«ΠΡΕΠΕΙ να είμαστε απόλυτα μοντέρνοι», δήλωνε ο Ρεμπό. Και το «μοντέρνο» δεν παρέπεμπε σε κάποιον χρονολογικό προσδιορισμό αλλά σε μιαν ιστορική και μεταφυσική στροφή, που υπαγόρευε την ανάγκη της προβολής στο μέλλον, της αλλαγής της ζωής και της κοινωνίας, της δημιουργίας ενός νέου ανθρώπου, μιας νέας τέχνης, σε πλήρη ασυνέχεια με το παρελθόν. Από αυτήν την προμηθεϊκή βούληση για πρόοδο και αλλαγή γεννήθηκαν πολλές απελευθερώσεις και πολλά νέα δεσμά. Αυτήν την ανατρεπτική, δημιουργική και καταστροφική, ηφαιστειακή δράση του πάθους για το μοντέρνο ερευνά ο ιταλός μελετητής Τσέζαρε ντε Μικέλις, καθηγητής Ιταλικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα, στο βιβλίο του «Moderno antimoderno» (Aragno, 2010). Με αφορμή την έκδοση αυτού του έργου του, ο Ντε Μικέλις συνομίλησε με τον Κλάουντιο Μάγκρις και ο ακόλουθος διάλογός τους δημοσιεύτηκε στην «Corriere della Sera».
Μάγκρις: Η κριτική σου στον πυρετό της προόδου, στα όνειρά του να λυτρώσει τον κόσμο περνώντας ακόμα και μέσα από την καταστροφή, στον ριζικό μετασχηματισμό που προκάλεσε σε μια παράδοση πολλών αιώνων και στην ίδια τη ζωή, είναι στο βάθος μια κριτική κυρίως στην αστική τάξη και στον καπιταλισμό. Η μοντέρνα αστική τάξη είναι αυτή -που ακριβώς γι' αυτό σαγήνευε τον Μαρξ- η οποία κατέστρεψε τον αγροτικό πολιτισμό, ξερίζωσε αξίες και ρυθμούς ζωής, ανέτρεψε δεσμούς και σχέσεις που φαίνονταν αιώνιες. Ο κομμουνισμός, ο οποίος θα έπρεπε να γιατρέψει αυτό το τραύμα, επανέλαβε τη φαουστική και προμηθεϊκή βία, όπως βλέπουμε στη βιομηχανική και καπιταλιστική επανάσταση που συντελείται στην Κίνα. Υπάρχει στο βιβλίο σου ένας ρομαντικός αντικαπιταλισμός, εχθρικός προς τη βιομηχανική νεωτερικότητα.
Ντε Μικέλις: Δεν νομίζω ότι είμαι «αντί», πολύ λιγότερο απέναντι στον καπιταλισμό. Οσο μπορώ υπερασπίζομαι τις αξίες του ουμανισμού, ξεκινώντας από την κεντρική θέση του ανθρώπου, την οποία ούτε και ο αγροτικός πολιτισμός προστάτευε αρκετά. Οταν η επιστήμη, αμφισβητώντας ανοιχτά κάθε πρωτείο της θεότητας, προέβαλε την αξίωση όχι μόνον να γνωρίζει τους νόμους της φύσης αλλά και να οργανώνει το Σύμπαν σύμφωνα με απόλυτες ιεραρχίες, οι οποίες παραγνώριζαν τις εμπειρίες και την ιστορία, το ουμανιστικό οικοδόμημα, το οποίο συνέδεε κλασικισμό και χριστιανισμό, προκειμένου να αντλήσει από αυτούς μιαν ηθική και πολιτισμική κατεύθυνση που προέτασσε την ατομική ελευθερία, άρχισε να τρίζει και έπειτα να πέφτει μέχρι που κατέρρευσε. Σε αυτό το σημείο η «πρόοδος» αποκάλυψε τη ριζική αποστροφή της για τον άνθρωπο.
Μάγκρις: Αυτοί οι βίαιοι μετασχηματισμοί ωστόσο παρήγαγαν και μια πραγματική πρόοδο, δημιούργησαν για εκατομμύρια πρόσωπα ανθρώπινες και πολιτισμένες συνθήκες ζωής, προσφιλείς στη δική σου ουμανιστική θεώρηση, αναγνώρισαν θεμελιώδη δικαιώματα για όλους. Αν το μοντέρνο γέννησε σίγουρα φρικαλεότητες, στρατόπεδα συγκέντρωσης και γκουλάγκ, το παρελθόν υπήρξε πολύ πιο τρομερό. Σήμερα αναγνωρίζεται ανθρώπινη αξιοπρέπεια σε εκατομμύρια ανθρώπους, οι οποίοι παλαιότερα θεωρούνταν ζώα και συχνά εξολοθρεύονταν χωρίς κανείς να το μάθει. Τα όνειρα λύτρωσης της ανθρωπότητας είναι μια μαγιά και οι καταστροφές γεννιούνται όταν, όπως συμβαίνει με τους ολοκληρωτισμούς κάθε είδους, νομίζει κανείς ότι μπορεί να φτιάξει ψωμί μόνο με τη μαγιά και χωρίς το σιτάρι της εύφορης γης. Αλλά και χωρίς μαγιά δεν φτιάχνεται ψωμί.
Ντε Μικέλις: Σίγουρα χωρίς τη μαγιά το αλεύρι ζυμώνεται δύσπεπτο και τα συγκεκριμένα και υλικά πλεονεκτήματα της νεωτερικότητας κανείς δεν θα μπορούσε πλέον να τα απαρνηθεί. Με «οικονομικούς» όρους το ζήτημα θα μπορούσε και να λυθεί υπέρ του μοντέρνου: από τη μια μεριά τα εκατομμύρια των νεκρών των αριστερών και δεξιών επαναστάσεων του εικοστού αιώνα και από την άλλη τα εκατομμύρια όσων επέζησαν από τις ασθένειες χάρη στις προόδους της ιατρικής. Αλλά η ζωή και οι αξίες της δεν μεταφράζονται με οικονομικούς όρους, δεν μπορούν να αναχθούν σε απλούς αριθμούς. Η αταξία που γεννήθηκε από την παθιασμένη αναζήτηση μιας «νέας τάξης» παρουσίασε τον τρομερό λογαριασμό της στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, με αποτέλεσμα να τον πληρώνουν σήμερα -με την ανασφάλεια, τη σύγχυση, την «τύφλωση»- οι νεότερες γενιές.
Μάγκρις: Η κριτική σου στη νεωτερικότητα αναφέρεται στον εικοστό αιώνα, αλλά στον 18ο αιώνα αρχίζει η ριζική στροφή, η ώθηση για την επιβολή ενός νοήματος και μιας κατεύθυνσης στην ιστορία και για την υλοποίηση μιας οριστικής προόδου, για να αλλάξει η ιστορία. Είναι μια από τις δυο ψυχές του Διαφωτισμού και της διαφωτιστικής προόδου, που μετασχηματίζει ή θέλει να μετασχηματίσει την πραγματικότητα στο όνομα της Ιδέας, της (πολιτικής, λογοτεχνικής, οικονομικής) Επανάστασης.
Ντε Μικέλις: Στις απαρχές του μοντέρνου υπάρχει ο Διαφωτισμός και πριν από αυτόν - ακόμα και στον 17ο αιώνα - ο επιστημονικός ορθολογισμός. Ο Καρτέσιος υποδείκνυε υπεροπτικά να εξαλείψουμε τη μνήμη ενός παρελθόντος, που το φανταζόταν μόνον ως την εποχή του λάθους και της άγνοιας. Και μετά από αυτόν ο Καντ συνιστούσε στον ίδιο τον εαυτό του να «θυμάται να ξεχνάει». Το Μοντέρνο επικρατεί αφαιρώντας αξία -κάθε αξία- από την παράδοση και καλλιεργώντας την αυταπάτη ότι θα ξαναρχίσουμε από την αρχή. Η Γαλλική Επανάσταση -και όχι μόνον αυτή- σκέφτηκε μάλιστα να ξαναρχίσει την αρίθμηση των ετών από το μηδέν. Η ιστορία του ανθρώπου όμως δεν έχει λύσεις συνέχειας, δεν γνωρίζει αμνημοσύνες και απολύτως νέες αρχές. Χρειάζεται σε κάθε περίπτωση να κάνουμε τους λογαριασμούς μας με το παρελθόν και με την ιστορία και αυτό δεν είναι πάντοτε εύκολο. (...)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
O διάλογος προϋποθέτει τον σεβασμό της διαφορετικής άποψης. Γι' αυτό κάθε υβριστικό, προσβλητικό ή χυδαίο σχόλιο θα διαγράφεται.