Die Zeit: Το δίδαγμα της Ιαπωνίας για τον κόσμο

 Αυγή, 19.3.11

Ο κόσμος έγινε πιο γρήγορος, πιο μικρός, πιο ζωντανός, πιο ελεύθερος-και πιο επικίνδυνος. Και πρέπει να αντιμετωπίζουμε αυτόν τον καταιγισμό των εξελίξεων με περισσότερη ψυχραιμία. Ναι, όλα όσα γίνονται μας αφορούν άμεσα. Στην Ευρώπη, τον αραβικό κόσμο, την Ιαπωνία. Αυτό επιβάλλει όχι η αγάπη μας για τον πλησίον, αλλά η κοινή λογική. Πρέπει να πάρουμε το μάθημά μας από τη Φουκουσίμα. Η ενδεκάτη εντολή για τον σύγχρονο άνθρωπο θα έπρεπε να είναι: μην ποντάρεις-το στοίχημα είναι πολύ μεγάλο, αφορά πολλές ανθρώπινες ζωές. Όσο απειροελάχιστη κι αν είναι η πιθανότητα ενός πυρηνικού ατυχήματος, εάν αυτό προκύψει οι επιπτώσεις είναι ανυπολόγιστες. Και το δεύτερο δίδαγμα είναι: μην αδιαφορείς. Εάν για καιρό κλείνεις τα μάτια στην πραγματικότητα -είτε του αραβικού κόσμου, είτε της πυρηνικές ενέργειας, είτε οτιδήποτε άλλου- τότε κάποια στιγμή θα συμβεί κάτι δραματικό.

Μας ξενίζουν οι Ιάπωνες, πάρα πολύ. Η γλώσσα τους, η κουλτούρα τους, η αυτοπειθαρχία τους, η εξωτερική τους εμφάνιση. Κι όμως υπάρχει ένα επίπεδο πόνου που κάνει όλους τους ανθρώπους όμοιους. Αυτό το επίπεδο στην Ιαπωνία ξεπεράστηκε. Οι άνθρωποι στην Ιαπωνία συγκλονίστηκαν από τον σεισμό, παρασύρθηκαν από το τσουνάμι, απειλούνται από τη θανατηφόρα ακτινοβολία. Δεν ξέρουν πια σε ποιον να απευθυνθούν, αγωνιούν για τους αγνοούμενους συγγενείς και φίλους τους, πεινάνε και διψάνε και τρέμουν μπροστά στον χτύπο του μετρητή Γκάιγκερ. Όλα αυτά δεν χρειάζεται να μας τα μεταφράσει κανείς, αρκεί η φαντασία μας, αρκεί η συμπόνια μας. Για πόσο όμως θα αρκεί; Για εβδομάδες; Για μήνες;

Μην ξεχνάτε ότι η ιαπωνική καταστροφή μας βρήκε την ώρα μιας άλλης καταστροφής, όταν η συμπόνια μας είχε ως αποδέκτες τα χιλιάδες θύματα της τυραννίας του Καντάφι. Τώρα ο δικτάτορας της Λιβύης ετοιμάζεται να γιορτάσει τη βρώμικη νίκη του στη σκιά της Φουκουσίμα. Μήπως δεν είμαστε σε θέση για τίποτε περισσότερο από μια αυθόρμητη συμπόνια, που εξαφανίζεται αμέσως μόλις το επόμενο δράμα μας τραβήξει την προσοχή; Ή μήπως απλά δεν αντέχουμε τόση παγκοσμιοποίηση; Τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων μας ξεπερνάνε και δεν έχουμε πρόχειρες απαντήσεις. Χρειαζόμαστε χρόνο, σοβαρές αναλύσεις και αναστοχασμό.

Όχι, η Φουκουσίμα δεν είναι Τσερνομπίλ. Αυτή τη φορά δεν έχουμε να κάνουμε με έναν αντιδραστήρα απαρχαιωμένης τεχνολογίας σε μια δικτατορία που αργοπεθαίνει. Έχουμε να κάνουμε με έναν αντιδραστήρα ζέοντος ύδατος, ακριβώς σαν κι αυτούς που λειτουργούν στη Γερμανία. Έχουμε να κάνουμε με ένα ατύχημα που συμβαίνει σε μια δημοκρατική χώρα, τεχνολογικά τουλάχιστον τόσο προηγμένη όσο η Γερμανία ή η Γαλλία. Ό,τι είναι λάθος για την Ιαπωνία δεν μπορεί να είναι σωστό για εδώ.

Το πρόβλημα δεν είναι η φύση. Αυτή κάνει, ό,τι κάνει πάντα σε ακραίες περιπτώσεις, χτυπά ανελέητα. Αυτό όμως είναι γνωστό από τότε που υπάρχουν άνθρωποι και η ιαπωνική κυβέρνηση θα έπρεπε να το ξέρει όταν μέχρι τις 11 Μαρτίου του 2011 έλεγε ότι τα πυρηνικά εργοστάσια είναι ασφαλή-όπως λένε και οι δικές μας κυβερνήσεις. Η δήλωση αυτή σημαίνει ότι τα εργοστάσια θα έπρεπε να είναι ασφαλή σε κάθε περίπτωση, ό,τι και να κάνει η φύση.

Κι όχι το πρόβλημα δεν είναι μόνο η ατομική ενέργεια. Ίσως βλέπουμε τώρα να φτάνει στο τέλος του ένας αιώνας απεριόριστης, νεανικής, ναι, εφηβικής αισιοδοξίας. Πάντα είχαμε αγωνίες και αμφιβολίες, αλλά πάντα τις καταπίναμε ενθουσιασμένοι από το επόμενο στάδιο της προόδου. Από το κάρβουνο στο πετρέλαιο, από το πετρέλαιο στην πυρηνική ενέργεια. Αυτή η αισιοδοξία στηριζόταν στην πίστη ότι κάθε πρόβλημα, ακόμη και αυτά που δημιουργούσε η τεχνολογία, αργά ή γρήγορα θα λυνόταν από την τεχνολογία. Η πιθανότητα να βάλουμε όρια, να μη χρησιμοποιήσουμε κάποιες τεχνολογίες μας περνούσε από το μυαλό, αλλά τελικά νικούσαν τα… πλεονεκτήματα της προόδου.

Αυτή η παλιά λογική έχει σφραγίσει και τη γερμανική κυβέρνηση, και την καγκελάριο. Η Μέρκελ πάντοτε αντιμετώπιζε την ατομική ενέργεια ως φυσικός, αυτό της έδινε τον αέρα της αντικειμενικότητας. Και τώρα, την ώρα που είναι πολιτικά στριμωγμένη, αναζητά τη λύση στην επιστήμη. «Η ασφάλεια είναι πάνω απ’ όλα», είπε για να δικαιολογήσει τη στροφή της, την απόφασή της να πάρει πίσω την παράταση ζωής που είχε δώσει κόντρα στις αποφάσεις των προηγούμενων κυβερνήσεων στα γερμανικά πυρηνικά εργοστάσια. Όμως κάνει το ίδιο λάθος που έκαναν οι Ιάπωνες. Αυτοί έχτιζαν εργοστάσια για να αντέξουν τα 8 ρίχτερ- τα χτύπησαν 9.

Γιατί η ιαπωνική πολιτική περιορίστηκε στο 8; Επειδή ένας σεισμός 9 ρίχτερ είναι δέκα φορές πιο ισχυρός απ’ ό,τι το οχτάρι κι επειδή το κόστος για μια τεχνολογία ασφαλείας που θα κάλυπτε τα 9 θα ήταν εξίσου υψηλότερο. Αυτό θα έκανε το κόστος της ατομικής ενέργειας ακριβότερο από τις άλλες μορφές ενέργειας και θα συρρίκνωνε τα κέρδη της ατομικής βιομηχανίας.

Γι' αυτό ακριβώς και είναι τελικά πλημμελείς οι έλεγχοι ασφαλείας στα γερμανικά πυρηνικά εργοστάσια. Ο πήχης μένει χαμηλά για να μην ανέβει το κόστος ψηλά. Η ασφάλεια είναι όσο σημαντική επιτρέπει ο οικονομικός τους σχεδιασμός.

Πιθανότατα οι Ιάπωνες εμπιστεύονταν την κυβέρνησή τους, πιθανότατα πίστευαν αυτό που τους έλεγαν πάντοτε, όταν η συζήτηση έφτανε στα όριά της. Ότι δηλαδή ο κίνδυνος ήταν αμελητέος σε σχέση με τα οφέλη του φθηνού ρεύματος. Οι Ιάπωνες γελάστηκαν. Και εμείς; Μπορούμε να εμπιστευτούμε την κυβέρνησή μας; Πριν από λίγους μήνες αποφάσισε να παρατείνει τον χρόνο ζωής των παλιότερων και πιο επικίνδυνων πυρηνικών μονάδων. Γιατί το έκανε; Μήπως επειδή απαραιτήτως τους χρειαζόταν ως «γέφυρα» μέχρι να ξεκινήσει ο αιώνας των ανανεώσιμων τεχνολογιών; Εάν ισχύει αυτό τι νόημα έχει να κλείσει τώρα τα εργοστάσια για τρεις μήνες; Προφανώς η κυβέρνηση ήθελε να κάνει ένα δώρο στην ατομική βιομηχανία, προφανώς ήθελε να ξεπληρώσει τη στήριξη που είχε από το ατομικό λόμπι και τώρα πανικοβλημένη από την αγωνία του πληθυσμού που παρακολουθεί το δράμα της Ιαπωνίας προσπαθεί να δείξει ότι διαθέτει υπευθυνότητα.

Η ατομική ενέργεια είναι η πιο επικίνδυνη τεχνολογία που χρησιμοποιεί η Γερμανία. Ωστόσο ποτέ δεν έγινε ένα δημοψήφισμα για τη χρήση της. Τώρα, εξαιτίας της καταστροφής στην Ιαπωνία θα γίνει ένα είδος δημοψηφίσματος. Στις εκλογές της Βάδης Βιρτεμβέργης την άλλη Κυριακή οι πολίτες ουσιαστικά θα ψηφίσουν για την ατομική πολιτική της καγκελαρίου. Όχι επειδή αυτό θέλει η αντιπολίτευση, αλλά επειδή τίποτε δεν είναι πιο σημαντικό. Μάλιστα, η περίπτωση της Βάδης Βιρτεμβέργης είναι ιδανική για ένα τέτοιο έμμεσο δημοψήφισμα. Τα δύο κυβερνητικά κόμματα, CDU και FDP, είναι αναφανδόν υπέρ της ατομικής ενέργειας, όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης υπέρ της κατάργησής της το αργότερο μέχρι το 2020.

Και τι θα γίνει εάν την επόμενη Κυριακή κερδίσουν αυτοί που θέλουν την κατάργηση; Θα λυθεί το πρόβλημα;

Όπως είπαμε, το πρόβλημα δεν είναι μόνο η ατομική ενέργεια. Όποιος κάνει μια ανακεφαλαίωση στο μυαλό του των εξελίξεων του προηγούμενου Σαββατοκύριακου θα διαπιστώσει ότι δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές της εποχής μας, αλλά με ένα πακέτο δραματικών συμβάντων. Θεωρητικά οι προηγούμενες μέρες θα έπρεπε να είχαν σφραγιστεί από πρωτοσέλιδα σχετικά με τη διαχείριση της κρίσης του ευρώ και του νέου οικονομικού συντάγματος. Αλλά αυτό δεν έγινε επειδή ήταν πιο επείγον και πιο σημαντικό το ερώτημα εάν έπρεπε να επιβληθεί ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από τη Λιβύη. Και μετά η Λιβύη ξεχάστηκε, επειδή η Ιαπωνία επλήγη από έναν τρομερό σεισμό, μετά από ένα τρομερό τσουνάμι και τώρα από ένα πιθανό πυρηνικό εφιάλτη.

Ο κόσμος έγινε πιο γρήγορος, πιο μικρός, πιο ζωντανός, πιο ελεύθερος-και πιο επικίνδυνος. Και πρέπει να αντιμετωπίζουμε αυτόν τον καταιγισμό των εξελίξεων με περισσότερη ψυχραιμία. Ναι, όλα όσα γίνονται μας αφορούν άμεσα. Στην Ευρώπη, τον αραβικό κόσμο, την Ιαπωνία. Αυτό επιβάλλει όχι η αγάπη μας για τον πλησίον, αλλά η κοινή λογική. Πρέπει να πάρουμε το μάθημά μας από τη Φουκουσίμα. Η ενδεκάτη εντολή για τον σύγχρονο άνθρωπο θα έπρεπε να είναι: μην ποντάρεις-το στοίχημα είναι πολύ μεγάλο, αφορά πολλές ανθρώπινες ζωές. Όσο απειροελάχιστη κι αν είναι η πιθανότητα ενός πυρηνικού ατυχήματος, εάν αυτό προκύψει οι επιπτώσεις είναι ανυπολόγιστες. Και το δεύτερο δίδαγμα είναι: μην αδιαφορείς. Εάν για καιρό κλείνεις τα μάτια στην πραγματικότητα -είτε του αραβικού κόσμου, είτε της πυρηνικές ενέργειας, είτε οτιδήποτε άλλου- τότε κάποια στιγμή θα συμβεί κάτι δραματικό.

Τέλος, όποιος μπορεί ας βοηθήσει την Ιαπωνία!