Η προτεσταντική ηθική και η καταστροφή του καπιταλισμού.

Του Γεράσιμου Γεωργάτου, 22.10.11

Η οικονομική πολιτική που ασπάζεται, προωθεί και ασκεί η Άγγελα Μέρκελ τόσο εντός Γερμανίας όσο και για το σύνολο της Ευρώπης, αποδίδεται, εκτός άλλων, και στην προτεσταντική της ηθική. Κόρη προτεστάντη πάστορα από το Αμβούργο, μεγαλωμένη στο Τεμπλίν της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, με σπουδές στην κβαντική φυσική στη Λειψία, η κα Μέρκελ φαίνεται πως έχει εσωτερικεύσει τις προτεσταντικές αρχές της λιτής ζωής, της αφοσίωσης στο καθήκον, της αποταμίευσης, του αυτοελέγχου και της αυτοπειθαρχίας, εντός ενός ορθολογικά οργανωμένου κοινωνικού και εργασιακού πλαισίου. Και όπως έδειξε ο εκ των πατέρων της κοινωνιολογίας Μαξ Βέμπερ (1864 – 1920), στο περίφημο έργο του «Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού» (1905), οι αρχές αυτές ευνόησαν την πρωταρχική καπιταλιστική συσσώρευση και την ανάπτυξη του βιομηχανικού καπιταλισμού.

Αποτελεί και το χαρακτηριστικότερο και συνηθέστερο παράδειγμα για τη δυνατότητα ενός στοιχείου του εποικοδομήματος (ηθική) να επιδρά επί της υλικής βάσης (οικονομία), σε αντιπαράθεση με την αντίληψη μιας μηχανιστικής - μη διαλεκτικής εκδοχής του μαρξισμού για την απόλυτη προτεραιότητα της υλικής βάσης και το μονοσήμαντο καθορισμό από αυτήν του εποικοδομήματος.

Όμως, από τον 19^ο και τις αρχές του 20ού αιώνα, έχει τρέξει πολύ νερό στο ποτάμι της καπιταλιστικής ιστορίας. Ο εθνικός βιομηχανικός καπιταλισμός έχει παραχωρήσει την προτεραιότητα στην παγκοσμιοποιημένη χρηματοπιστωτική μορφή του και η ηθική και οι αρχές του τότε δεν επαρκούν για να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες του σήμερα.

Προσηλωμένη λοιπόν η κα Μέρκελ στην προτεσταντική ηθική και στις αξίες της, επέδειξε αργά αντανακλαστικά και διέπραξε σοβαρά λάθη στην αντιμετώπιση της κρίσης. Γιατί, εξαιτίας κυρίως της Γερμανίας δεν αντιμετωπίστηκε άμεσα το πρόβλημα της ελληνικής χρηματοδότησης, που ήταν σχετικά εύκολο, αφού η Ελλάδα αντιπροσωπεύει μόνο το 2% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Θα είχε πιθανότατα αποκρουστεί εν τη γεννέσει της η επίθεση των αγορών και θα είχε αποφευχθεί η  μετάδοση της κρίσης χρέους στις υπόλοιπες χώρες της ευρωζώνης. Η προτεραιότητα όμως δόθηκε στη διαφύλαξη των χρημάτων του εκλογικού σώματος των γερμανών φορολογουμένων γαλουχημένων και στο λαϊκισμό περί τεμπέληδων του νότου.

Η Γερμανία είναι που κυρίως επέμενε στην προτεραιότητα μιας σκληρής δημοσιονομικής προσαρμογής της Ελλάδας, χωρίς κανένα συνοδευτικό ευρωπαϊκό σχέδιο που να ευνοεί και την ανάπτυξή της. Συνέπεια, η ύφεση, ο οικονομικός μαρασμός και η αδυναμία αποπληρωμής του χρέους. Έτσι, αυτό που ήταν ένα απολύτως διαχειρίσιμο πρόβλημα συγκρινόμενο με ένα αντίστοιχο οποιασδήποτε πολιτείας των ΗΠΑ, κινδυνεύει να προκαλέσει παγκόσμια οικονομική καταστροφή, όπως υπογράμμισε ο ίδιος ο πρόεδρος Ομπάμα ασκώντας κριτική στους ευρωπαίους και στην κα Μέρκελ.

Ως ηγετική δύναμη στην Ευρώπη, η Γερμανία δεν άσκησε την επιρροή της για να αποτρέψει την καθυστέρηση στην εφαρμογή των αποφάσεων της Συνόδου Κορυφής της 21^ης Ιουλίου, γεγονός που έχει οδηγήσει σε αυξανόμενη δυσπιστία της διεθνούς κοινότητας και των αγορών απέναντι στην Ε.Ε

Ορθώς, φαίνεται τελικά να συμφωνεί η Γερμανία με την αναγκαιότητα  επανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών προκειμένου να αποφευχθεί η καταστροφή. Όμως αυτό δεν αρκεί.  Χωρίς επεκτατική οικονομική πολιτική και σχέδιο ανάπτυξης που θα αυξήσει τα φορολογικά έσοδα των κρατών – μελών και του συνόλου της ευρωζώνης, σε συνδυασμό με ρυθμιστικό πλαίσιο για τις αγορές και φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, δεν μπορεί να υπάρξει διέξοδος από την κρίση. Όμως αυτό προσκρούει και στην προτεσταντική ηθική της λιτότητας και αυτοσυγκράτησης και στη συντηρητική χρηστιανοδημοκρατική πολιτική αντίληψη της προτεραιότητας στη δημοσιονομική προσαρμογή.

Αυτό που θα μπορούσε να κάνει η γερμανική κυβέρνηση, χωρίς να περιμένει μεταρρύθμιση των συνθηκών της Ε.Ε, θα ήταν, ξεπαγώνοντας τις επί δεκαετία καθηλωμένες αμοιβές των γερμανών εργαζομένων, να ενισχύσει την εσωτερική της ζήτηση, συμπαρασύροντας βαθμιαία σε ανάπτυξη το σύνολο της ευρωζώνης. Θα εξασφαλίζονταν έτσι φορολογικά έσοδα και για την αντιμετώπιση του χρέους και για την επανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, με ταυτόχρονη αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των αγορών. Όμως και αυτό προσκρούει τόσο στην προτεσταντική ηθική της λιτότητας της κας Μέρκελ όσο και στην από τα χρόνια του πολέμου προερχόμενη ψύχωση και το φόβο, κυρίως των Γερμανών συντηρητικών, απέναντι στην παραμικρή πιθανότητα ακόμα και ελάχιστης αύξησης του πληθωρισμού.

Ό,τι υπήρξε προοδευτικό σε κάποια χρονική στιγμή στο παρελθόν, μπορεί να είναι συντηρητικό σήμερα. Έτσι, η διασταύρωση της προτεσταντικής ηθικής με τις συντηρητικές και νεοφιλελεύθερες πολιτικές παράγει σήμερα καταστροφικά για την Ευρώπη και τον κόσμο αποτελέσματα. Ευτυχώς, οι δυνάμεις του σοσιαλισμού και της οικολογίας στη Γερμανία, που φαίνεται πως θα επικρατήσουν στις επόμενες εκλογές, δεν ασπάζονται ούτε τις ίδιες ηθικές αρχές ούτε την ίδια πολιτική ατζέντα. Το ίδιο και στη Γαλλία. Και μια πολιτική αλλαγή στο γαλλογερμανικό δίδυμο, εφόσον οι σοσιαλιστές και οι πράσινοι τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους, μπορεί να σημάνει την απαρχή μιας γενικότερης μεταστροφής σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Ας ελπίζουμε, για το καλό της Ευρώπης, πως στην παρούσα Σύνοδο Κορυφής δεν θα επικρατήσει ο αυστηρός γερμανικός προτεσταντισμός. Ωστόσο, στο εσωτερικό της ορθόδοξης Ελλάδας, με κυρίαρχη την αλόγιστη σπατάλη και την πελατειακή και συντεχνιακή διαπλοκή, μια καλή δόση προτεσταντισμού μπορεί και να αποδεικνυόταν ωφέλιμη. 

Ο Γεράσιμος Γεωργάτος, είναι Φιλόλογος και μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Δημοκρατικής Αριστεράς