Συνεχίζοντας το ίδιο βιολί

                             

Tου Αρίστου Δοξιάδη, ΒΗΜΑ, 4.9.11

Στην Ινδία και στην Κίνα, πολλές δεκάδες εκατομμύρια πολίτες έχουν μπει στη μεσαία τάξη τα τελευταία 15 χρόνια. Εχουν δουλειές γραφείου, πανεπιστημιακή μόρφωση, εισοδήματα που φτάνουν για να αγοράσουν αυτοκίνητα και διαμερίσματα. Στον αραβικό κόσμο η «αραβική άνοιξη» είναι, για πολλούς, μια επανάσταση της μεσαίας τάξης. Τα πλήθη στο Ταχρίρ δεν ήταν εκεί γιατί πεινούσαν, αλλά γιατί ζητούσαν τις ατομικές ελευθερίες και το κράτος κανόνων που αρμόζει σε πολίτες ενημερωμένους και μορφωμένους. Στην κλίμακα του πλανήτη, δεν εξαφανίζεται η μεσαία τάξη. Στις ανεπτυγμένες χώρες, όμως, πιέζεται και κινδυνεύει. Ούτε το φαινόμενο είναι απλό ούτε οι αιτίες του. Μια απλοϊκή ερμηνεία το αποδίδει στη συγκέντρωση του πλούτου στην κορυφή της πυραμίδας που προέρχεται από την κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου. Αλλά η συγκέντρωση του χρήματος δεν είναι επαρκής αιτία για να εξαφανιστούν οι θέσεις εργασίας ή για να μη φτάνει το μέσο εισόδημα για να αγοράσεις αυτοκίνητο.

Πιο κοντά στην πραγματικότητα είναι η ανάλυση που λέει ότι οι μεσαίες δουλειές στη Δύση χάνονται εξαιτίας τεχνολογικών αλλαγών ή/και επειδή μετακομίζουν στις αναδυόμενες οικονομίες. Πολλά μεσοαστικά επαγγέλματα εκτοπίζονται επειδή η παραγωγικότητά τους μένει στάσιμη, ενώ σε άλλες δραστηριότητες προχωρά με άλματα. Ενα ακραίο παράδειγμα είναι η μουσική: μια συμφωνική ορχήστρα χρειάζεται σήμερα ακριβώς τις ίδιες ανθρωποώρες για να παίξει ζωντανά την «Ερόικα» όπως και στην εποχή του Μπετόβεν, ενώ αντίθετα η αναπαραγωγή της κάθε ερμηνείας έχει γίνει όλο και πιο φθηνή. Συνεπώς, η ζήτηση για μουσική μετατοπίζεται από τη ζωντανή, η οποία θα απασχολούσε πολλούς μουσικούς, στην ψηφιακή, όπου κάθε ακρόαση ενσωματώνει ελάχιστο από τον χρόνο της ορχήστρας.

Οπως αλλάζει η σύνθεση της παραγωγής στη βιομηχανία (πόσα βυρσοδεψεία έχουν μείνει στην εποχή των συνθετικών υφασμάτων;), έτσι αλλάζει και η σύνθεση των επαγγελμάτων της μεσαίας τάξης. Αν προσπαθήσει το κράτος να κρατήσει ζωντανά και σε μεγάλους αριθμούς τα επαγγέλματα που τείνουν να χαθούν επειδή ο κόσμος στρέφεται σε νέες λύσεις, είναι σαν να προσπαθεί στην εποχή του mp3 να επιβάλει ζωντανή ορχήστρα σε κάθε πάρτι.

Η δική μας κρίση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε τέτοιες αγκυλώσεις. Η μεσαία τάξη αναπτύχθηκε κυρίως σε επαγγέλματα προστατευμένα και ενισχυμένα με μύριους τρόπους, στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα. Λίγοι έλληνες μεσοαστοί έχουν εισόδημα από παραγωγική εργασία που ζητείται σε μια ανοιχτή αγορά.

Η οικονομία δεν αντέχει πια να στηρίξει αυτή τη μεσαία τάξη. Χρειάζεται, όμως, στελέχη και επαγγελματίες σε νέες δραστηριότητες, εξωστρεφείς και με αυξανόμενη παραγωγικότητα. Πολλοί μεσοαστοί θα πρέπει να βρουν τον δρόμο προς τα εκεί, και άλλοι, οι νέοι, να ξεκινήσουν σωστά.

Υπάρχει μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο μεσοαστό και στον εργάτη όταν αλλάζουν κλάδο δραστηριότητας. Η δουλειά του εργάτη είναι λιγότερο ειδική, γι΄ αυτό και πιο κινητική (αλλά και πιο κοντά στη φτώχεια). Ο χειριστής του κλαρκ μπορεί εύκολα να μεταπηδήσει από μια αποθήκη εισαγωγέα ηλεκτρικών συσκευών σε μια αποθήκη εξαγωγέα τροφίμων. Ο ιατρός δεν μπορεί το ίδιο εύκολα να αλλάξει επάγγελμα, γιατί η αξία του βρίσκεται εν πολλοίς στην εξειδίκευση. Οι μετατοπίσεις των επαγγελματιών συχνά βιώνονται υπαρξιακά.

Σε μια οικονομία χωρίς μεγάλους εργοδότες στους παραγωγικούς κλάδους, δεν θα υπάρχουν πολλές έτοιμες θέσεις για στελέχη επιχειρήσεων με καλούς μισθούς. Οι νέες δραστηριότητες σε εμάς θα πρέπει να βρεθούν και να εφευρεθούν από τους ίδιους τους μεσοαστούς. Αυτό σημαίνει πολλή ανασφάλεια, πολλή ευρηματικότητα, πολλές αποτυχίες.

Δυστυχώς, το παλιό ελληνικό κράτος κάνει ό,τι μπορεί για να δυσκολέψει την αναζήτηση νέων εργασιών για τη μεσαία τάξη. Με τις εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες νόμων και εγκυκλίων, κάθε νέος τύπος δουλειάς κάπου σκοντάφτει και απαγορεύεται. Με τα κατακερματισμένα ασφαλιστικά ταμεία, κάθε παλιό επάγγελμα οχυρώνεται στο δήθεν υγιές ταμείο του, που όμως είναι έτοιμο να καταρρεύσει μόλις συρρικνωθεί ο αριθμός των νέων που μπαίνει σε αυτό, όπως πρέπει να συμβεί, καθώς αλλάζει η δομή της οικονομίας - ενώ ένα ενιαίο σύστημα συντάξεων θα επέτρεπε τις μετατοπίσεις με κάποιο μίνιμουμ ασφάλειας.

Αυτή είναι η ουσία γύρω από τις περίφημες διαρθρωτικές αλλαγές που μας ζητούν οι ευρωπαίοι εταίροι. Στις χώρες τους η μεσαία τάξη έχει και πιο καλή κοινωνική προστασία και πιο παραγωγική δραστηριότητα. Εμείς αντιστεκόμαστε. Ελπίζουμε ότι τα παιδιά μας θα συνεχίσουν το ίδιο βιολί που έπαιζαν οι γονείς μας, στην ορχήστρα του κοσμικού κέντρου «Μπελ επόκ».

Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι οικονομολόγος.