Μεταρρύθμιση και Αντιμεταρρύθμιση

Του Ορέστη Καλογήρου, ΝΕΑ, 12.7.11
Μέσα στη μεταρρυθμιστική έρημο της κυβέρνησης κατατέθηκε επιτέλους το νομοσχέδιο για τις αλλαγές στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Η μεταρρύθμιση του ελληνικού πανεπιστημίου επείγει και εκκρεμεί εδώ και πολλά χρόνια. Διαχρονικά οι εσωτερικές αντιδράσεις σε κάθε απόπειρα μεταρρύθμισης στο πανεπιστήμιο ήταν και είναι πρωτοφανείς. Η κρίση που βιώνουμε όμως δεν επιτρέπει άλλες αναστολές και αναβολές. Το ελληνικό πανεπιστήμιο βρίσκεται εδώ και πολλά χρόνια μετέωρο, χωρίς πυξίδα, χωρίς σχέδιο, χωρίς όραμα για το μέλλον. Οι ζωντανές του δυνάμεις ασφυκτιούν μέσα σε ένα θεσμικό πλαίσιο διοίκησης, που εγκλωβίζει την ακαδημαϊκή ζωή σε μια έντονα γραφειοκρατική λειτουργία η οποία στηρίζεται στην κατ' επίφαση δημοκρατική αρχή «όλοι διοικούμε όλους». Σε αυτό το γραφειοκρατικό σύστημα διοίκησης βρίσκουν πεδίο δράσης κομματικές, φατριαστικές, ιδιοτελείς ομάδες συμφερόντων που αυτονομούνται από το συλλογικό υποκείμενο και δρουν προς ίδιον όφελος. Υλικές ή άυλες πρόσοδοι, νεποτισμός, φαβοριτισμός, σφαίρες επιρροής και ζώνες εξουσίας, διάχυση της ευθύνης, ώστε κανείς να μην είναι τελικά υπόλογος, είναι τα κύρια χαρακτηριστικά αυτών των συστημάτων. Το αποτέλεσμα είναι ο εξισωτισμός προς τα κάτω αντί για την επιδίωξη αριστείας, η αυτοαναφορικότητα και η εσωστρέφεια αντί του διαλόγου με τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, η αδυναμία λήψης αποφάσεων στρατηγικού χαρακτήρα. Γιατί εντέλει ένα σύστημα διοίκησης είναι ένας μηχανισμός λήψης αποφάσεων. Οταν αυτός ο μηχανισμός δεν λειτουργεί τότε πρέπει να αντικατασταθεί.

Η εξαγγελλόμενη μεταρρύθμιση επιχειρεί να λύσει το πρόβλημα του μοντέλου διοίκησης εισάγοντας τον θεσμό του Συμβουλίου Ιδρύματος. Εδώ εγείρεται από πολλές μεριές η ένσταση περί του αυτοδιοίκητου. Οπως γίνεται συχνά στον δημόσιο διάλογο, η έννοια αυτή διαστρεβλώνεται έτσι, ώστε η συντεχνιακή αντίδραση να περιβληθεί τον μανδύα του υπερασπιστή της δημοκρατικής νομιμότητας. Η έννοια του αυτοδιοίκητου στο πανεπιστήμιο αφορά το δικαίωμα της πανεπιστημιακής κοινότητας να ορίζει αυτή και μόνον τα όργανα διοίκησης. Με την εξαγγελλόμενη ρύθμιση το σύνολο των καθηγητών ενός ΑΕΙ εκλέγει με καθολική ψηφοφορία επτά καθηγητές του ιδρύματος και το σύνολο των φοιτητών έναν συνάδελφό τους ως εσωτερικά μέλη του Συμβουλίου Ιδρύματος. Οι οκτώ εσωτερικοί με τη σειρά τους εκλέγουν επτά εξωτερικά μέλη με βάση «την καθολική τους αναγνώριση στην επιστήμη, τα γράμματα, την τέχνη, τον κριτικό στοχασμό, την κοινωνική του δραστηριότητα ή τη σημαντική του προσφορά στο κοινωνικό σύνολο από θέση ευθύνης και η γνώση και εμπειρία στον τομέα διοίκησης». Η διαδικασία αυτή εξασφαλίζει απολύτως το αυτοδιοίκητο. Πρόσφατα παρακολούθησα με ενδιαφέρον μια ομιλία ενός γερμανού καθηγητή προέδρου Συμβουλίου Ιδρύματος γερμανικού πανεπιστημίου και πρώην πρύτανη του δικού του ιδρύματος σχετικά με τις εμπειρίες από την αντίστοιχη μεταρρύθμιση στη Γερμανία. Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση η εξής αναφορά του. Με πρόχειρους υπολογισμούς στα γερμανικά πανεπιστήμια υπηρετούν ως εξωτερικά μέλη των συμβουλίων ιδρύματος χίλιες προσωπικότητες από την αφρόκρεμα της γερμανικής κοινωνίας. Το γεγονός ότι αυτές οι χίλιες προσωπικότητες εργάζονται για το συμφέρον των γερμανικών πανεπιστημίων τα έχει ιδιαίτερα ωφελήσει. Είναι φυσικά βαριά η ευθύνη της πανεπιστημιακής κοινότητας να επιλέξει αυτού του είδους τις προσωπικότητες, που θα εργαστούν για το συμφέρον του ελληνικού πανεπιστημίου.

Αντί για νηφάλιο διάλογο, αντί για έναν κριτικό αναστοχασμό τις τελευταίες ημέρες εκπέμπονται απίστευτες ανακρίβειες που σε ορισμένες περιπτώσεις μοιάζουν με συνειδητά ψεύδη. Ιδιωτικοποίηση, εμπορευματοποίηση, ξεπούλημα, θανατική καταδίκη και ένα σωρό άλλες υπερβολές εκτοξεύονται κυρίως από εκείνους που είναι υπεύθυνοι για το επίπεδο του ελληνικού πανεπιστημίου, που βρίσκονται εντός του συστήματος των κομματικών, φατριαστικών και ιδιοτελών ομάδων συμφερόντων και που το καταδυναστεύουν επί χρόνια. Από την άλλη μεριά, η ελληνική κοινωνία έχει κατανοήσει εδώ και πολύ καιρό την επείγουσα ανάγκη για βαθιές τομές στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια η κοινωνία, οι γονείς, οι φοιτητές αυτό που ζητούσαν από το ελληνικό πανεπιστήμιο ήταν περισσότερο ένα χαρτί για την πρόσβαση στο Δημόσιο, παρά η επιστημονική κατάρτιση για μια ανταγωνιστική θέση στην αγορά εργασίας. Από τη σκοπιά αυτή και η ευθύνη της κοινωνίας είναι μεγάλη. Ολο και περισσότερο η κοινωνία συνειδητοποιεί την ανάγκη για βαθιές τομές και μεταρρυθμίσεις στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Και από την άποψη αυτή η κοινωνία είναι πιο μπροστά από την πανεπιστημιακή κοινότητα. Ομως και στο εσωτερικό του ελληνικού πανεπιστημίου είναι πολλές οι δυνάμεις, οι οποίες έχουν κατανοήσει την ανάγκη τομών και αλλαγών που μπορούν υπό προϋποθέσεις να απελευθερώσουν τις τεράστιες δυνάμεις του.

Ο Ορέστης Καλογήρου είναι καθηγητής

στο Τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ