Μια χώρα που θέλησε να σωθεί. Η κρίση, οι θυσίες, η πολιτική κι η κοινωνική ευθύνη του πολίτη

 Του Κίμωνα Χατζημπίρου, ΝΕΑ, 13.9.11

Ηταν μια χώρα που, με τους λίγους ποιοτικούς φυσικούς της πόρους και τη λιτότητα των ανθρώπων, τα είχε καταφέρει επί αιώνες σε δύσκολες γεωγραφικές και γεωπολιτικές συνθήκες. Οταν όμως έπεσαν οι φραγμοί των συνόρων και ανοίχθηκε στο παγκόσμιο εμπόριο και στην επικοινωνιακή υπερπληροφόρηση, αφέθηκε στη γοητεία της ασωτίας, της εύκολης κατανάλωσης και της διαφθοράς. Μάλιστα, αφού απέκτησε σκληρό νόμισμα και δυνατότητα χαμηλών επιτοκίων, αφέθηκε σε αλόγιστο δανεισμό, δημιούργησε μεγάλα ετήσια εμπορικά ελλείμματα, με αποτέλεσμα να συσσωρεύσει τεράστιο χρέος και να κατρακυλήσει στις τελευταίες θέσεις της παγκόσμιας παραγωγικής ανταγωνιστικότητας. Με υπερβολική αυτοπεποίθηση, συνήθισε να παράγει λίγο, αφήνοντας επί χρόνια όλες σχεδόν τις οικονομικές δράσεις σε έναν υπερτροφικό, σπάταλο και δυσλειτουργικό δημόσιο τομέα.

Εφθασε όμως η στιγμή που οι επενδυτές, ζορισμένοι από δικά τους προβλήματα, έπαψαν να τη δανείζουν φθηνά. Ξαφνικά οι διεθνείς οικονομικές Aρχές συνειδητοποίησαν ότι το χρέος της είχε υπερβεί τα θεμιτά όρια και άρχισαν να τρέχουν για να προστατεύσουν άλλες ελλειμματικές χώρες από μια αλυσιδωτή αντίδραση. Εστειλαν εμπειρογνώμονες, οι οποίοι έφριξαν με αυτά που είδαν. Βρήκαν μια χώρα όπου η διοίκηση ήταν μπάχαλο, η σπατάλη πανταχού παρούσα, ο χαβαλές κυριαρχούσε στις διαδικασίες, ενώ ένας γυαλιστερός πλούτος ξεχείλιζε και επιδεικνυόταν σε καταστήματα, δρόμους, κέντρα διασκέδασης και πολυτελείς εξοχικές κατοικίες οι οποίες όμως δεν αξιοποιούνταν περισσότερο από έναν μήνα ετησίως. Οι πουριτανοί απεσταλμένοι των δανειστών απαίτησαν δραστικές μειώσεις της σπατάλης και αύξηση της αποτελεσματικότητας, της παραγωγικότητας, της εντιμότητας. Στις αλλαγές αντιστάθηκε έντονα η κυρίαρχη νομενκλατούρα, προσπαθώντας να υπερασπιστεί το σύστημα, που είχε αποκληθεί «ο σοσιαλισμός που μας βολεύει». Η κυβέρνηση της χώρας ξεκίνησε κλεφτοπόλεμο με τους ελεγκτές, για να περισώσει ό,τι μπορούσε από τα προνόμια.

Ωστόσο, η ευρύτερη κοινωνία αντέδρασε, ακολουθώντας ένα ισχυρό ένστικτο επιβίωσης, προσπαθώντας να εξασφαλίσει βιώσιμο μέλλον για τα παιδιά της που είχαν ήδη αρχίσει να μεταναστεύουν. Νέες πολιτικές κινήσεις πίεσαν ασφυκτικά για μεταρρυθμίσεις. Η κρατική εξουσία υποχρεώθηκε να απευθυνθεί στους καλύτερους ειδικούς της οικονομικής πολιτικής, να εκπονήσει σύντομες εμπεριστατωμένες μελέτες και να εφαρμόσει κατά γράμμα τις υποδείξεις τους. Ελαβε δρακόντεια μέτρα μονομιάς, αποφεύγοντας τις υπαναχωρήσεις, τη διγλωσσία, τη σαλαμοποίηση. Μέτρα που ξεπερνούσαν κατά πενήντα τοις εκατό τις προτάσεις των ελεγκτών, με σκοπό να κάνει σαφές ότι η κατάσταση άλλαξε και να δημιουργήσει θετική δυναμική. Αντιμετώπισε αμείλικτα τις προστατευμένες συντεχνίες, έκοψε άμεσα τις καταχρήσεις όπως αλόγιστα επιδόματα, ψευτοσυντάξεις, δήθεν βαρέα - ανθυγιεινά και άλλα κεκτημένα δικαιώματα, αρνήθηκε βοηθήματα εξομάλυνσης, υποχρέωσε τους πρώην δικαιούχους να επιστρέψουν έντοκα τα αδίκως καταβληθέντα, προχώρησε σε απολύσεις και όχι μετατάξεις των μη απαραίτητων υπαλλήλων δημόσιων οργανισμών, διοίκησης και αυτοδιοίκησης. Δεν φοβήθηκε την αύξηση της ανεργίας, διότι υπολόγισε ότι για κάθε μη παραγωγική θέση εργασίας που διατηρείται στο Δημόσιο προκύπτει απώλεια δύο θέσεων εργασίας αλλού. Η πλειονότητα των πολιτών δέχθηκε θετικά τα μέτρα, ως άρση των αδικιών ενός ανήθικου κοινωνικού καθεστώτος.

Η αποφασιστικότητα της κοινωνικής στήριξης επέτρεψε να προχωρήσουν οι μεταρρυθμίσεις χωρίς δεύτερη κουβέντα. Σύντομα η υγιής ανάπτυξη θα συνεισέφερε στο μείζον κοινωνικό πρόβλημα, δημιουργώντας αξιόλογη απασχόληση. Βρέθηκε και ένας καινοτόμος τρόπος χρηματοδότησης, τόσο για τις απαραίτητες επενδύσεις όσο και για να αντεπεξέλθουν πολίτες και επιχειρηματίες στην αυξημένη φορολογία και στη μείωση των εισοδημάτων τους: πωλήσεις ιδιωτικής ακίνητης περιουσίας σε ξένους αγοραστές. Οι κάτοικοι της χώρας κατείχαν περισσότερα από 1,5 εκατομμύριο εξοχικά σπίτια, μέσης αξίας περίπου 200 χιλιάδων ευρώ, η συνολική αξία των οποίων ισοδυναμούσε περίπου με το χρέος της χώρας.

Επρόκειτο για μια εντυπωσιακή σύμπτωση με συμβολική σημασία. Ο πλούτος αυτός προσέφερε ελάχιστα στην οικονομία, επιπλέον όλοι ήξεραν ότι πολλά εξοχικά ήταν μερικώς ή πλήρως αυθαίρετα, η δε χρηματοδότηση κατασκευής των περισσοτέρων προήλθε από φοροδιαφυγή, παράνομες προμήθειες, εξωφρενικά επιδόματα, μίζες ή άλλες καταχρήσεις. Με μια ενέργεια που έγινε αποδεκτή ως σωτήρια για την οικονομία αλλά και κοινωνικά δίκαιη, η κυβέρνηση πίεσε παντοιοτρόπως για την πώληση μεγάλου μέρους από αυτά σε χαμηλές τιμές, προσφέροντας στους ξένους ισχυρές νομικές εγγυήσεις και μειώσεις φόρων μεταβίβασης. Τα αποτελέσματα ήταν θεαματικά για την οικονομία και σε λίγο χρόνο ελεγκτές, δανειστές και κερδοσκόποι δεν πίστευαν στα μάτια τους.

Ο Κίμων Χατζημπίρος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο