Ποιος φοβάται το Αραβικό επαναστατικό πνεύμα;

Αρθρο του  Slavoj Žižek, στην Guardian. Την μεταφορά και μετάφραση ανέλαβε ο iguana, Σχολιαστές χωρίς Σύνορα

Αυτό  που είναι πραγματικά εξώφθαλμο στις εξεγέρσεις στην Τυνησία και την Αίγυπτο είναι η εμφανής απουσία του μουσουλμανικού φονταμενταλισμού. Ακολουθώντας την πλέον κοσμική δημοκρατική παράδοση, οι άνθρωποι απλά εξεγέρθηκαν εναντίον ενός καταπιεστικού καθεστώτος, της διαφθοράς του και της φτώχειας, και απαίτησαν ελευθερία και οικονομική ελπίδα. Η κυνική βεβαιότητα των δυτικών φιλελευθέρων, σύμφωνα με την οποία, στις αραβικές χώρες, το γνήσια δημοκρατικό αίσθημα περιορίζεται σε μόνο σε φιλελεύθερες ελίτ, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία μπορεί μόνο να κινητοποιηθεί μέσω του θρησκευτικόύ φονταμενταλισμού ή τον εθνικισμό, αποδείχθηκε λανθασμένη. Το μεγάλο ερώτημα είναι τι θα συμβεί στη συνέχεια; Ποιος θα αναδειχθεί πολιτικός νικητής;

Όταν η νέα προσωρινή κυβέρνηση ορίστηκε στην Τύνιδα, αποκλείστηκαν από αυτή οι ισλαμιστές και η ριζοσπαστική αριστερά. Η αντίδραση των αυτάρεσκα φιλελευθέρων ήταν: Ωραία, γιατί βασικά είναι το ίδιο πράγμα: Δύο αυταρχικά άκρα – αλλά είναι τα πράγματα τόσο απλό; Δεν βρίσκεται ο πραγματικός μακροπρόθεσμος ανταγωνισμός, ακριβώς μεταξύ των  ισλαμιστών και την αριστερά; Ακόμη και αν είναι στιγμιαία ενωμένοι εναντίον του καθεστώτος, από τη στιγμή πλησιάσουν τη νίκη, η ενότητά τους διασπάται , ενώ ξεκινάει ένας θανάσιμος αγώνας, συχνά πιο σκληρός από αυτόν ενάντια στον κοινό εχθρό.
Δεν γίναμε μάρτυρες ακριβώς σε μία τέτοια διαμάχη, μετά τις τελευταίες εκλογές στο Ιράν; Αυτό που ζήτησαν οι εκατοντάδες χιλιάδες υποστηρικτές του Μουσαβί ήταν το ίδιο το λαικό όνειρο που διατήρησε και την επανάσταση Χομεϊνί: ελευθερία και δικαιοσύνη. Αν και ουτοπικό, το όνειρο αυτό οδήγησε σε μια εκπληκτική έκρηξη πολιτικής κοινωνικής δημιουργικότητας, οργανωτικά πειράματα και  συζητήσεις μεταξύ μαθητών και απλών ανθρώπων.  Ένα άνοιγμα που απέλευθέρωσε μια ανήκουστη δυναμική προς κοινωνικό μετασχηματισμό, μια στιγμή κατά την οποία τα πάντα φάινονταν δυνατά, η οποία σταδιακά καταπνίγηκε με την εξαγορά του πολιτικού ελέγχου από το ισλαμικό κατεστημένο.

Ακόμη και στην περίπτωση καθαρά φονταμενταλιστικών κινημάτων, κάποιος πρέπει να είναι προσεκτικός ώστε να μην αγνοήσει το κοινωνικό στοιχείο. Οι Ταλιμπάν συχνά παρουσιάζονται ως ομάδα ισλαμιστών φονταμενταλιστών που επιβάλλεται διαμέσου της τρομοκρατίας. Ωστόσο, όταν, την άνοιξη του 2009, ανακατέλαβαν την κοιλάδα Σουάτ στο Πακιστάν, oι New York Times ανέφεραν ότι δημιούργησαν “μια τάξική εξέγερση που εκμεταλλεύεται τα βαθιά ρήγματα μεταξύ μιας μικρής ομάδας πλούσιων γαιοκτημόνων και των ακτημόνων ενοικιαστών τους». Εάν,  ”εκμεταλλευόμενοι” τη δυστυχία των αγροτών, οι Ταλιμπάν δημιουργούν, σύμφωνα με τους New York Times “ανησυχία για τους κινδύνους που κρύβονται στο Πακιστάν το οποίο παραμένει σε μεγάλο βαθμό φεουδαρχικό,” τι εμπόδισε τους φιλελεύθερους Δημοκράτες στο Πακιστάν και τις ΗΠΑ να εκμεταλευτούν παρομοίως αυτή τη δυστυχία και να πρσπαθήσουν να βοηθήσουν αυτούς τους ακτήμονες; Μηπως αυτό δεν έγινε ακριβώς επειδή οι φεουδαρχικές δυνάμεις στο Πακιστάν, είναι ο φυσικός σύμμαχος της φιλελεύθερης δημοκρατίας;

Το αναπόφευκτο συμπέρασμα είναι ότι η άνοδος του ριζοσπαστικού ισλαμισμού ήταν πάντα η άλλη πλευρά της εξαφάνισης της κοσμικής αριστεράς στις μουσουλμανικές χώρες. Όταν το Αφγανιστάν παρουσιάζεται σαν η επιτομή ισλαμικής φονταμεταλιστικής χώρας, ποιος θυμάται ακόμα ότι, πριν από 40 χρόνια, ήταν μια χώρα με ισχυρή κοσμική παράδοση, συμπεριλαμβανομένου ενός ισχυρού κομμουνιστικού κόμματος, που κατέλαβε την εξουσία χωρίς τη στήριξη της Σοβιετικής Ένωσης; Που πήγε αυτή η κοσμική παράδοση;
Είναι σημαντικό να διαβάστούν οι  συνεχιζόμενες εκδηλώσεις στην Τυνησία και την Αίγυπτο (και την Υεμένη και … ίσως, ελπίζω, ακόμα και στη Σαουδική Αραβία) σε αυτό το πλαίσιο. Αν η κατάσταση τελικά σταθεροποιηθεί με το παλαιό καθεστώς να επιβιώνει, αλλά με κάποια φιλελεύθερη αισθητική χειρουργική, αυτό θα δημιουργήσει μία  ανυπέρβατη φονταμενταλιστική αντίδραση. Για να επιβιώσεί η βασική φιλελεύθερη κληρονομιά, οι φιλελεύθεροι χρειάζονται την αδελφική βοήθεια της ριζοσπαστικής αριστεράς. Επιστρέφοντας στην Αίγυπτο, η πιο επαίσχυντη και επικίνδυνα οπορτουνιστική αντίδραση ήταν αυτή του Τόνι Μπλερ, όπως αναφέρθηκε στο CNN: η αλλαγή είναι απαραίτητη, αλλά θα πρέπει να είναι μια σταθερή αλλαγή. Σταθερή αλλαγή σήμερα στην Αίγυπτο μπορεί να σημαίνει μόνο ένας συμβιβασμός με τις δυνάμεις Μουμπάρακ μέσω ελαφράς διεύρυνσης του κύκλου εξουσίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον το να μιλάμε για ειρηνική μετάβαση τώρα είναι μια αισχρολογία: με το να συνθλίβει  την αντιπολίτευση, ο ίδιος Μουμπάρακ το κατέστησε αδύνατο. Αφού Μουμπάρακ έστειλε το στρατό εναντίον των διαδηλωτών, η επιλογή έγινε σαφής: είτε μία καλλοπιστική αλλαγή στην οποία αλλάζει κάτι έτσι ώστε όλα να παραμένουν ίδια, ή μια πραγματική τομή.

Ιδού, λοιπόν, η στιγμή της αλήθειας: κανείς δεν μπορεί να ισχυρίζεται, όπως στην περίπτωση της Αλγερίας πριν από μια δεκαετία, ότι το να επιτραπούν πραγματικά ελεύθερες εκλογές ισούται με την παράδοση εξουσίας στους μουσουλμάνους φονταμενταλιστές. Μια άλλη φιλελεύθερη ανησυχία είναι ότι δεν υπάρχει οργανωμένη πολιτική δύναμη να αναλάβει αν Μουμπάρακ φύγει. Φυσικά δεν υπάρχει: Ο Μουμπάρακ φρόντισε να μειώσει κάθε αντίδραση σε περιθωριακά στολίδια, έτσι ώστε το αποτέλεσμα να θυμίζει τον τίτλο του διάσημου μυθιστορήματος Αγκάθα Κρίστι, «Και στο τέλος δεν έμεινε κανείς». Το επιχείρημα του Μουμπάρακ – αυτός ή το χάος – είναι ένα επιχείρημα εναντίον του.

Η υποκρισία των δυτικών φιλελευθέρων κόβει την ανάσα: υποστηρίζουν δημόσια τη δημοκρατία, και τώρα, που ο λαός εξεγείρεται  ενάντια στους δυνάστες, στο όνομα της κοσμικής ελευθερίας και τη δικαιοσύνης, όχι για λογαριασμό της θρησκείας, είναι όλοι βαθύτατα ανήσυχοι. Γιατί να ανησυχούν, γιατί να μην τη χαρούν τώρα που δίνεται μια ευκαιρία στην ελευθερία; Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, είναι επίκαιρο το παλιό σύνθημα του Μάο Τσε Τουνγκ: “Υπάρχει χάος στους ουρανούς – η κατάσταση είναι άριστη.”

Που θα έπρεπε λοιόν να πάει ο Μουμπάρακ; Εδώ, η απάντηση είναι επίσης σαφής: στη Χάγη. Εάν υπάρχει ένας ηγέτης που αξίζει να κάθεται εκεί, είναι αυτός.