Η πολιτική ηθική του Μπαλιμπάρ

Του Μιχάλη Μητσού, ΝΕΑ,  8.10.11

Πριν από λίγο καιρό κάλεσαν τον Ετιέν Μπαλιμπάρ στα γραφεία του Κομμουνιστικού Κόμματος, στην place du Colonel-Fabien. Αφού περιπλανήθηκε αρκετά στους έρημους διαδρόμους του κτιρίου, ο φιλόσοφος έπεσε σ' έναν τύπο που κάτι του θύμιζε. Ηταν ο γραμματέας της οργάνωσης που τριάντα χρόνια νωρίτερα, τον Μάρτιο του 1981, είχε αποφασίσει την αποπομπή του από το κόμμα. Το έγκλημά του ήταν ότι είχε γράψει στον «Νουβέλ Ομπζερβατέρ» ένα άρθρο όπου απαριθμούσε τα λάθη των διαδοχικών κομματικών ηγεσιών: τους δισταγμούς στη διάρκεια του πολέμου της Αλγερίας, την τύφλωση μπροστά στην εξέγερση του '68, τον πειρασμό του εθνικισμού, την προσωπολατρία απέναντι στον Ζορζ Μαρσέ.

Οι δύο άνδρες θυμήθηκαν τα παλιά, είπαν διάφορα καλαμπούρια και συμφώνησαν πως πρέπει να καταγγελθεί η εκδικητικότητα του Κράτους απέναντι σε διάφορους τύπους που εγκλημάτησαν στο παρελθόν και σαπίζουν σήμερα στη φυλακή. Ο Μπαλιμπάρ εξεπλάγη ευχάριστα, για παράδειγμα, όταν πληροφορήθηκε ότι ο συνομιλητής του είχε υποστηρίξει στελέχη της Αμεσης Δράσης που κρατούνται σε φυλακές υψίστης ασφαλείας. «Κάποτε, το κόμμα θεωρούσε τους αριστεριστές κάτι σαν τον διάβολο», λέει ο 69χρονος παλιός σύντροφος του Αλτουσέρ στον «Νουβέλ Ομπζερβατέρ». Με τον καιρό, όμως, αποδείχθηκε ότι το να κάνεις πολιτική σημαίνει να δρας τόσο στο υπάρχον πλαίσιο (ανθρώπινα δικαιώματα, εκλογές) όσο και έξω απ' αυτό (υπεράσπιση των λαθρομεταναστών).

Ο Μπαλιμπάρ δεν απορρίπτει τα ανθρώπινα δικαιώματα, κάθε άλλο. Πιστεύει όμως ότι κερδίζονται, δεν παραχωρούνται. Και το σημαντικότερο απ' όλα είναι το δικαίωμα να κάνεις πολιτική, να είσαι πολίτης, ελεύθερος και ίσος με τους άλλους. «Πολίτης υποκείμενο» («Citoyen sujet») είναι ο τίτλος και του τελευταίου του βιβλίου που θα κυκλοφορήσει σε λίγες ημέρες, ενός έργου «φιλοσοφικής ανθρωπολογίας», όπως λέει. Ο γάλλος φιλόσοφος απορρίπτει επίσης τη διάκριση μεταξύ δημοκρατίας και επανάστασης. Διαφωνεί με διανοητές όπως ο Αλέν Μπαντιού και ο Τόνι Νέγκρι, για τους οποίους η θεσμοποίηση της εξέγερσης ισοδυναμεί με εσχάτη προδοσία. «Αν υπάρχει μια πολιτική ηθική», τονίζει, «είναι εκείνη που συνίσταται στο να επαναστατείς με την απόλυτη και τραγική επίγνωση ότι η εξέγερση εμπεριέχει πάντα τον κίνδυνο της υποδούλωσης. Και να υπενθυμίζεις στον εαυτό σου ότι το να μην κάνεις τίποτα αποτελεί εγγύηση της δουλείας, της κατάπτωσης, της παρακμής και της θεσμικής βίας - δηλαδή των συστατικών της κοινωνίας μας».

Το 1999, ο Μπαλιμπάρ διαδέχθηκε τον Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ στο Πανεπιστήμιο Irvine της Καλιφόρνιας. «Εξαμερικανίστηκα», λέει, «σαν τον Ντεριντά. Αν είχα μείνει στη Γαλλία και συζητούσα μόνο με τους Γάλλους, θα είχα πάθει ασφυξία». Οταν τον καλούν σε συνέδρια για την ιδέα του κομμουνισμού, συνήθως αρνείται. Αλλά το συνέδριο που θα γίνει σε λίγες ημέρες στη Νέα Υόρκη δεν θα το χάσει. «Ο Μαρξ έβλεπε την επανάσταση ως μια ιστορική συνάντηση ανάμεσα στους πάνω και τους κάτω: τη φιλοσοφία και το προλεταριάτο». Μόλις επιτευχθεί αυτή η συνάντηση, θα αλλάξουν τα πάντα.