Τι σημαίνει επανακύκλιση;

Του Γιάνη Βαρουφάκη, www.protagon.gr, 1.7.11 

Τι θα σήμαινε το γαλλικό σχέδιο για εμάς; Λίγα πράγματα. Το σχέδιο αυτό εκπονήθηκε ώστε να βοηθήσουν οι τράπεζες την Γερμανία συνεισφέροντας ένα μέρος των δανείων προς την Ελλάδα  για να αποφευχθεί μια άναρχη στάση πληρωμών. Επί πλέον, περιορίζει το συνολικό κούρεμα που θα υποστούν οι τράπεζες από την αναπόφευκτη αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι το γαλλικό σχέδιο δεν έχει αντίκτυπο σε εμάς.

ΕΙΝΑΙ ΕΥΡΩ-ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ, ΤΕΛΙΚΑ, Η ΚΡΙΣΗ;

Πολλοί αναρωτιέστε από που προκύπτει η εμμονή μου να παρουσιάζω την Κρίση (από τον Μάρτιο του 2010 που άρχισα να γράφω εδώ στο protagon.gr) ως ένα συστημικό φαινόμενο του οποίου τα αίτια πρέπει να βρεθούν:

(α) στην μορφή που πήρε το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα μετά τα μέσα της δεκαετίας  του '70, και
(β) στην δόμηση της ευρωζώνης κατά την δεκαετία του '90 (και αργότερα). 

Ο λόγος είναι ότι από τα τέλη της δεκαετίας του '90 θεωρούσα πως:

(Α) Το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα οδηγούσε την οικουμένη προς τον γκρεμό, και
(Β) Η ευρωζώνη ήταν δομημένη με τρόπο που εγγυόταν την μεγέθυνση (αντί για την απόσβεση) της Κρίσης η οποία θα ερχόταν από την άλλη μεριά του Ατλαντικού (βλ. εδώ για ένα κείμενο ομιλίας του Νοεμβρίου 2006 στην οποία έκρουα αυτόν τον συγκεκριμένο κώδωνα)

Το Κραχ του φθινοπώρου του 2008 ενίσχυσε τις σκέψεις εκείνες και με κινητοποίησε να οργανώσω μια σειρά 27 διαλέξεων, ως επί το πλείστον από σημαντικούς συναδέλφους από το εξωτερικό, στο πλαίσιο του UADPhilEcon, του Διδακτορικού Προγράμματος στις Οικονομικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Διάλεξα τον τίτλο AFTER THE CRASH (Μετά την Κατάρρευση) [Για τον κατάλογο των διαλέξεων πατήστε εδώ. Δυστυχώς τα links καταστράφηκαν μετά από μια 'αναβάθμιση' του server του Πανεπιστημίου.] Τις διαλέξεις αυτές ξεκίνησε ο Gary Dymski (Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια) τον Φεβρουάριο του 2009 και τις ολοκλήρωσε ο Gerard Dumenil (CNRS, Παρίσι). Η συζήτηση που έγινε στο πλαίσιο αυτών των 27 διαλέξεων οδήγησε σε ένα απλό συμπέρασμα πολύ πριν την εκτόξευση των spreads των ελληνικών ομολόγων στα ύψη: Το Κραχ του 2008 θα χτυπούσε την ευρωζώνη βάναυσα και, βεβαίως, πολύ πιο βάναυσα θα πλήγονταν τα πιο σαθρά μέρη της (δηλ. χώρες όπως η Ελλάδα).

Το γεγονός ότι οι εξελίξεις επιβεβαίωσαν τις 'προκαταλήψεις' τόσο τις δικές μου όσο και των καλών (ξένων και ελλήνων) συναδέλφων που συμμετείχαν στον διετή εκείνο διάλογο μπορεί να είναι τυχαίο. Όπως λέγεται, ακόμα και το σταματημένο ρολόι δείχνει σωστά την ώρα δύο φορές καθημερινά. Για αυτό έχει σημασία να ακούμε όλες τις απόψεις και να παρατηρούμε με όσο μεγαλύτερη προσοχή γίνεται την αντίθετη άποψη. Σε μια εποχή που η Κρίση βαθαίνει, η δαιμονοποίηση του "άλλου" είναι το εύκολο βήμα που πρέπει να αποφύγουμε πάση θυσία. Κάνω μια πρώτη κίνηση λέγοντας ότι ό,τι έχω πει κι ό,τι έχω γράψει μπορεί να είναι εσφαλμένο. Απλώς, στην μελέτη της Κρίσης που κάνετε (γιατί αλλιώς δεν θα διαβάζατε το δελτίο τούτο), σας προσκαλώ να προσέρχεστε με το μυαλό ανοικτό.

Σε αυτό το κλίμα της σύγκλισης σε μια προσπάθεια να βγάλουμε άκρη για το τι επί τέλους συμβαίνει, επιτρέψτε μου μια μικρή εξομολόγηση: Οι καταβολές μου (επιστημονικές και πολιτικές) βρίσκονται στην Αριστερά (και στα μαθηματικά - αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία). Στην ηττημένη Αριστερά η οποία από το 1989 καρκινοβατεί αδυνατώντας να βρει τον βηματισμό της και να αναμετρηθεί με τα αμαρτήματά της. Αναρωτιέμαι συχνά: Μήπως την Κρίση την προέβλεπα επειδή ήταν προτιμότερο να την προβλέπω από το να παραδεχθώ ότι είχα, εξ αρχής, παρεξηγήσει την λειτουργία των κοινωνιών της αγοράς; Απάντηση δεν μπορώ να δώσω αλλά σας διαβεβαιώ ότι προσπαθώ να χρησιμοποιήσω αυτή την αγωνία ώστε να στέκομαι, όσο μπορώ, κριτικά απέναντι στις ίδιες μου τις παραδοχές και πεποιθήσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν νιώθω πιο σίγουρος όταν συναντώ την συμφωνία στα λεγόμενά μου από ανθρώπους με παρόμοιες καταβολές (με τις δικές μου). Εκεί όμως που πραγματικά νιώθω ότι κάποια αξία έχουν οι σκέψεις και θεωρίες μου είναι όταν συμφωνούν άνθρωποι και οργανισμοί εντελώς αντίθετοι ως προς τις καταβολές, την ιδεολογία και τα συμφέροντά τους.

Παραδείγματος χάριν, την περασμένη εβδομάδα ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, ο Mervyn King, σε επίσημο λόγο του είπε τα εξής: "Από την αρχή και κατά την διάρκεια της κρίσης... ένας υπερβολικά μεγάλος αριθμός ατόμων ήθελαν να πιστέψουν ότι επρόκειτο για μια κρίση ρευστότητας. Δεν ήταν και δεν είναι. Και έως ότου το αποδεχθούμε, δεν πρόκειται να βρούμε την απάντηση στην κρίση. Πρόκειται για κρίση που οφείλεται στην πτώχευση... αρχικά των τραπεζών και αργότερα των κρατών... Η παροχή ρευστότητας [στις πτωχευμένες τράπεζες και στα πτωχευμένα κράτη] μπορεί μόνο να  εξαγοράσει χρόνο... Η πίστη ότι "ε, θα τους δανείσουμε κι άλλα" δεν θα αποτελέσει ποτέ την απάντηση σε ένα πρόβλημα που οφείλεται στην πτώχευση." Θα μου επιτρέψετε να σας πω ότι όταν ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας στέλνει στην ευρωζώνη ένα τόσο ηχηρό μήνυμα αποδοκιμασίας, η πεποίθησή μου, πως εδώ στην ευρωζώνη "στραβά αρμενίζουμε", ενισχύεται.

Και δεν είναι μόνο ο Mervyn King που ενισχύει την σκέψη αυτή. Την περασμένη εβδομάδα ξαφνιάστηκα από μία αναπάντεχη πρόσκληση. Ήρθε από τον τμήμα της UBS (του ελβετικού τραπεζικού κολοσσού) το οποίο εκδίδει (για χρήση των μεγαλο-πελατών του) ένα σύντομο αλλά περιεκτικό τεύχος με σκοπό την πληροφόρησή τους για σημαντικές εξελίξεις και προτάσεις. Ήθελαν να προωθήσουν την πρότασή μας (από κοινού με τον Stuart Holland) για τον επανασχεδιασμό του ευρωσυστήματος που πρώτα παρουσιάστηκε εδώ στο protagon.gr (βλ. εδώ και εδώ για το αγγλικό κείμενο). Όπερ και εγένετο. Εδώ και μερικές ημέρες, η πρόταση αυτή (Modest Proposal  την ονομάζουμε αγγλιστί) παρουσιάζεται στους πελάτες της UBS στην έκδοση Wealth Management Research, υπό την μορφή συνέντευξης. Τα σχόλια που λαμβάνουμε από αυτούς είναι περισσότερο από θετικά. Μερικές μέρες μετά, η συντηρητική οικονομική εφημερίδα της Βασιλείας, Basler Zeitung, δημοσίευσε άλλη μια υποστηρικτική προς την πρόταση συνέντευξη (βλ. εδώ). Κι έρχομαι στο συμπέρασμα στο οποίο τείνω:

• Όταν μέρος του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ελβετίας (άνθρωποι που δεν θα μπορούσαν να έχουν πιο διαφορετικές καταβολές από τις δικές μου) τάσσεται υπέρ δικών μου θέσεων περί συστημικότητας της Κρίσης του ευρώ και ανάγκης επανασχεδιασμού του ευρωσυστήματος,
• Όταν οι Financial Times γράφουν (σχολιάζοντας τα νέα δάνεια και το Μεσοπρόθεσμο) ότι "πρέπει να παίρνεις βαριά ναρκωτικά για να νομίζεις ότι οι σημερινές πολιτικές θα πετύχουν" [η ακριβής έκφραση ήταν: You have “to be dropping acid” to think that the current policies will work.]

τότε κάτι τρέχει!

Πράγματι, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι την εβδομάδα που μας πέρασε έχουν εμφανιστεί διάφορες προτάσεις επίλυσης της Κρίσης, είναι προφανές ότι βρισκόμαστε μπροστά σε εξελίξεις που θα κάνουν και το Μνημόνιο και το Μεσοπρόθεσμο να περάσουν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, που έλεγε και ο πατέρας του πρωθυπουργού μας.

ΤΟ ΓΑΛΛΟ-ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΑΝΑΚΥΛΙΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΡΕΟΥΣ: Ανάλυση και αξιολόγηση

Α. Η αρχική γερμανική πρόταση για επανακύλιση (Roll-Over) του ελληνικού χρέους  (στο πρότυπο της Συνόδου της Βιέννης)

Πρόκειται αρχικά για ιδέα του κ. Schauble (Γερμανού υπουργού οικονομικών) ο οποίος, με σκοπό να μειωθεί το νέο δάνειο που θα χορηγήσει η Γερμανία στο ελληνικό δημόσιο, θέλησε να βρει τρόπο εμπλοκής των τραπεζών. Να ξανα-δανείζουν οι τράπεζες την Ελλάδα τα χρήματα που τους αποπληρώνει κάθε φορά που λήγουν τα παλαιά (προ το 2010) ομόλογα του ελληνικού δημοσίου. Το πρόβλημα αυτής της ιδέας (που είχε πετύχει στο παρελθόν όταν οι πιστωτές ανατολικοευρωπαϊκών χωρών συμφώνησαν, στην Βιέννη, μια τέτοια επανακύλιση) είναι ότι, στην δική μας περίπτωση, (α) τα χρέη μας κινούνται σε άλλη τάξη μεγέθους και (β) οι λιτότητες που συνοδεύουν τα νέα τεράστια δάνεια από ΕΕ-ΔΝΤ εξασφαλίζουν αρνητικής ανάπτυξη για πολύ καιρό ακόμα της ελληνικής οικονομίας. Συνεπώς, οι τράπεζες δεν θα αγόραζαν εθελοντικά νέα ελληνικά ομόλογα. Κι αν τους το επέβαλε η ΕΕ με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, τότε οι Moody's, Fitch, S&P θα κήρυτταν πιστωτικό γεγονός (πτώχευση ουσιαστικα) με αποτέλεσμα:

(α) την πυροδότηση της αποπληρωμής όσων στοιχημάτισαν (αγοράζοντας  CDS) στην πτώχευση του ελληνικού δημοσίου (οδηγώντας τις
τράπεζες που εξέδωσαν αυτά τα συμβόλαια-στοιχήματα στα πρόθυρα  της χρεοκοπίας), και
(β) την αδυναμία της ΕΚΤ να δέχεται τα ελληνικά ομόλογα ως εχέγγυο  (οδηγώντας τις ελληνικές, και κατόπιν ολόκληρο το ευρωπαϊκό  τραπεζικό σύστημα) στην κατάρρευση.

Μετά από την σθεναρή αντίδραση ΕΚΤ και Γαλλίας, η Γερμανία αποδέχθηκε ότι δεν παίζεις με τους κινδύνους (α) και (β), και για αυτό η επανακύλιση πρέπει να είναι εθελοντική. Όμως τότε απλώς δεν θα γίνει. Σε αυτό το σημείο, οι Γαλλικές τράπεζες έκατσαν και σκέφτηκαν ένα νέο σχέδιο για να επιτευχθεί το εθελοντικό roll over ή επανακύλιση.

Β. Το Γαλλικό τραπεζικό σχέδιο για επανακύλιση (Roll-Over) του ελληνικού χρέους 

Σε σύγκριση με τους Γερμανούς, οι Γάλλοι κατανοούν πολύ καλύτερα την λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Για αυτό, το σχέδιο που εκπόνησαν έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον (αν και, κατά την ταπεινή μου γνώμη, ούτε κι αυτό αποτελεί λύση). Η ιδέα είναι απλή: Αν δεν δώσεις σοβαρά κίνητρα στους τραπεζίτες να επανακυλίσουν το ελληνικό χρέος, δεν θα το κάνουν (ή αν το κάνουν με το ζόρι θα πυροδοτηθεί 'πιστωτικό γεγονός'). Για αυτό τον λόγο, οι Γαλλικές τράπεζες πρότειναν την επανακύλιση του 50% των δανείων που αποπληρώνονται μέχρι το 2014 υπό την μορφή αγοράς νέων ελληνικών ομολόγων 30ετίας. Τι κίνητρα προτείνουν να δοθούν στους... εαυτούς τους για να ξαναδανείζουν το 50% των χρημάτων που τους επιστρέφει η Ελλάδα για 30 ολόκληρα χρόνια; Τα εξής τρία:

1. Για να μειωθεί το ρίσκο των τραπεζών από την επανακύλιση του 50% των ομολόγων για ένα τόσο μεγάλο διάστημα, ένα επί πλέον 20% από τις αποπληρωμές θα τοποθετούνται σε κοινό λογαριασμό. Με αυτά τα χρήματα, ο διαχειριστής του κοινού τραπεζικού κουμπαρά θα αγοράζει καλής ποιότητας μετοχές κλπ χτίζοντας σιγά-σιγά ένα κεφάλαιο από το οποίο να αποζημιωθούν οι τραπεζίτες που δεν καταφέρουν, στο τέλος των 30 ετών, να εισπράξουν τα χρήματά τους από το ελληνικό δημόσιο).
2. Το επιτόκιο επανα-δανεισμού της Ελλάδας από τους τραπεζίτες (σε ορίζοντας 30 ετών) θα ανέρχεται, ουσιαστικά, σε πάνω από 7,5% (5,5% ως βάση συν περίπου 2% ανάλογα με τις επιδόσεις της ελληνικής οικονομίας στα επόμενα 30 χρόνια)
3. Το πιο σημαντικό: Οι τράπεζες που επανα-δανείζουν την Ελλάδα να βάζουν τα νέα αυτά ελληνικά ομόλογα σε ένα άλλο οργανισμό (άλλο ένα 'Όχημα Ειδικού Σκοπού') έτσι ώστε να μην συμπεριλαμβάνονται αυτά τα δάνεια στα βιβλία τους. Να είναι σαν να μην έχουν ξανα-δανείσει ποτέ την Ελλάδα. Γιατί αυτό; Έτσι ώστε αυτά τα φρέσκα δάνεια να μην υπολογίζονται στο ποσοστό κεφαλαιοποίησής τους, επιτρέποντάς τους να κρατάνε μικρότερα κεφάλαια στα ταμεία τους, κάτι που διαφορετικά οι ρυθμιστικές αρχές δεν θα τους επέτρεπαν να κάνουν. Αυτό ακούγεται 'τεχνική' λεπτομέρεια αλλά δεν είναι. Αντίθετα, είναι κομβικής σημασίας. Γιατί αν τους δοθεί το δικαίωμα να λειτουργούν ως εάν τα νέα δάνεια προς την Ελλάδα δεν έχουν δοθεί, θα μπορούν να αντλούν από την ΕΚΤ μεγαλύτερη ρευστότητα με 1,5% επιτόκιο (τα οποία θα έχουν δανείσει στην Ελλάδα με 7,5%).

Τις προάλλες το σχέδιο αυτό παρουσιάστηκε στην Ρώμη σε συνάντηση 50 τραπεζών υπό την προεδρία του Vittorio Grilli (προέδρου του ιταλικού Λογιστηρίου του Κράτους και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Επιτροπής). Σε αυτή την συνάντηση οι Γάλλοι τραπεζίτες πρόσθεσαν κι άλλη μια πρόταση με σκοπό να καταστήσουν την πρόταση ελκυστικότερη στους υπόλοιπους τραπεζίτες: Το ασφαλιστικό κεφάλαιο (βλ. 1 παραπάνω) που θα δημιουργηθεί με το 20% των αποπληρωμών του ελληνικού δημοσίου (που, έτσι κι αλλιώς, προέρχονται από την ΕΕ και το ΔΝΤ!), να περιέχει ομόλογα του EFSF, δηλαδή του Ταμείου Πιστωτικής Σταθερότητας το οποίο τα εκδίδει (δανείζεται) για να δανείζει τις πτωχευμένες χώρες.

Τι θα σήμαινε αυτό το σχέδιο για εμάς; Λίγα πράγματα. Το σχέδιο αυτό εκπονήθηκε ώστε να βοηθήσουν οι τράπεζες την Γερμανία συνεισφέροντας ένα μέρος των δανείων προς την Ελλάδα που θα απαιτηθούν ως το τέλος του 2014 για να αποφευχθεί μια άναρχη στάση πληρωμών (τα οποία δάνεια, έτσι κι αλλιώς, στις ίδιες τράπεζες θα επιστρέψουν, καθώς το ελληνικό δημόσιο χρησιμοποιεί τα δάνεια αυτά για να αποπληρώνει τις τράπεζες). Εν συντομία, το ζητούμενο του γαλλικού σχεδίου αφορά τον καταμερισμό των δανείων από σήμερα έως και το 2014 μεταξύ του ευρωπαϊκού δημοσίου και των τραπεζών (που ωφελούνται, ως επί το πλείστον, από τα δάνεια αυτά). Επί πλέον, περιορίζει το συνολικό κούρεμα που θα υποστούν οι τράπεζες από την αναπόφευκτη αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, μεταφέροντάς το στο ευρωπαϊκό δημόσιο. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι το γαλλικό σχέδιο δεν έχει αντίκτυπο σε εμάς. Έχει, και μάλιστα αρνητικό. Ουσιαστικά, με αντάλλαγμα ένα μεγαλύτερο ρίσκο για τους τραπεζίτες (σε περίπτωση ελληνικής πτώχευσης εντός των επόμενων 15 μηνών) μεταφέρει μεγαλύτερο ρίσκο και χρέος στους ώμους του ελληνικού δημοσίου μακροπρόθεσμα (δείτε εδώ κι εδώ για μια λεπτομερή εξήγηση) - λες και μπορεί να σηκώσει κι άλλα βάρη!

Κλείνω με μια αρνητική, για το παραπάνω σχέδιο, εξέλιξη: Η Deutsche Bank καταφέρθηκε εναντίον του. Ο Πρόεδρος Joseph Ackermann της μεγαλύτερης γερμανικής τράπεζας μάλλον έδωσε στο σχέδιο την χαριστική βολή λέγοντας ότι είναι πολύ περίπλοκο και, το πιο σημαντικό, "θα  συμμετάσχουμε σε μια τέτοια επανακύλιση αλλά μόνο επειδή μας επιβάλλεται". Έτσι, ουσιαστικά, προανήγγειλε ότι μάλλον θα πυροδοτήσει τον χαρακτηρισμό της Ελλάδας ως πτωχευμένη χώρα (επισήμως από τις εταιρείες πιστωτικής αξιολόγησης). Αν είναι έτσι, μιλάμε για άλλο ένα σχέδιο που θα αρχειοθετηθεί οσονούπω.

Συμπέρασμα:
Το σχέδιο των τραπεζών, ανεξάρτητα από την κριτική της Deutsche Bank, δεν ξεφεύγει από την λογική που καταδίκασε ο Mervyn King, Διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας (βλ. παραπάνω) ως αποφυγή της πραγματικότητας. Στον βαθμό που αντιμετωπίζει την Κρίση με ακριβά δάνεια (που, τελικά, δεν έχει σημασία αν τα δίνει στο ελληνικό δημόσιο η Γερμανία ή η Deutsche Bank), το γαλλικό σχέδιο αποτελεί μέρος του συστημικού προβλήματος της ευρωζώνης.

Θεματολογία της εβδομάδας που πέρασε:
• Το Social Europe Journal ερμηνεύει το "παίγνιο" που παίζεται αυτές τις μέρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση
• Εξαιρετικό άρθρο του  Satyajit Das στο Eurointelligence για την βαγκνεριανή διαδικασία που οδηγεί στην πτώχευση (όχι μόνο της Ελλάδας)
• Ο Wolfgang Munchau, των Financial Times, επιχειρηματολογεί ότι η Βουλή μας ίσως έπρεπε να καταψηφίσει το Μεσοπρόθεσμο
• Ο Peter Mandelson, δεξί χέρι του Tony Blair, και γνωστός στην Βρετανία ως ραδιούργος πολιτικός (Πρίγκιπα του Σκότους τον λένε πολλοί), θεωρεί ότι ο μόνος τρόπος να ξεφύγει η ευρωζώνη από την Κρίση είναι μέσα από θεσμικές αλλαγές
• Οι Βρετανοί φοβούνται τον αντίκτυπο της ευρωζωνικής Κρίσης στην χώρα τους.
• Ο Michael Burke γράφει για την Ελλάδα στο Socialist Economic Bulletin
• Μια ενδιαφέρουσα ανασκόπηση των τελευταίων 'ελληνικών ημερών' από το Bloomberg
• Ο Κώστας Λαπαβίτσας για το Μεσοπρόθεσμο
• Η βρετανική συντηρητική εφημερίδα Telegraph συνεχίζει να δείχνει πως κατανοεί σε βάθος το ελληνικό πρόβλημα
• Στο μεταξύ η κεντροαριστερή Guardian λέει καθαρά: Το πρόβλημα βρίσκεται στις τράπεζες!
• Η Wall Street Journal για τις ιδιωτικοποιήσεις