Τhe Guardian: Ο καπιταλισμός έχει μάθει να χρησιμοποιεί οργανισμούς - ξενιστές

                                   

                Γενική Απεργία! (Ελληνικό Μουσείο) Σκίτσο του Tomicek από την ιστοσελίδα του (Γερμανία)
Του Ζίγκμουντ Μπάουμαν, Αυγή, 22.10.11

Η είδηση για την κατάρρευση του καπιταλισμού είναι (για να το θέσουμε όπως στον Μάρκ Τουέιν) κάπως υπερβολική. Ο καπιταλισμός έχει ενσωματωμένη μία θαυματουργή ιδιότητα να ανασταίνεται και να αναγεννιέται. Πρόκειται για μία ιδιότητα την οποία μοιράζεται με τα παράσιτα, δηλαδή τους οργανισμούς που τρέφονται από άλλους οργανισμούς που ανήκουν σε άλλα είδη. Έπειτα από μία πλήρη ή σχεδόν πλήρη εξάντληση ενός οργανισμού ξενιστή, το παράσιτο στρέφεται αλλού και επιτυγχάνει να βρεί έναν άλλο ξενιστή, ο οποίος θα τον προμηθεύσει με την απαραίτητη τροφή για ένα διάδοχο -αν και περιορισμένο- χρονικό διάστημα. Εκατό χρόνια πριν, η Ρόζα Λούξεμπουργκ κατανόησε πλήρως την απόκοσμη αυτή ικανότητα του καπιταλισμού να ανασταίνεται σαν φοίνικας από τις στάχτες του, μια ικανότητα που αφήνει όμως ξεκάθαρα ίχνη καταστροφής. Άλλωστε η ιστορία του καπιταλισμού έχει σημαδευτεί από τους τάφους ζωντανών οργανισμών από τους οποίους απομύζησε κάθε ίχνος ζωής μέχρι να τους εξαντλήσει.
Η Λούξεμπουργκ, όμως, περιόρισε το σύνολο των οργανισμών κατηγοριοποιώντας τους σύμφωνα με τις επισκέψεις του παρασίτου που βρίσκονται σε εκκρεμότητα, σε "προ-καπιταλιστικές οικονομίες", των οποίων ο αριθμός ήταν περιορισμένος και υπό σταθερή συρρίκνωση, καθώς τελεί υπό την επίδραση της συνεχιζόμενης ιμπεριαλιστικής επέκτασης.

Mε κάθε διαδοχική επίθεση καθεμία από τις εναπομείνασες "παρθένες περιοχές" μετατρεπόταν σε βοσκοτόπι καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και κατά συνέπεια αργά ή γρήγορα καθίστατο ακατάλληλο για τις ανάγκες της καπιταλιστικής "εκτενούς αναπαραγωγής", αφού δεν υπήρχαν πια τα τεράστια κέρδη που απαιτούνταν. Με βάση αυτή τη λογική (έχοντας υπόψη την κατεύθυνση της φύσης της καπιταλιστικής επέκτασης τα τελευταία 100 χρόνια που είναι κυρίως εδαφική, κατά κύριο λόγο εκτενής και όχι εντατική, πλευρική και όχι κάθετη) η Λούξεμπουργκ δεν μπορούσε παρά να προβλέψει τα φυσικά όρια της πεπερασμένης διάρκειας του καπιταλιστικού συστήματος.

Όταν όλες οι "παρθένες περιοχές" της υφηλίου μπουν στο χωνευτήρι της καπιταλιστικής ανακύκλωσης, η απουσία νέων περιοχών προς εκμετάλλευση θα προοιωνιστεί και τελικά θα οδηγήσει στην κατάρρευση του συστήματος. Το παράσιτο θα πεθάνει λόγω της απουσίας μη εξαντλημένων οργανισμών με τους οποίους θα μπορεί να τραφεί.

Σήμερα ο καπιταλισμός έχει πια κατοχυρώσει την παγκόσμια διάστασή του ή έστω είναι πολύ κοντά στο να την επιτύχει. Πρόκειται για μία προοπτική που στα χρόνια της Λούξεμπουργκ απείχε και μάλιστα πολύ. Είναι λοιπόν στα πρόθυρα εκπλήρωσης η πρόβλεψη της Λούξεμπουργκ; Δεν το νομίζω. Αυτό που συνέβη τα τελευταία πενήντα περίπου χρόνια αφορούσε τη διαδικασία κατά την οποία ο καπιταλισμός μάθαινε τη μέχρι τότε άγνωστη τέχνη να παράγει καινούργιες "παρθένες περιοχές", αντί να περιορίζει την απληστία του στις ήδη υπάρχουσες. Η νέα αυτή τέχνη - που κατέστη δυνατή λόγω της μετάβασης από "την κοινωνία των παραγωγών" στην "κοινωνία των καταναλωτών" και από τη συνάντηση κεφαλαίου - εργασίας στην συνάντηση εμπορεύματος και πελάτη ως βασική πηγή "της προστιθέμενης αξίας".

Το κέρδος και η συσσώρευσή του στην περίπτωση της νέας αυτής τέχνης αποτελείται κυρίως από τη σταδιακή εμπορευματοποίηση των λειτουργιών της ζωής, τη διαμεσολάβηση της αγοράς στην ικανοποίηση των διαδοχικών αναγκών και την αντικατάσταση της επιθυμίας ικανοποίησης μετατρέποντάς τες σε μοχλούς για την οικονομία με μοναδικό απώτερο σκοπό το κέρδος.

Η τρέχουσα κρίση είναι αποτέλεσμα της εξάντλησης μιας τεχνητά δημιουργημένης "παρθένας περιοχής", μιας περιοχής αποτέλεσμα εφεύρεσης,που χτίστηκε από εκατομμύρια κόσμου ο οποίος δεν εντρύφησε στην "κουλτούρα των πιστωτικών". Με άλλα λόγια η κρίση είναι αποτέλεσμα εκείνων που ήταν πολύ ντροπαλοί ώστε να μπουν στη διαδικασία να εκμεταλλευτούν την κατάσταση που τους ήθελε να ξοδεύουν μη δεδουλευμένα χρήματα και να ζουν με πλαστικό χρήμα, παίρνοντας δάνεια και πληρώνοντας τόκους. Πρόκεται για μία "παρθένα περιοχή" που τέθηκε προς εκμετάλλευση, η οποία όμως έχει παρέλθει πια ανεπιστρεπτί αφήνοντας τους πολιτικούς να καθαρίσουν τα σπασμένα που άφησαν οι τραπεζίτες. Το καθήκον της "εκκαθάρισης" δεν επωμίζεται το βασίλειο των τραπεζιτών, αλλά μπαίνει στον κάλαθο των αχρήστων με τα άλυτα "πολιτικά προβλήματα" αναδιατυπώνοντας μάλλον καθυστερημένα αυτό που μέχρι πρότινος εθεωρείτο οικονομικό ζήτημα σε (όπως το έθεσε η Μέρκελ) ζήτημα "πολιτικής θέλησης". Ωστόσο μπορεί να υποθέσει κανείς πως στα κλιμάκια του καπιταλισμού η βαριά εργασία επικεντρώνεται στην κατασκευή νέων "παρθένων περιοχών", οι οποίες είναι επιβαρυμένες από την κατάρα του χαμηλού προσδόκιμου ζωής, δεδομένης της παρασιτικής φύσης του καπιταλισμού.

Ο καπιταλισμός πορεύεται μέσω μιας δημιουργικής καταστροφής. Αυτό που δημιουργείται είναι ο καπιταλισμός σε "μία νέα βελτιωμένη μορφή" και αυτό που καταστρέφεται είναι η ικανότητα επιβίωσης, η ζωή και η αξιοπρέπεια των αναρίθμητων και πολλαπλασιαζόμενων "ξενιστών οργανισμών" που τραβούν και ξελογιάζουν όλους μας με τον ένα τρόπο ή τον άλλο. Υποπτεύομαι πως ένα απο τα βασικά προσόντα του καπιταλισμού απορρέει από το γεγονός πως η φαντασία των οικονομολόγων, ακόμη και των επικριτών του συγκεκριμένου συστήματος, στερείται ευρηματικότητας, μιας ευρηματικότητας τέτοιας που, σε συνδυασμό με την αυθαιρεσία της καπιταλιστικής πρακτικής και της βαρβαρότητας με την οποία πορεύεται, μπορεί να καταστρέψει τα πάντα πέρα από κάθε φαντασία.

(Ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν είναι Πολωνός κοινωνιολόγος και καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Leeds)

(Mετάφραση: Aναστασία Γιάμαλη)