The Economist: Η αφύπνιση

Σκίτσο του Στιβ Μπελ από την "Γκάρντιαν"

Αυγή, 19.2.11

Οι λαοί της Μέσης Ανατολής ένιωθαν πάντοτε καταδικασμένοι. Καταδικασμένοι να ζουν κάτω από δυνάστες που συσσώρευαν πλούτη και κατέπνιγαν την κοινωνική δυσαρκέσκεια, καταδικασμένοι να έχουν ως μοναδική εναλλακτική τους ισλαμιστές. Σε ορισμένα μέρη, όπως η Σαουδική Αραβία και το Ιράν, οι δυνάστες και οι ισλαμιστές συγχωνεύτηκαν. Και η Δύση αποδέχτηκε αυτή την απελπισία, υποθέτοντας ότι μόνο οι δυνάστες μπορούσαν να καταστείλουν τους εξτρεμιστές.

Οι εξτρεμιστές ισλαμιστές ήταν εδώ και καιρό οι υποτιθέμενοι επαναστάτες του αραβικού κόσμου αλλά η πρόσφατη εξέγερση δεν τους ανήκει. Σε μια περιοχή που σάπιζε στην καταπίεση, μια νέα γενιά βρήκε ξαφνικά τη φωνή της. Οι νέοι ξεπέρασαν τους μεγαλυτέρους τους μεθώντας από τη δυνατότητα της αλλαγής.

Όπως με την ανατροπή του κομμουνισμού το 1989 ή τις αποτυχημένες επαναστάσεις του 1848, μια αναταραχή παρόμοιας κλίμακας μπορεί να μεταμορφώσει ολόκληρες κοινωνίες. Τι σημαίνουν επομένως όλα αυτά για τους δυνάστες, τους ισλαμιστές και τον κόσμο;

Οι απαντήσεις ξεκινούν από την Αίγυπτο. Οι πεσιμιστές βλέπουν τη λαϊκή εξουσία να εξατμίζεται. Καθώς οι δρόμοι του Καΐρου αδειάζουν από τους διαδηλωτές, η ελπίδα για μια αυθεντική δημοκρατία θα πεθάνει -λένε- και η παλιά κατάσταση θα επιβιώσει. Για μία ακόμη φορά η Αίγυπτος θα κληθεί να επιλέξει ανάμεσα σε ένα στρατιωτικό καθεστώς και ένα υπόγειο εκλογικό πραξικόπημα από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους.

Και τα δύο ενδεχόμενα παραμένουν ανοιχτά. Η Αίγυπτος είναι νέα, οργισμένη και φτωχή. Ο τύπος μόλις πρόσφατα απέκτησε την ανεξαρτησία του. Έχει νυσταλέα πανεπιστήμια, ελάχιστη ιστορία ατομικών διαφωνιών και καθόλου πρόσφατη κοινοβουλευτική παράδοση. Περιφρονεί τη Δύση και μισεί το Ισραήλ. Δεν έχει τα θεμέλια της δημοκρατίας. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι είναι οργανωμένοι και υπομονετικοί, ενώ το κράτος μπορεί να ποντάρει σε πάνοπλους αστυνομικούς που έχουν εκπαιδευτεί στη βία.

Ωστόσο, οι καθημερινές διαδηλώσεις στην Αίγυπτο διέψευσαν τους πεσιμιστές. Παρότι οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι έπαιξαν κάποιο ρόλο, εμφανίστηκαν αργά. Και, παρά το βίαιο παρελθόν τους, τους χωρίζει ένας ολόκληρος κόσμος από την Αλ Κάιντα. Το μίσος για τους Αδελφούς Μουσουλμάνους δεν δικαιολογεί την κρατική βία που σφίγγει όλη την Αίγυπτο στη μέγγενη της.

Οι Αδελφοί άντλησαν δύναμη από τα σκοτεινιά κελιά και το μαχαίρι του βασανιστή. Οταν κέρδισαν το 20% των εδρών στο κοινοβούλιο πριν από έξι χρόνια, ήταν το μοναδικό κόμμα που αντιπροσώπευε μια πραγματική εναλλακτική στον Μουμπάρακ. Σε μια ελεύθερη εκλογική αναμέτρηση σήμερα θα μπορούσε να τα πάει καλύτερα, αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητο.

Ακόμη και αν κερδίσουν έδρες, οι Αδελφοί θα έπρεπε να ενθαρρυνθούν να συμμετάσχουν πλήρως στην πολιτική ζωή της Αιγύπτου. Η δημοκρατία δεν θα μπορέσει να ανθήσει αν φιμωθούν. Ο μόνος όρος θα πρέπει να είναι ότι θα πρέπει να αποδεχτούν τις αρχές του νέου συντάγματος. Το σύνταγμα αυτό θεσπίζεται σήμερα κάτω από το αυστηρό βλέμμα του στρατού που έχει ανακτήσει τον έλεγχο. Στην πραγματικότητα, οι δυνάστες φαίνονται σήμερα να απειλούν τη δημοκρατία περισσότερο από τους ισλαμιστές.

Θα εξαρτηθεί από τις συνθήκες αν ο στρατός θα ικανοποιήσει τα αιτήματα των διαδηλωτών. Ποιός διοικεί το στρατιωτικό συμβούλιο: ο υπουργός Άμυνας Μουχάμαντ Ταντάουι, κάποτε άνθρωπος του Μουμπάρακ, πάντοτε συντηρητικός και σήμερα ασθενής ή ο προσωπάρχης του γενικού επιτελείου, Σαμί Ενάν, νεότερος και πλησιέστερα στους Αμερικανούς;

Μέχρι τώρα ο στρατός επιμένει ότι θα παραδώσει την εξουσία στους πολιτικούς. Οταν βρέθηκαν αντιμέτωποι με τους διαδηλωτές, οι στρατιώτες δεν άνοιξαν πυρ. Οταν υποχρεώθηκε να επιλέξει, ο στρατός προτίμησε να διατηρήσει το κύρος του από το να σώσει τον Μουμπάρακ. Εξαιτίας αυτού του προηγούμενοι, οι στρατηγοί δεν μπορούν τώρα να βασίζονται στα στρατεύματά τους για τη χρήση βίας.

Ο διεθνής παράγοντας μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο. Ο Μπαράκ Ομπάμα επέλεξε τελικά την σωστή πλευρά με το να συμπαρασταθεί στους διαδηλωτές. Θα έπρεπε να πιέσει τους στρατιωτικούς να συνεχίσουν τις μεταρρυθμίσεις αντί να καταφύγουν στη βία. Η Αμερική και οι σύμμαχοι της μπορούν να βοηθήσουν τους μεταρρυθμιστές αρκεί να μην φανεί ότι οι μεταρρυθμίσεις σχεδιάζονται στην Αμερική. Η Αίγυπτος χρειάζεται χρήματα, υποδομές και συμβουλές και το πως μπορεί να μεταρρυθμίσει τους θεσμούς της.

Όλα αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε μια οικογένεια νέων δημοκρατιών: όχι την Πολωνία ή την Τσεχία αλλά ίσως την Τουρκία ή την Ινδονησία. Οι δυνάμεις αυτές δεν ανταποκρίνονται πάντα στις προσδοκίες της Δύσης. Θα είναι, παραδείγματος χάριν, αυστηρότερες απέναντι στο Ισραήλ από όσο θα ήθελε η Αμερική. Η περίπτωση της Αιγύπτου δείχνει ότι τα αυταρχικά καθεστώτα δεν αποτελούν την καλύτερη απάντηση στον ισλαμισμό. Και σπανίως δημιουργούν ευημερία. Καθώς ο αραβικός κόσμος αφυπνίζεται, ένα καλύτερο μέλλον προβάλλει.