Στις πλατείες αμφισβητείται το πολιτικό σύστημα

Του Θόδωρου Μαργαρίτη, www.aixmi.gr, 9.6.11

Ο διάλογος για το κίνημα των «αγανακτισμένων» είναι, πλέον, εξαιρετικά πλούσιος και δημοφιλής. Πρόκειται για κοινωνική κινητικότητα, που είναι πολύ νωρίς κάποιος να την αξιολογήσει συνολικά. Συνυπάρχουν θετικά και αρνητικά στοιχεία, τα οποία χρειάζεται να μελετηθούν ψύχραιμα και προσεκτικά. Είναι προφανές θετικό δεδομένο ότι η μαζικότητα και ο ειρηνικός χαρακτήρας των κινητοποιήσεων δίνουν ισχυρό μήνυμα για αλλαγή πορείας στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Είναι ταυτόχρονα, όμως, αρνητικό χαρακτηριστικό ότι σε τέτοιου είδους πράξεις διαμαρτυρίας διοχετεύεται εύκολα η δημαγωγία, εύκολα συγκροτούνται νέα στερεότυπα λαϊκισμού.Σε όλη αυτή τη δυναμική το κύριο ζήτημα βρίσκεται στη σοβαρή αμφισβήτηση του πολιτικού συστήματος, συνολικά. Η απορριπτική στάση απέναντι στα κόμματα είναι πια ένα γενικευμένο φαινόμενο που τείνει να πάρει πανευρωπαϊκά χαρακτηριστικά, είτε με τα υψηλά ποσοστά αποχής στις εκλογικές διαδικασίες, είτε με την ανάδειξη αντιπολιτικών ρευμάτων

.

Η ουσία αυτής της αμφισβήτησης βρίσκεται στο ίδιο το παράδειγμα του Κοινοβουλευτισμού. Το σημερινό πολιτικό σύστημα είναι κατά βάση μετα-δημοκρατικό, με την έννοια ότι διατηρεί ακόμα ζωντανά τα ίχνη της δημοκρατικής πολιτικής, κυρίως σε επίπεδο δομών – διενέργεια εκλογών, εναλλαγή κυβερνήσεων, συνταγματικά δικαιώματα – αλλά παράλληλα στερείται συστατικά στοιχεία δημοκρατικής συμμετοχής. Διολισθαίνει, δηλαδή, στη σφαίρα προ-δημοκρατικών και γενικότερα μη δημοκρατικών καταστάσεων ανισότητας, όπου δεν άρχει ο δήμος αλλά ηγεμονικές ομάδες προνομιούχων και κομματικές ελίτ.

Η πραγματικότητα αυτή διογκώνεται από τα φαινόμενα διαπλοκής πολιτικών και επιχειρηματικών συμφερόντων. Σύμπτωμα, μάλιστα, αυτής της πολιτικής κρίσης ως προς την ίδια τη ποιότητα της Δημοκρατίας είναι ότι οι σημερινοί πολιτικοί διστάζουν να καθορίσουν μόνοι τους τη πολιτική ατζέντα και στηρίζονται, σχεδόν αποκλειστικά, στις έρευνες της κοινής γνώμης και τις τάσεις των δημοσκοπήσεων.

Σε αυτή την εικόνα της μετα-Δημοκρατίας κεντρικό ρόλο παίζει ο ρόλος των εταιρειών και η επικυριαρχία τους στο πεδίο της πολιτικής εξουσίας. Στον ορίζοντα της παγκοσμιοποίησης η δύναμη πολλών μεγάλων εταιρειών τους επιτρέπει να ξεφεύγουν από τον έλεγχο επιμέρους εθνικών κρατών. Αν δεν τους αρέσει το νομικό ή οικονομικό σύστημα μιας χώρας απειλούν ότι θα μεταφερθούν σε κάποια άλλη, και έτσι τα κράτη ανταγωνίζονται πλέον το ένα το άλλο για τη δημιουργία ευνοϊκών όρων προς τις επιχειρήσεις καθώς χρειάζονται τις επενδύσεις. Οι κυβερνήσεις μετατρέπονται σε ένα είδος νοητικά καθυστερημένου θεσμού, ενώ οι «ευφυείς» παίκτες της αγοράς ορίζουν τις στρατηγικές.

Στη προδημοκρατική περίοδο οι κοινωνικές ολιγαρχίες που δέσποζαν στην οικονομική και κοινωνική ζωή μονοπωλούσαν την πολιτική εξουσία. Η άνοδος της Δημοκρατίας τους ανάγκασε να μοιραστούν θέσεις στην εξουσία με το σύνολο της κοινωνίας, επομένως και με τις μη προνομιούχες ομάδες. Από εκεί προέκυψε και η αυτονομία του κράτους από τις κυρίαρχες τάξεις. Σήμερα, λόγω των σχέσεων πολιτικής και οικονομικής διαπλοκής, βαδίζουμε σταθερά προς την κυριαρχία μιας νέας τάξης πολιτικών και οικονομικών παραγόντων. Η περίπτωση της Ιταλίας με τον Μπερλουσκόνι είναι η πιο χαρακτηριστική. Οι φτωχοί χάνουν σταδιακά κάθε ενδιαφέρον για τα πολιτικά πράγματα και δεν μπαίνουν πια ούτε στον κόπο να ψηφίσουν, ξαναπαίρνοντας οικειοθελώς μια θέση παραμερισμού που είχαν στην προδημοκρατική περίοδο.

Συμπερασματικά: Η εικόνα των αγανακτισμένων πρέπει να αντιμετωπιστεί, κυρίως, από τη σκοπιά της άρνησης στη σημερινή πολιτική τάξη πραγμάτων.

Φυσικά, διάφοροι αφελείς επιχειρούν να διαβάσουν τις εξελίξεις περιοριζόμενοι μόνο στο επιφαινόμενο του μνημονίου. Είναι μια βολική εκδοχή με απλά συμπεράσματα… Υπάρχουν και οι αμετανόητοι που θα προσπαθήσουν να εντάξουν αυτή την κινητικότητα σε κομματικούς σχεδιασμούς. Όπως συνυπάρχουν και οι επικίνδυνες φωνές, αλλά και πρακτικές, που σπρώχνουν τα πράγματα σε γνώριμα μονοπάτια λαϊκισμού και «αριστεροδεξιάς» ρητορικής εκτονώσεων και τυφλής αντιπαράθεσης.

Είναι λογικό στις αντιφάσεις των καθημερινών κινητοποιήσεων να υπάρχουν και πολυποίκιλες ερμηνείες. Το μέλλον θα αποδείξει την ορθότητα των όποιων σχετικών αναλύσεων. Αυτό που χρειάζεται σήμερα είναι να μην αγιοποιεί κανείς με ευκολία, αλλά ούτε και να δαιμονοποιεί με αυστηρότητα μια ζωντανή πολιτική και μαζική εξέλιξη.

*Ο Θόδωρος Μαργαρίτης είναι μέλος της εκτελεστικής επιτροπής της Δημοκρατικής Αριστεράς.