Τελειώνει ο δικομματισμός;

 Του Γιώργου Σιακαντάρη, ΝΕΑ, 26.8.11

Πλησιάζει ο Σεπτέμβριος και η Διεθνής Εκθεση Θεσσαλονίκης και, μαζί τους, ως απαραίτητο ορεκτικό, έρχονται οι πρώτες δημοσκοπήσεις, με τις οποίες θα έχουμε μια ακόμη αναγγελία του τέλους του δικομματισμού και της μεταπολίτευσης. Αναθαρρούν οι «Αριστερές» αυτού του τόπου, τρομάζει το «κεφάλαιο» και ο νεοφιλελευθερισμός και λουφάζουν «οι κάθε λογής προσκυνημένοι». Και σ' αυτή την περίπτωση το κάρο τοποθετείται πριν από το άλογο, ενώ πολλές φορές το κάρο μένει μόνο του. Οι δημοσκοπήσεις που αναγγέλλουν την κατάρρευση του δικομματισμού μετρούν συγκυριακά φαινόμενα και καταλήγουν σε καθολικά συμπεράσματα. Το σωστό θα ήταν να μετρούμε καθολικά φαινόμενα και να τα συσχετίζουμε με την εκάστοτε συγκυρία. Και καθολικό είναι το ερώτημα που αφορά τη διερεύνηση των κριτηρίων της εκλογικής συμπεριφοράς. Πριν απαντήσει κανείς στο αν καταρρέει ο δικομματισμός, πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα για το με ποια κριτήρια ψηφίζουν οι έλληνες πολίτες.

Ο Γιάννης Βούλγαρης στο έργο του «Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση στην Παγκοσμιοποίηση» (Πόλις), που περιλαμβάνει κείμενά του δημοσιευμένα στα «ΝΕΑ», υποστηρίζει πως η εκλογική συμπεριφορά των Ελλήνων εξαρτάται από τις πολιτικο-ιδεολογικές θέσεις των κομμάτων και τη στοίχιση των πολιτών πίσω απ' αυτές και όχι τόσο από τις ταξικές, θρησκευτικές, εθνοτικές, γεωγραφικές και άλλες κοινωνικές εντάξεις. Αυτό, ο ίδιος το αποδίδει στη στενή διαπλοκή των ιδιωτικών συμφερόντων με τα δημόσια και των κρατικών μηχανισμών με την κοινωνία των πολιτών.

Το ζητούμενο όμως είναι να μελετηθούν οι διαδικασίες μέσα από τις οποίες διαμορφώνονται οι ιδεολογικές τάσεις και εκλογικεύονται οι πολιτικές συμπεριφορές. Σε αντίθεση με τις (πολυσυκοφαντημένες) εξατομικευμένες εκλογικές συμπεριφορές, όπως αυτές επικρατούν στη Δυτική Ευρώπη, στην Ελλάδα μέχρι και τη δεκαετία του 1980 η επιλογή πολιτικής ταυτότητας οφειλόταν αφενός σε οικογενειακές παραδόσεις και αφετέρου σε στρατηγικές προσωπικής κοινωνικής ανέλιξης. Κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες η προσωπική κοινωνική ανέλιξη αποτέλεσε τον πιο ισχυρό παράγοντα πολιτικών και εκλογικών συμπεριφορών. Η σημερινή αδυναμία του πολιτικού συστήματος να συνεχίσει την αναπαραγωγή του με τα έσοδα των εξωτερικών δανείων θέτει εν αμφιβόλω όλα τα μέχρι σήμερα δεδομένα των μελετών εκλογικής συμπεριφοράς.

Η επικέντρωση της συζήτησης στο ερώτημα για το κατά πόσο ο δικομματισμός πνέει τα λοίσθια ή όχι γίνεται σε λαθεμένη βάση. Το κύριο ερώτημα είναι το κατά πόσο ένα πολιτικό-κομματικό σύστημα που στηριζόταν στον χωρίς όρια λαϊκισμό μπορεί να συνεχίσει να αναπαράγεται με επιτυχία ή, αντιθέτως, για να μην καταρρεύσει γενικά η δημοκρατία στη χώρα, χρειάζεται αυτό το πολιτικό σύστημα να ανασυγκροτηθεί και να ανανεωθεί σε όλα τα επίπεδα, ώστε να ανταποκρίνεται στις πραγματικές πολιτικές και πολιτιστικές συμπεριφορές, αλλά και στις σύγχρονες κοινωνικές συσσωματώσεις.

Αυτή η χώρα έζησε μια περίοδο εκτεταμένης αδιαφάνειας, επιδοματικής πολιτικής και προσοδοθηρίας. Υπήρχε ένα αδιόρατο νήμα που ένωνε κράτος, αδύναμη κοινωνία των πολιτών και ιδιωτικό τομέα. Αν αυτό το νήμα δεν κοπεί οριστικά, ποτέ η Ελλάδα δεν θα μπορέσει να περάσει σε μία νέα φάση και να γίνει μία σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία.

Στην ουσία, οι επόμενες μάχες θα γίνουν στο πλαίσιο ενός διπολικού ανταγωνισμού. Στο εξής θα έχουμε να κάνουμε με μια πραγματικά διπολική κοινωνία, όπου η σύγκρουση θα είναι μεταξύ των δυνάμεων που θέλουν να τη δουν να αλλάζει το παραγωγικό της μοντέλο με τις δυνάμεις που τη θέλουν κολλημένη στα παλαιά παραγωγικά πρότυπα, ιδεολογικά στηρίγματα των οποίων εκτός του κρατισμού και του λαϊκισμού ήταν η ακατάσχετη παροχολογία, η ποινικοποίηση της διαφορετικότητας και της πολιτικής «καταγωγής» και οι προσωπικές προσβολές αντί της στέρεης επιχειρηματολογίας.

Οι σημερινές εξελίξεις θέτουν νέα καθήκοντα στη λειτουργία όλων των κομμάτων. Είναι πλέον ολοφάνερη η ανάγκη εκδημοκρατισμού της εσωτερικής πολιτικής ζωής τους με τη θεσμοθέτηση των τάσεων και το άνοιγμα του πολιτικού συστήματος σε νέα πρόσωπα. Η πολιτική αντιπαράθεση δεν μπορεί άλλο να συνεχίσει να στηρίζεται στην εκτόξευση αλληλοκατηγοριών. Η χώρα μπορεί να επιτύχει αν, στη θέση της απαξίωσης του πολιτικού αντιπάλου, της ατάκας και της εντυπωσιοθηρίας, τοποθετήσει τον στρατηγικό και προγραμματικό σχεδιασμό, τη συναίνεση για τις αναγκαίες συγκρούσεις και τον πολιτικό διάλογο. Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν θα ξεπεραστεί ή όχι ο δικομματισμός, αλλά το ποιος πόλος από τους δύο προαναφερθέντες θα επικρατήσει. Βεβαίως είναι άλλο θέμα η ανάγκη αυτός ο διπολισμός να εκφρασθεί και με πολιτικό-κομματικό τρόπο.

Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι διδάκτωρ Κοινωνιολογίας