάριος Άγγελα Μέρκελ ενδιαφερόταν κυρίως να αποκρούσει την πρόταση για τη δημιουργία ευρωομολόγων που είχε ανακοινώσει την προηγουμένη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή - «ομολόγων σταθερότητας», όπως τα ονόμασε ο Ζοζέ Μπαρόζο. Κάθε σχετική συζήτηση την μετέθεσε για πολύ αργότερα, όταν θα έχει προχωρήσει η «δημοσιονομική ένωση» που θα επιβάλει αυστηρή κεντρική εποπτεία και πειθαρχία στους εθνικούς προϋπολογισμούς, με την αλλαγή των συνθηκών για την οποία επείγεται. Τις αντιρρήσεις του εδώ ήρε ο Γάλλος πρόεδρος και κοινή γαλλο-γερμανική εισήγηση θα παρουσιαστεί στο επόμενο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο 8-9 Δεκεμβρίου. Αλλά ταυτόχρονα ο Νικολά Σαρκοζί έδειξε να υποχωρεί και απέναντι στη γερμανική άποψη για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ενώ ο υπουργός του των Εξωτερικών Αλαίν Ζυπέ λίγες ώρες νωρίτερα της ζητούσε να αγοράζει μαζικά δημόσιο χρέος εφόσον υπάρχει ανάγκη. «Συμφωνήσαμε ότι, σεβόμενοι την ανεξαρτησία του θεσμού, θα πρέπει να απέχουμε από αιτήματα, θετικά ή αρνητικά», δήλωσε. Δεν φάνηκε να προχωρεί έτσι το «μεγάλο παζάρι» στο οποίο καλούσε η Le Monde για να σωθεί το ευρώ: η Γαλλία να κάνει πίσω στην εθνικιστική της θέση για την κυριαρχία, με αντάλλαγμα να καμφθεί ο γερμανικός νομισματικός δογματισμός.

Όσο για τον νέο Ιταλό πρωθυπουργό Μάριο Μόντι, ο οποίος ήρθε στη συνάντηση από θέση αδυναμίας για να επαναλάβει τη δέσμευση ότι θα ισοσκελισθεί ο προϋπολογισμός της χώρας του το 2013 και θα προωθηθούν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις με τη συναίνεση των κοινωνικών εταίρων, Μέρκελ και Σαρκοζί εξέφρασαν την πλήρη εμπιστοσύνη τους στην κυβέρνησή του και τον διαβεβαίωσαν για τη στήριξή τους. Μια μέρα μετά όμως, προχθές Παρασκευή, για να δανειστεί η Ιταλία 10 δισ. ευρώ αναγκάστηκε να καταβάλει τα υψηλότερα επιτόκια από συστάσεως ευρώ: 6,5% για εξαμηνιαία έντοκα γραμμάτια, 7,8% για διετή ομόλογα, ενώ οι αποδόσεις των τριετών ομολόγων της ξεπερνούσαν και το 8%.

Επιτόκια ρεκόρ είχε αναγκαστεί να πληρώσει την Τρίτη για βραχυπρόθεσμο δανεισμό 3 δισ. ευρώ και η Ισπανία, για τρίμηνα έντοκα γραμμάτια μάλιστα 5,22%, το υψηλότερο από το 1993, πέντε χρόνια πριν από το ευρώ! Και αυτό δύο μέρες μόλις μετά την πανηγυρική νίκη του συντηρητικού Λαϊκού Κόμματος στις εκλογές, του οποίου ο αρχηγός Μαριάνο Ραχόι που αναλαμβάνει νέος πρωθυπουργός σε λίγες μέρες έχει και αυτός δεσμευθεί σε μια πολιτική εξάλειψης των ελλειμμάτων και μεταρρυθμίσεων. Επικαλούμενο ανώνυμη πηγή του Λαϊκού Κόμματος το πρακτορείο Reuter’s μετέδιδε προχθές ότι ο Ραχόι θα εξετάσει το ενδεχόμενο να προσφύγει σε διεθνή βοήθεια. Θεαματικά εξάλλου ανέβαιναν οι αποδόσεις των δεκαετών ομολόγων του Βελγίου όλη την εβδομάδα: από 4,79% τη Δευτέρα έφτασαν 5,85% την Παρασκευή, ενώ τη δανειοληπτική ικανότητα της χώρας υποβάθμιζε η Standard&Poor’s (από ΑΑ+ σε ΑΑ με αρνητική προοπτική). Είχε προηγηθεί νέα υποβάθμιση της Πορτογαλίας και ο φόβος είναι ότι όπου να 'ναι θα ακολουθήσει η Γαλλία...

Όχι πια οι ασθενέστερες χώρες, συνολικά η Ευρωζώνη στο στόχαστρο των αγορών

Οι τελευταίες εξελίξεις δείχνουν πόσο λίγο μετρούν πια οι πολιτικές σε εθνικό επίπεδο: Η δυσπιστία των αγορών απέναντι στα κρατικά ομόλογα απευθύνεται στην Ευρωζώνη στο σύνολό της. Έτσι ερμηνευόταν άλλωστε από ορισμένους αναλυτές η πρωτοφανής αποτυχία της Γερμανίας την Τετάρτη να τοποθετήσει όλο το ποσό των 6 δισ. ευρώ σε ομόλογα με επιτόκιο κάτω από 2% που, όπως πάντα, απαιτούσε: ως πίεση για μια σύγκλιση των επιτοκίων μεταξύ των διαφορετικών κρατικών ομολόγων του ευρώ («Υπέροχες αγορές!» αναφωνούσε το κύριο άρθρο της Le Monde που προαναφέρθηκε). Μόνο που, εντυπωσιακό οπωσδήποτε, το επεισόδιο πρακτικά δεν επηρέασε τη Γερμανία. Αν και παρατηρείται μια αυξανόμενη πίεση από μερίδα της κοινής γνώμης για να αλλάξει η γερμανική πολιτική, παραμένει ωστόσο μειοψηφική: δημοσκόπηση της Handelsblatt κατέγραφε προχθές ένα 57% κατά των ευρωομολόγων, που προ μηνών πάντως ξεπερνούσε το 70%, ενώ ο ένας στους δύο πιστεύει τώρα ότι τελικά θα θεσπιστούν. Άρθρο στην ίδια εφημερίδα επέκρινε επίσης το μεγάλο γερμανικό ταμπού κατά της μαζικής παρέμβασης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στις αγορές ομολόγων, ανάλογα γράφηκαν και αλλού, στο Spiegel για παράδειγμα, την πολιτική της Μέρκελ ως αντιευρωπαϊκή κατηγορούσε προχθές με δριμύτητα ο προκάτοχός της Γκέρχαρντ Σρέντερ.

Και πολύ εντονότερη είναι η πίεση που ασκείται από την υπόλοιπη Ευρωζώνη, αλλά και πέρα από αυτήν: «Έφτασε πραγματικά το τέλος;» διερωτάται στο κύριο άρθρο του ο Economist, εκτιμώντας υψηλό τον κίνδυνο το ευρώ να διαλυθεί μέσα σε μερικές εβδομάδες. Δεν είναι μόνο το ανερχόμενο κόστος του δημόσιου δανεισμού αλλά και ο πανικός που περιβάλλει τις τράπεζες, υπογραμμίζει. Δεν δανείζονται μεταξύ τους, οι επιχειρήσεις αποσύρουν τις καταθέσεις τους από την περιφέρεια, οι τράπεζες αναγκάζονται να πωλούν περιουσιακά στοιχεία και να συμπιέζουν τα δάνειά τους, η Ευρώπη οδηγείται σε πιστωτική ασφυξία χειρότερη από την επομένη της κατάρρευσης της Lehman Brothers. Μαζί με τη δημοσιονομική λιτότητα και την εμπιστοσύνη επιχειρήσεων και καταναλωτών σε πτώση ωθείται σε νέα ύφεση το 2012, που θα επιδεινώσει ελλείμματα και χρέη. Οπότε γίνεται απτός ο κίνδυνος χρεωκοπίας μεγάλης χώρας του ευρώ, που δεν θα αντέξει η νομισματική ένωση. Παρόμοιες ανησυχίες διατυπώνονται σε πλήθος σχόλια και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Αν όμως με τα σημερινά πολιτικά δεδομένα στις χώρες του ευρώ, αρχίζοντας από τη Γερμανία, ριζική αλλαγή πολιτικής μέσα στο μικρό χρονικό διάστημα που απαιτείται δεν φαίνεται διόλου πιθανή, το κενό μπορεί να γεφυρώσει μόνον η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα: διαθέτοντας απεριόριστη ρευστότητα στις τράπεζες, πιο γενναιόδωρα από όσο έως τώρα, και παρεμβαίνοντας πολύ ευρύτερα στις αγορές των ομολόγων, συγκλίνουν οι περισσότεροι αναλυτές. Αυτό μπορεί να το πράξει και στα πλαίσια των καταστατικών της περιορισμών (που δεν της αναθέτουν το ρόλο «δανειστή ύστατης καταφυγής»), στην υπηρεσία της «σταθερότητας των τιμών» που είναι η μόνη της εντολή, υποστηρίζεται: εφόσον διακρίνει κίνδυνο «αποπληθωρισμού», πτώσης των τιμών.

Ένδειξη πώς προτίθεται να δράσει ο νέος της πρόεδρος Μάριο Ντράγκι δεν έχει δώσει ώς τώρα. Αλλά μια αισιόδοξη ερμηνεία της τριμερούς συνάντησης στο Στρασβούργο και της συμφωνίας εκεί, όπως τη διατύπωσε ο Νικολά Σαρκοζί, για σεβασμό στην ανεξαρτησία της ΕΚΤ εκ μέρους των κυβερνήσεων και αποχή τους από θετικές ή αρνητικές συστάσεις, είναι ότι αφήνει ανοικτό το δρόμο σε μια τέτοια εξέλιξη.